نام: توفیق
شهرت: توفیق وهبی بگ
نام پدر: معروف
تاریخ تولد: 1891
مکان تولد: #سلیمانیە#
تاریخ وفات: #1984-01-05#
مکان وفات: لندن
$زندگینامە$
توفیق وهبی بگ در اول دسامبر 1891 در سلیمانیە به دنیا آمدە است. او هنوز بچه بود که پدرش فوت کرد، تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش به پایان رساند و در سال 1904 به بغداد نقل مکان کرد و تحصیلات متوسطه و دبیرستان نظامی بازیرکی به پایان رساند. سپس برای تکمیل تحصیلات عالی خود به استانبول پایتخت امپراتوری عثمانی رفت و در دانشکده ارکان پذیرفته شد و در ارتش عثمانی افسر رکن شد.
کە جنگ جهانی اول در سال 1914 اتفاق افتاد، او در جنگ چنا قلعه در دارنیل شرکت کرد و بعداً به جنوب عراق فرستاده شد تا با نیروهای انگلیسی در شعیبه بجنگد و در عقب نشینی ارتش عثمانی علیه نیروهای انگلیسی در ماه سپتامبر 1917 شرکت کرد و در میدان نبرد رومادیه، زمانی که شهر به تصرف نیروهای انگلیسی درآمد، با ارتش خود به شهر هیت عقب نشینی کرد. در سال 1918 به جبهه فلسطین منتقل شد و به درجه گروهبانی رسید و مدال قهرمانی را از رهبر آلمان دریافت کرد. بیشتر رهبران ارتش عثمانی ژنرال های آلمانی بودند، زیرا عثمانی و آلمان متحدانی بودند که علیه بریتانیا، فرانسه، ایتالیا و آمریکا می جنگیدند. هنگامی که جنگ جهانی با شکست امپراتوری عثمانی و متحدانش در نوامبر 1918 پایان یافت، توفیق وهبی بگ به #کردستان# بازگشت و سپس به بغداد رفت و در 6 سپتامبر 1918 یکی از افسران برجسته کرد در تأسیس ارتش عراق شد. هنگامی که شیخ محمود حفید در سال 1922 از هند به سلیمانیه بازگردانده شد وپادشاه کردستان شد، در اکتبر 1922 توفیق وهبی بیگ به جنبش رهبر کرد پیوست و اینکه این جمبش و حاکم شیخ حفید نیز توسط انگلیسی ها نابود شدند، توفیق وهبی بگ به مدت 42 روز بازداشت شد و پس از آزادی در سال 1923 به عنوان مدیر جنبش ها در وزارت دفاع عراق منصوب شد، در سال 1925 به ریاست مدرسه نظامی در بغداد منصوب شد و به درجه ستوان ارتقا یافت و در سال 1929 برای شرکت در دوره آموزشی نظامی به انگلستان فرستاده شد، در سال 1930 به درجه سرهنگی نائل شد و به فرمانداری سلیمانیە منصوب شد، اما قبل از شروع جنگ در سال 1930 از کار خود در خارج از بردرکی سرا اخراج شد، اما در سال 1931، پس از نبرد شیخ محمود در اوباریک با مقامات حاکم عراق، مدتی دستگیر و متهم به تحریک مردم به درخواست حاکم کرد شد. پس از آن تا سال 58 چندین بار به نام کردها به عنوان وزیر دفاع و آموزش و پرورش منصوب شد. او در اوایل سال 1958 به عضویت شورای بزرگان عراق در مجلس اعیان منصوب شد و پس از انقلاب 14 ژوئیه 1958 عراق را ترک کرد و به لندن رفت و آخرین سالهای زندگی خود را در آنجا گذراند و تاریخ کرد و زبان شناسی کرد را نوشت ، وی در تاریخ 05-01-1984 در سن 93 سالگی درگذشت و پیکرش را به سلیمانیە آوردند در کوه پیرەمگرون به خاک سپردند.

=KTML_Bold=آثار توفیق وهبی بگ:=KTML_End=
توفیق وهبی تا کنون کتاب های ارزشمند بسیاری را در زمینه زبان و تاریخ کردستان باستان به زبان های کردی، ترکی، عربی و انگلیسی منتشر کرده است.
=KTML_Bold=اول:=KTML_End= آثار کردی منتشر شده وی: 1- دەستووری زمانی کوردی؛ بغداد 1928، 114 صفحه
2- خوێندەواریی باو؛ بغداد 1933، 44 صفحه
3- قسنێک لە کوردستان؛ بغداد 1947، 18 صفحە
4- فەرهەنگی کوردی-ئینگلیزی؛ لندن 1965، 179 صفحه

=KTML_Bold=دوم:=KTML_End= آثارهای چاپ شدە بە عربی:
1- ڕجعیة المانیا و عبادة القوة؛ بغداد 1942، 36 صفحە
2- الاصل و الاستطراد فی اصل معنی بغداد؛ بغداد 1950، 51 صفحه
3- قواعد اللغة الکردیة ج (1)؛ بیروت 1956، 112 صفحه
4- قواعد اللغة الکردیة ج (2)؛ بیروت 1956، 55 صفحه
5- التون کوپری؛ بغداد 1956، 28 صفحه
[1]