ناونیشانی بابەت: مەترسییەکانی وتاری تەندرووستیی
ئامادەکردن: #مەریوان وریا قانع#
ھیچ سیستمێکی سیاسیی ھێندەی نازیزم بە مەسەلەی تەندرووستیی میللەت و تەندرووستیی دەستەجەمعیی کۆمەڵگەوە گیرۆدە نەبوو. بەشێکی گرنگی ئایدیۆلۆژیای نازییەکان لەسەر بەھێزکردنی جەستە و پاکژڕاگرتنی خوێن و پاراستنی ڕەگەز درووستبووە. سیاسەتی تەندرووستیی نازییەکان سیاسەتی ”باشترکردنی جیناتی“ میللەتی ئەڵمان و پاکژڕاگرتنی، و لەوێشەوە سیاسەتی بەرھەمھێنانی ئەڵمانێکی تەواو تەندرووست و بەھێز و ھەمەتوانا بوو.
مەسەلەکە تەنیا بەرھەمھێنانی کەسایەتییەکی بەھێز و تەندرووست نەبوو، بەڵکوو بریتی بوو لە درووستکردنی میللەتێک کە لەڕوی جیناتەوە تەندرووست و پاکژبێت. ژێرخانە ئایدیۆلۆژییەکەی ئەم سیاستە نازیزم بوو، کە ڕاسیزم لە ناویدا خاڵی سەرەکیی و بنەڕتیی بوو. لەو 10 ئامۆژگارییەدا کە نازییەکان بۆ کچان و ژنان نووسیبویان، ژمارەیەکی زۆریان پەیوەندیی بەو تێگەیشتنەی سەرەوە بۆ تەندرووستیی ھەبوو. بەو وێنە ئایدیالییەوە کە نازیزم بۆ کەسی تەندرووستی ھەبوو: ”ئەڵمانێکی خاوێن بە“، ”جەستەت بێگەرد ڕابگرە“، ”ڕۆحت و نەفست پاکژ بێت“، ”تەندرووستیی پتشمەرجی جوانیی دەرەکییە“، ”کە شوتکرد بزانە ڕەگەزی ئەو کەسەی شوی پێدەکەی کێیە“. بێگومان داواش لە کچان و ئافرەتان دەکات: ”لەبیرتنەچێت کە تۆ ئەڵمانیت“.
ئەم گرنگیدانە بەپاکژیی ڕەگەزیی و بە جەستەی تەندرووست بەشێکی بنەڕەتیی ئایدیۆلۆژیای نازیزمە. بۆ ئەم مەبەستەش نازییەکان چەندان کامپی گەورەیان بۆ گەنجان دەکردەوە و لە ناویدا مەشقی جەستەیی نمیچەسەربازیی و سەربازییان دەکرد. جەستەی بەھێز و تەندرووست، جەستەی پاکژ، ھێمای بۆ نەتەوەیەکی ئەڵمانیی بەھێز و پاکژ دەکرد، کە نازییەکان باوەڕیان وا بوو پێویستە سەرکردایەتیی ھەموو مرۆڤایەتی بکات. خاڵێک کە نازییەکان بەبەردەوامی پێیان لەسەر دادەگرت، بەستنەوەی تەندرووستیی دەستەجەمعیی کۆمەڵگەیە بە بەختەوەرییەوە. میللەتی بەختەوەر میللەتێکی تەندرووستە. وەکچۆن بەھێزیی جەستەیی و پاراستنی تەندرووستی وەک سەرچاوەی ”بەختەوەریی خێزانیی“ و ”بەختەوەریی تاکەکەسیی“ وێنەدەکرد. بەم مانایە بەختەوەریی تاکەکەسیی و خێزانیی چیتر بەختەوەرییەکی شەخسیی و تاکەکەسیی نییە، پەیوەندیی بە ھەڵبژاردنی ئازاد و سەربەخۆیانەی تاکەکەس و خێزانەکانەوە نییە، بەڵکوو شتێکە دەوڵەت دەستی تێدایە و دەوڵەتیش لێی بەرپرسیارە.
ھاندان بۆ وەرزشکردن و جوڵە و بەھێزبوون، پاراستنی ساخ و سەلامەتی جەستە، کە وەک ژێرخانی بەختەوەریی مامەڵەدەکران، بەشێک بوو لە سیاسەتی دەوڵەت خۆی. لە ھەندێک دۆخ و شوێندا خۆخەریکردنی دەوڵەت بەم مەسەلەیەوە بە ڕادەیەک بوو مۆڵەتی دەوامنەکردنی زیاتریان بەو کەسانە دەبەخشی گەر مۆڵەتەکەیان بۆ وەرزشکردن و جوڵە بەکاربھێنایە. بە کوورتییەکەی لە دۆخی نازیزم و لەوێشەوە فاشیزمدا، سیاسەتی تەندرووستیی، ھەم بەشێک بوو لە سیاسەتی دەوڵەت، ھەم تێکەڵ بوو بە وتارێکی ڕاسیستیی کە پاکژڕاگرتنی خوێنی نەتەوە و خوێنی نەژاد بنەماکەی بوو.
