ڕۆشنبیر کێ یە و ئەرکی چییە لە کۆمەڵگەدا؟
#نەوزادی موهەندیس#

وەک ئاشکرایە کۆمەڵگە مرۆڤایەتییە جیاوازەکان پێکھاتوون لە توێژ و چینی جیاواز لەناویشیاندا کەسان و تاکی ھەمەجۆر ھەن کە ئاستی خوێندەواری و تێگەیشتن و وشیاریان جیاوازە و ھیچکامیان وەکوو ئەوی تر بیرناکاتەوە و خاوەنی ھیچ بیرۆکە و دەستپێشخەری و تێڕوانین و دیدگا و ئاست و ئاسۆ بینینی ئاییندەیەکی ڕۆشن و گەشاوەی نییە. جا ئاستی تاکەکان لەنێوان کەسانی نەخوێندەوار و نەزان و خوێندەوار و ڕۆشنبیر و زانا و بیرمەنددا دابەشبوونە کە ھەریەکەشیان سیما و سیفاتی جیاکەرەوەی خۆیان ھەیە، ئاشکراشە ھەموو کۆمەڵگە مرۆڤایەتییەکان ھەمیشە لەسەر دەست و بەبیر و ئەندێشە و بیرۆکە داھێنەرانەکانی کەسە ڕۆشنبیر و زانا و داناکان پێشکەوتوون و توانیوایانە ھەنگاو بەرەو گۆڕانکاری بنێن و قۆناغە جیاوازەکانی گەشەکردنی کۆمەڵگە ببڕن لە کۆمەڵگەیەکی (مەشاعیی) سەرەتاییەوە بۆ کۆمەڵگە جوتیار و (فیوداڵی) و خانەدان و دواتر قۆناغی بازرگانی و پیشەسازی و سەرمایەداری و ئیدی ھەنگاونانیش بۆ (سۆسیالیستی) .
بۆیە گرنگە کە بزانین ھەریەک لەو ئاستە جیاوازانەی کەس و تاکەکان چین و ڕۆڵ و کاریگەرییان چییە لەسەر پێشکەوتنی کۆمەڵگەکانیان. بۆ ئەوەی لەو ڕاستییە تێبگەین کە چ ئاستێک و چ تاکێک کاریگەرن و دەتوانن گۆڕانکاری گەورە چێبکەن.
ئاشکرایە کەسی نەخوێندەوار بریتییە لەو کەسانەی کە ھیچ جۆرە خوێندەواریەکیان نییە و ھیچ نازانن دەربارەی زانستە سرووشتی و مرۆییەکان و سەودا و سەریان نییە. لەگەڵ خوێندن و نووسین و ھیچ جۆرە بڕوانامەیەکی زانستی و پسپۆڕیەکیان نییە. ئیدی ئەو کەسانە کەسانی بێ بەرھەم و لەئاستی خوارەوەی کۆمەڵگەدان و کاریگەرییەکی ئەوتۆشیان نییە. لەسەر ڕەوتی ڕووداوەکان و ھەمیشەش بەردەست و سووتەمەنی ڕووداوەکانن.
ھەرچی نەزانەکانن، بریتین لەو کەسانەی کە ڕەنگە خوێندەواریش بن و بڕوانامە و پسپۆڕیەکی زانستیشیان ھەبێت، بەڵام بە نەزان دەژمێردرێن. چونکە ھیچ کات ھوشیارییەکی ئەوتۆیان نییە. دەربارەی کۆمەڵگە و دەوروبەریان و تەنیا سەرقاڵی تایبەتمەندی خۆیانن و ھیچ گرنگییەکیش نادەن بە دەرەوەی خواست و ویست و پسپۆڕیەکانی خۆیان کە ئەم جۆرەش وەک نەخوێندەوارەکان و بگرە خراپتریشن، چونکە لەگەڵ ئەوەی خوێندەوارن، بەڵام تەنانەت نابنە ھۆکاری گۆڕانکاری و ھەندێک جاریش لەنەزانینەوە بە بابەتێک، یان کایەیەکی ژیان گفتوگۆی بێسەر و بەریش دەکەن و دەبنە ھۆکاری چەقبەستوویی و ساردکردنەوەی کەسانی (پۆزەتیڤی) تریش لەناو کۆمەڵگەدا. جا سیفەتی نەزان گشتگیرترە لە نەخوێندەوار، چونکە ھەموو نەخوێندەوارێک نەزانە. بەڵام ھەموو نەزانێک نەخوێندەوار نییە و بگرە وەک وتمان ڕەنگە خوێندەواریش بێت. جا سێ جۆر کەسی نەزان ھەن وەک: نەزانی کراوە (ساکار) کە دەزانێت نەزانە، بەڵام گەرەکێتی فێربێت و کەمێک زانیاری دەربارەی بابەتێک ھەیە و نەزانی ڕێگریکار (تەواو) دەزانێت کە نەزانە، بەڵام ڕێگریش دەکات لەھەموو فێربوونێک و ھیچ زانیاریەک نازانێت دەربارەی زانستێک، یان بابەتێک و نەزانی تاریکپەرستی (تێکەڵە لە نەزانی ساکار و تەواو) کە نەزانە و ناشیەوێت کەسانی تریش فێرببن کە ئەم جۆرەیان لەجۆرەکانی تری نەزانی زۆر خراپ و مەترسیدارە و داننانێت بە نەزانییدا.
