پۊختێوە جە تاریخو هۆرامانی و سرووشتو ژیوای خەڵکەکەیش
بەشۍ: نۊهەمە
نویستەی: #ئیبراهیم میکە عەلی#
هۆرامان سەردەمو وەڵیٛ ئامای ئیسلامی و وەختو ئامایشەنە
سەردەمو نەۋەڎ و نوٙ پیرەو هۆرامانی
دمای سەرهوردای و وەڵاو بېیەیۆ ئایینو ئیسلامی، ڕاو لەشکەرکیٛشیەکاوە، سوپاش یاوا فرەو وەڵاتا، وەلێم هۆرامان وەرو سەختیش و نەبېیەی چەمساقاشا دلیٛشەنە سوپاو ئیسلامی بە جەنگ ناما دلیٛ هۆرامانی، بەڵکوم ڕاو تەتەر و پەیامئاوەراوە ئاینەکە یاوا هۆرامان و ۋەرو ئانەیە ڕابەرە ئایینییەکیٛ هۆرامانی هەکە وەڵتەر بە (پیریٛ) ئەژناسیێبیٛنیٛ هەواڵو ئامای ئا ئایینە تازەیشا دابیٛ، خەڵکو ناوچەکەی بە شیٛنەی ئایینە تازەکەشا چەنی ویروباوڕە قەڎیمیەکەو ویٛشا هەکە شوٙنەماو ئایینو میترایی و زەردەشتیەتی بیٛ ئاویٛزان کەردو نەتیجەنەو بە وەرکەوتەی چەنی ئایینو ئیسلامی دیڎگاو مەزەبێوە هۆرامیانەی ویٛیانەش چەنە خیٛزیاو دماتەر ئا مەزەبە بە نامیٛ دینو یارسانیۆ نامیٛش بەرکەردە.
بە جورێوە هەر دوە ویروباوڕەکە - وەڵین شوٙنەماو میترایی و زەردەشتی، دمایین ئیسلام، ئاویٛزانیٛ بییٛ، لاو خەڵکی فامیڎەیۆ جیاوازیی نەکرییٛ میانشانە، پیٛسەو نمونێوە پەی ئا ڕاسیە ئی سەرئاماو قسیٛ یوٙ جە پیرەکا هۆرامانی بە نمونە مارمیٛوە: سەردەمو ویٛشەنە پەرسا ئەو یوٙ جە پیرەکا هەکە نامیٛش (شالیارە سیاو) بوٙ، هەڵای سەرو دینو زەردەشتی بوٙ، ماچا: چی مەبی بە موسڵمان؟ ئاڎیچ پەرسوٙ چی ئا پەرسیٛمە وەنە پەرسدیٛ؟مەگەر منیچ خوڎای مەژناسونە؟حەر ئا خوڎایە مەپەرسونە هەکە موسڵمانەکیٛ پەرساش؟ ئانەنیا منیچ نماو تاعەت کەرونە؟ ئانەنیا منیچ یاردەی فەقیر و نەدارا مڎەونە و باج مڎەو بە خەزیٛنەی و گردیتا بە براو واڵەو ویٛم مزانونە؟ بە سەرسامیۆ وەنەش پەرسێنیٛ: ئیٛتر چینەیە زیاتەر شمە گەرەکتانە من چیٛش بکەروونە؟
ئا نمونە پەنەما واچوٙ تیٛکەڵ کەردەی دوە ئایین و فەرهەنگەکەی چڼە هیٛمنانەو سەرو ویٛ بېیەن.
چا سەردەمەنە هۆرامان ڕوەو بەردەی ڕایۆ ڕاو سانەکاشۆ برییٛ ڕاوەو ڕوەو دینیۆ لاو پیرەکاشۆ ڕانمایی کرییٛ.
پیرەکیٛ ئا کەسیٛ بیٛنیٛ هەکە شارەزایی دینیشا بیٛ و بە پیاخاسیٛ ئەژناسیێبیٛنیٛ و تەماعەو دنیێ سەرەش وەنە نەشیٛونێبیٛنیٛ و ساحیبیٛ کەشف و کەرامەتی بیٛنیٛ .
دەسەڵاتداریٛ سەردەمەکەیچ حورمەتو پیرەکاشا گیٛرتەن و حسابشا پەی قساو ڕانماییەکاشا کەردەن.
چی بارۆ پیٛسە نمونێوە تەنیا ڕازەو پەیوەندی میانو میر سەعید جیاشای هەکە نەوەو بەهمەنی یەرەمی بېیەن و پیرشالیاری بە نموونە مارمیٛوە:
وەڵیٛ گرچیٛوینە ئەشوٙم بزانمیٛ هەکە میر سەعید جیاشا ساڵەو (698 کوٙچی) دەسەڵاتش گیٛرتەن دەس، ساڵەو (799) ی کوٙچی مەردەن، یوەم مزگی شارەکڵەو هۆرامانی سەردەمو جیاشاینە و بە ئەمرەو ئاڎی بونیاڎ نریان.
یانی سەعید جیاشا و ئی پیرشالیارە هەکە چیٛگەنە باسش کەرمیٛ بە نزیکەو (700) ساڵێوە دمای سەرهوردای ئیسلامی و وەڵاو بېیەیشۆ دنیاو دەور و وەریرە ژیوێنیٛ و هۆرامیەکیٛ هۆرامانەنە ساحیبیٛ دەسەڵاتی و وینگای ئایینی ئەلاحەڎەو ویٛشا بینیٛ.
ڕازەو پەیوەندی میانو ئا دوە کەسایەتییە نامدارەیە، میر سەعید جیاشا و باوا مستەفا کوڕو محەمەدی غەیبی ئەژناسیا بە پیرشالیاری، دوور و دریٛژەنەو چیٛگەنە تەنیا دیمەنێوە جە شەو و ڕوٙ زەماونڎەو پیرشالیاری بە نموونە مارمیٛوە. (هۆرامیەکیٛ ئیسەتیٛچ پا شەویٛ ماچا: شەوەو خیٛڵی و یاڎش کەراوە) هەکە چا شەویٛنە پیرشالیار کناچە شازاڎێوەش مارە کەردیٛنەو میر سەعید جیاشا و کوڕەکیٛچش بەشداریی ڕاوڕەسمەکەیشا کەردەن، قازی عەبدوڵا چا بارۆ نویستەنش: گوٙشێوە تەرەنە یاگێوەشا تەیکەنە کەردە هەتا حەزرەتو پیری چەنی میر جیاشا ی و بابا مەردوٙخ و ماموٙ یوسف و پیر عەلی و پیر خالدو چڼ کەسېوە تەریچ هەکە ئیقباڵو لوای ئا یاگیٛشا بیٛ چاگە گلیٛریٛ باوە. گوٙشەی یەرەمیچۆ کوڕەکیٛ میر جیاشای چەنی پیا ماقوڵا و قیٛخاو دەگێ زەماونڎەشا سازە کەردە.
ئی دیمەنە هەکە دیمێوە گولانەو یوٙ جە کوٙنیشتەکان، گوٙشێوە ژیوای ئا سەردەمیما نیشانە مڎوٙ، پەنەما واچوٙ هەکە هۆرامان ڕاوڕەسمی ئەلاحەڎەو ویٛش بېیەنش و گەورەو گولانە، گرکەس بەپاو یاگەپایش شونیش دەسنیشان کریێ بییٛنە.[1]