ئەم گرنگیدانە بە تەندرووستیی وەک بەشێک لە سیاسەتی گرنگیدان بە دۆخی گشتیی دانیشتووان، بەشێکە لەتەکنۆلۆژیا سەرەکیی و تازەکانی درووستبوونی دەوڵەتی مۆدێرن. فوکۆ ئەم فۆڕمە لە دەستەڵات بە بیۆپاوەر، یان دەستەڵاتی بایۆلۆژیی ناودەبات، کە لە ڕێگایەوە دەوڵەت دەستدەخاتە ناو ژیانی ئەو دانیشتووانەی کە حوکمیدەکات. جیاوازیی نێوان ئەم ئاکارە تازەیەی دەوڵەتی مۆدێرن و دەوڵەتی نازیی و فاشیستیی، لەوە دایە؛ لە دەوڵەتی نازیدا، وتارێکی ڕاسیستیی و تیۆرەیەکی نەژادپەرستانە لەسەر مەزنی نەژدایی ئارییانە، لە پشتی سیاسەتی تەندرووستیی نازییەکانەوەیە. ئەمە وا دەکات چەمکی ”دانیشتووان“ لای نازییەکان، چەمکێکی تەواو نەژادیی و تەواو بایۆلۆژیی و تەندرووستیی بێت، شوێنی ئەوانەی تێدا نەبێتەوە کە دەکەونە دەرەوەی نەژادیی ئاریی و دەرەوەی وێنەی نازیزم بۆ کەسی تەندرووست. لە کاتێکدا فۆرمی ئامادەبوونەکەی لەناو دەوڵەتی مۆدێرندا مەرج نییە فۆرمێکی ڕاسیستانە بێت. لەم خاڵەش گرنگتر ئەو ڕەھەندەی فیکری نازیزم کە پەیوەستە بە ژیان و بەختەوەریی کەسە لاواز و بیمار و پەککەوتەکانی ناو کۆمەڵگەوە، ئەو ئارییانەی کە لاوازن و لەگەڵ وێنە ئایدیالییەکەی نازیزمدا بۆ نەژادی ئاریی نەدەگونجان. یان ئەوانەی کە ئاری نین وەک جو و قەرەج و ئەوانەش کە ھاوڕەگەزخواز و بێکارن و ئەوانەش کە بۆ نموونە پەرکەمیان ھەیە و یان نابینا و نابیسن، یان ئەوانەی کە جەستە و بوونیادێکی لاوازیان ھەیە، ئەمانە و و زۆرانێکی تر بە شێوەیەکی تەواو ترسناکانە مامەڵەدەکران.
چۆنییەتی مامەڵەکردنی ئەم بەشەی کۆمەڵگە تا ئەو شوێنە دەڕوات کە کەسە لاواز و بیمارەکان، یان ئەوانەی کە نەخۆشیی دەروونییان ھەیە، یان کەمئەندامان، لە کەمپی تایبەتەدا کۆبکرێنەوە و لە کۆمەڵگە دایاندەبڕن و بە شێوەیەکی سیستماتیکی لەناویاندەبەن. ھەندێکجار کەسەکان بخەسێندرێن بۆ ئەوەی نەوە نەخەنەوە، ژمارەی ئەوانەی لە سەردەمی نازییەکاندا خەسێنراون بە سەدان ھەزارە. یان کەسانێکی تر ناچاربکرێن خۆیان خۆیان بکوژن، یاخود بۆ کامپەکان ڕابگوێزرێن و لەوێدا لەلایەن نازییەکانەوە بکوژرێن.
لەم سەردەمی ڤایرۆسی کۆرۆنایەدا ھەموو دەستتێوەردانێکی ڕاستەوخۆی دەوڵەت لە ژیانی گشتیی و ژیانی شەخسیی دانیشتووانەوە، بە مەبەستی بەگژاچوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا، دەبێت ئەم ئەزموونە ترسناکەمان لەبیرنەباتەوە. ئەزموونی ئەوەی دەستەڵاتداران لە ڕێگای بەگژداچونەوەی ئەم ڤایرۆسەوە، بەگژ ئازادییە سەرەتایییەکانی مرۆڤ و ماف و بەھا ئینساینیەکانیدا بچنەوە. خۆپاراستن ئەرکێکی سەرەکیی و گرنگە بۆ پاراستنی ژیانی ملیۆنەھا مرۆڤ، بەڵام ھۆشیاربوون بەرانبەر بە نیازەکانی زۆرێک لە حوکمڕانان ئەرکێکی گرنگی ترە کە نابێت لەبیربکرێت. [1]