جا کەسی نەزان بەھەندێک سیفات جیا دەکرێتەوە وەک: گرنگی نەدان بە شاراوەکان و ڕاو بۆچوونی کەسانی تر و دوورکەوتنەوە لەزانا و ڕۆشنبیران و ڕەتکردنەوەی نەزانییان و دەمکوتان لە توێژینەوەی زانستی و دەسکەوتنی زانست.
ھەرچی خوێندەوارەکانە بریتین لەو کەسانەی کە خاوەن بڕوانامەی زانستین لە یەکێک لە بەشە زانستییەکاندا و پلەی بەرزی بەکالۆریۆس و ماستەر و دکتۆرا و پاش دکتۆراشیان بەدەستھێناوە وەکوو پزیشک و ئەندازیار و مامۆستا و ھونەرمەند و پارێزەر و … ھتد. بەڵام بەکەسێکی ڕۆشنبیر دانانرێن، چونکە تەنیا خوێندەواری و خوێندن و بڕوانامەکانیان بۆ وە دەستھێنانی پلەوپایە و پۆست و دەسکەوت و داھاتی مادی تەرخانکردووە و ئیدی سەروسەودایان لەگەڵ گۆڕانکاری و کێشە و گرفت و ئاڵنگاریەکانی ناو کۆمەڵگەدا نییە. ھەربۆیە ئەو ڕاستییە سەلمێنراوە کە ھەموو خوێندەوارێک مەرج نییە.کە کەسێکی ڕۆشنبیر بێت، بەڵام دەکرێت ھەموو ڕۆشنبیرێک خوێندەوار بێت. بۆیە جیاوازییەکی گەورە ھەیە لەنێوان کەسی خوێندەوار و ڕۆشنبیردا.
ئەوەی لێرەدا مەبەستمانە کەسە ڕۆشنبیرەکانە و کار و ئەرکیان چییە لەنێوکۆمەڵگەدا؟ چۆن دەتوانن ببنە کەسانی دەستپێشخەر و گۆڕانخواز و ڕابەر و سەرکردە بە مەبەستی پێشەوایەتیکردنی کۆمەڵگە بەرەو قۆناغە باڵاکانی تر؟
وشەی ڕۆشنبیر لە وشەی ڕۆشنبیرییەوە ھاتووە کە بریتییە لە سیفەتێکی گشتی و مانای ئەزموون و شارەزایی ناگەیەنێت لە بوارێکی دیاریکراودا.
ھەربۆیە ڕۆشنبیر، لەگەڵ ئەوەی ناتوانرێت بەوردی پێناسەیەکی کتومتی بۆ بکرێت و بەتەنیا لە (جوغز) و چوارچێوەیەکی بەرتەسکدا پێناسە بکرێت، بەڵام بەکوورتی و پوختی کەسی ڕۆشنبیر بریتییە لەو کەسانەی کە زانیارییەکی فراوان و ھەمەجۆری ڕۆشنبیریشی ھەیە لە بوارە جیاوازەکاندا.
ڕەنگە خوێندەواریەکی باڵا و خاوەن بڕوانامەیەکی زانستیش نەبن، بەڵام کەسانی ھوشیار و خاوەن بیرۆکە و دەستپێشخەری و داھێنان و خاوەنی تێڕوانینی گەش و ئاسۆی ڕوونن بۆ ئاییندە، کەسی ڕۆشنبیر ھەرچەندە پلەی زانستیان نزمیش بێت، بەڵام بەھۆی ئەوەی کە پسپۆڕییەکی تایبەتیان نییە. یان پسپۆڕ و پلەی بەرزی خوێندنیشیان ھەیە. بەڵام خۆیان قەتیس نەکردووە لەچوارچێوەی پسپۆڕییە زانستییەکەیاندا و تەنیا وتەنیا سەرقاڵی لێکۆڵینەوە و توێژینەوەی زانستیبن، بەڵکوو کەسی ڕۆشنبیر ئەو کەسانەن کە ھەمیشە و بەبەردەوامی سەرقاڵی گقتوگۆی ھەمەلایەنی فکری و زانستی و سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و فەرھەنگی و… ھتد. دەربارەی کێشە و گرفت و داواکاری و ئاڵنگاریەکانی کۆمەڵگەکانیانن و ھەمیشە ھەوڵی چارەسەرکردنی کێشەکان دەدەن و دەیانەوێت خاڵی چەقبەستوویی کۆمەڵگە بڕەوێنەوە لەڕووی سیاسی و ئابووری و زانستی و ئەمنی و کۆمەڵایەتی و فەرھەنگیەوە. کەسی ڕۆشنبیر بێ گوێدانە دەسکەوتی مادی و داھاتی کەسییەوە ھەمیشە ئامادەگی ھەیە لە ھەموو کۆڕ و کۆبوونەوەکان و قسە و تێڕوانین و ھەڵوێست و وتاری خۆی ھەیە لە بەرانبەر دەسەڵاتەکاندا بێگوێدانە زیان گەیاندن پێی و لێپرسینەوە و سزادان و گرتن و ڕاوەدونان و سزادانیشی. کەسی ڕۆشنبیر ھیچ کات خۆی قەتیس ناکات تەنیا بە کایە و بوارێکی تایبەتییەوە، بەڵکوو ڕۆشنبیر خۆی بەنمایندەی ھەموو چین و توێژەکان دەزانێت و لەھەر کوێ پێویست بەوتار و ھەڵوێست بێت بەکردارەکی بوون و ڕاو و بۆچوونی خۆی دەردەبڕێت، لەھەر کوێ نادادی و ناعەدالەتی و نایەکسانی و گەندەڵی و پێشێلکردنەکانی ئازادییەکان و مافەکان ھەبوو ڕۆشنبیر ئامادەگی ھەیە و دەنگی ناڕەزایی دەردەبڕێت و ڕێگاچارەی گونجاویش پێشکەش دەکات و بێسڵەمینەوە و بێ بیرکردنەوە لە ئاییندەی کەسی خۆی ڕاوبۆچوونەکانی بە ئازادانە دەردەبڕێت.

جا کەسی ڕۆشنبیر بە کۆمەڵێک سیفات جیا دەکرێتەوە وەک:
نەرمی لە دەربڕینی ڕاوبۆچونەکانیدا و ئامادەی وەرگرتنی ھەر بیرۆکەیەکی نوێشی ھەیە بۆ تێڕامان لێی و ھەڵھێنجانی لایەنە باشەکانی، بەھەمان شێوە کەسی ڕۆشنبیر زۆر حەز لە خوێندنەوە دەکات و ڕۆژانە چەندین کاتژمێر ڕۆژنامە و گۆڤار و سایتە جیاوازەکان لەپاڵ پەرتووکە ھەمەجۆرەکانیشدا دەخوێنێتەوە بە مەبەستی بەرزکردنەوەی ئاستی ھوشیاری و زانیاری خۆی، ڕۆشنبیر خۆی نابەستێتەوە بەتەنیا یەک کایە و بوارێکی دیاریکراوی زانستییەوە بەڵکوو لەگەڵ ھەمەچەشنە ڕۆشنبیری مامەڵە دەکات و ناچێتە ناو وردەکاریەکانیانەوە، بەڵکوو تەنیا بابەتە بنچینەییەکانیان ھەڵدەھێنجێت، کەسی ڕۆشنبیر کاتێک زۆر دەخوێنێتەوە زۆریش دەنووسێت و دەگەڕێت بەدوای خاڵ و چەمکە شاراوەکان و ئەو بابەتانەی تێناگەن. کەسی ڕۆشنبیر کەسێکی سادە و ساکارە و ڕێز لە پێگەی ھەمووان دەگرێت و ڕقی لەکەس نابێتەوە، دان بەھەڵەی خۆشیدا دەنێت و ئامۆژگاری (لۆژیک) یش وەردەگرێت، توانای ڕەخنە و شیکاری ھەیە و کەسێکی جێگیر و ئارام و خاوەن متمانە بەخۆشیەتی. باکگراوندێکی دەوڵەمەندی زانیاری و (مەعریفی) ھەمەجۆری ھەیە و شارەزایە لە بنەما گشتی و تایبەتەکان و ڕەوشتیش. ھەر بۆیە ڕۆشنبیر وەکوو درەختێک وایە و خوێندەواریش وەک بەرھەمەکەی.
ھەر بۆیە کەسانی ڕۆشنبیر لەناو کۆمەڵگەکاندا کەسانی چوست و چالاکن و ڕۆڵی ڕۆشنکەرەو و ھەڵگری چرای ڕێگاکان و کرانەوەی گرێ کوێرەکان دەبینن. بۆیە ھەمیشە کاریگەریان لەسەر دەوروبەر و کۆمەڵگەکان ھەیە و بەھۆی فشار و کاریگەرییانەوە دەبنە ھۆکاری گۆڕانکاری گەورە بەرەو ئاسۆ و قۆناغە باڵا و پێشکەوتووەکانی کۆمەڵگە. ھەر بۆیە ھەر کاتێک کۆمەڵگەکان کەسانی ڕۆشنبیر و بیرمەند و زانای گەورەی تیادا ھەڵکەوت، ئەوا بەدڵنیایی ئەو کۆمەڵگەیانە کۆمەڵگە گەلێکی پێشکەوتوو و ئازادیخواز و کراوە و داھێنەر دەبن و بە پێچەوانەشەوە.

کاریگەریی کەسی ڕۆشنبیر لەناو کۆمەڵگەدا:
کەسی ڕۆشنبیر بریتییە لەکەسێکی خاوەن پێگەی کاریگەر و خاوەن بیرۆکە و دەستپێشخەری و بریتین لەکەسانێک کە ھەمەجۆر زانیاری سەردەمیانەیان لایە و کەسانێکی فرە بەھرەی وتاربێژی و نووسین و ڕۆشنگەر و سادە و ساکار و ھێمن و لەسەرخۆن. ھەر بۆیە ئەم کەسایەتییانە لەناو کۆمەڵگەدا سەرمەشقی گۆڕانکارییەکانن. نەک کەسە نەخوێندەوار و نەزان و تەنانەت خوێندەوارەکانیش. بۆیە کارێکی ئاساییە کە کەسێکی خاوەن بڕوانامەی زانستی وەک پزیشک و ئەندازیار و مامۆستا و ھونەرمەند و پارێزەر و… ھتد. ببنە کەسانێکی ڕۆشنبیر و جیا و بەدەر لە پسپۆڕییە زانستییەکانیان قسە و ئامادەگی و ھەڵویست و وتار و نووسینیان ھەبێت لەھەموو کایە و بوارەکانی کۆمەڵگەدا، چونکە قسەکردن لەسەر تەواوی کێشە و گرفت و ئاڵنگاریەکانی کۆمەڵگە بەتەنیا نەوەستاوەتە سەر کەسانێکی نەزان و بەناو خوێندەوار و سیاسی کرچ و کاڵ، چونکە ھەموو تاکێکی کۆمەڵگە مافی خۆپێشخستن و کرانەوە و تێگەیشتنی تەواوەتی ھەیە لەھەموو کایە و بوارەکانی کۆمەڵگەکەیدا و ئەرکیشێتی کە بەپێی توانا و تێگەیشتنی خۆی خزمەتی کۆمەڵگەکەی بکات.
لە کۆتاییدا گرنگە کەسانی نەخوێندەوار و نەزان و خوێندەوار لەکەسانی ڕۆشنبیر جیابکرێتەوە و گرنگی زیاتریان پێبدرێت و گوێ لەڕاوبۆچونەکانیان بگیرێت و وەکوو کەسانی بەتوانا و داھێنەر و ڕۆشنفکر لێیان بڕوانرێت و ڕاوێژ و پرس و ڕایان پێبکرێت و پێگە و جێگەی شیاو و گونجاویان پێبدرێت، چونکە ڕۆشنبیران کەسانی ئازاد و بوێرن و ھیچ کات ناسڵەمنەوە لە دەسەڵات و ھەرگیزیش ھەوڵنادەن بۆ وەرگرتنی پۆست و پلە و ئیمتیازات و ھەمیشەش لەپێناو بەرژەوەندی گشتی کۆمەڵگدا دەبەخشن و وەکوو مۆم خۆیان دەسوتێن و چواردەوریان ڕۆشن و ھوشیار دەکەنەوە. بۆیە تاکی ڕۆشنبیر وەکوو (صمام الامانی) کۆمەڵگە وان ھەرکات ڕۆشنبیران ھوشیار و ساغڵەم و تەندرووست بوون، ئەوا کۆمەڵگەش ساغڵەم و تەندرووست دەبێت و کۆمەڵگەیەکی ھوشیار و پێگەیشتوو وەدیدەھێنێت و بەپێچەوانەشەوە نەزان و نەخوێندەوارەکان کۆمەڵگەیەکی سست و دواکەوتوو و ھەژار و برسی و چەوساوە دەقەومێنن.[1]