خیابانەکەو فەرمانداری قەدیمی
خیابانەکەو فەرمانداری قەدیمی ڕووبە دارسێران، چەنی خەڵکی مرۊچڵێ کەرۍ. تابلۆیېوە بۍ ڕەنگ و ڕۊ سەرو بەرەکەیشەوە ڕوو بە خیابان، چەمۍ ترووکنێنە. (کتابفروشی امام محمد غزالی) دار و درەختەکاو سەرو خیابانەکەی پۆژنابێرە. ئاخر و ئۆخروو پەنجاکان بێنە. قەرەباڵغی خیابانەکەی چا دەوران و زەمانەنە، نیشان جە زیڼەیی و کاروباروو خەڵکی و نیزامی ئیداری شاری بێنە. ئانیشا کە چەنی کتېبی ژیوێنێ و لەزەتوو وانای، بێخوو ددانیشان گرتەبێنە و بوەوبەرامەو کتېبا گېرێشارە، بە دەمو تابلۆکەیشەوە کە فرەیچ نائاشنا نەبېنە، زەردەخەنێوە ئازێنېرە و ڕووبە کتېب فرۆشییەکەی مل هورچەرخنێنێوە. ئەریچ نامایێنێ دلێ کتېبفرۆشییەکەی، بەروە جە دێکۊرەکەنە کە نموونەو کتېبا نریابێرە، چەمێوە خشنێنێ کتېبەکارە. بە هێوری و هێمنی، پاییز وېش کەرد بەرەرە و چەمېش کەوتێ سارا. وېرەگایېوە فێنکتەر جە جارانی ئەرمانێنە.قەرەباڵغی کەوتەبێنە خیابانەکاو شاری. هەریۆ وەیلانوو چېوێوە و سەرگەردانوو قووت و تفاقوو یانەیش. چە ئانیشا کە قووت و تفاقوو ڕۊحیشان، کتېبێ بانە و چە ئانیشان کە قووت و تفاقوو جەستەیشان شەوچەرەو شەواو پاییزی و زمسانی گۊشوارەنەگۊشی بان. جە یۆترینی ئەحواڵپرسی کەرېنێ و وەشی و تشی.
خەریکوو پۆختەکەردەی قەفەسەو کتېبەکا جە تۆز و خوڵێ بێنێ. کوت و پڕ مێزەرەکەش کەوت وەرووچەمام. کەواوسەڵتېوە پاک و پۆختەی خاکی وەرشەنە بێ. میاچەمایېوە گەش و کریاوە و بە سەروسیامایېوە چەرمە ئاما وەرووچەمام. پاڵایېوە شیبڕەوی بۊر، کە قەیتانەکەشا ئامەبێ ملو پاڵەیەکاشەرە، نەجابەتێوە خاسش دابێ بە پایاش. بە نەرمەنەرم و زەکاوەتێوە ئاما چوەر. بە سڵامێوە، بێدەنگی کتېبفرۆشییەکەیش چڵاکنارە. هەریۆ لایېوە کتېبێ دەورەکەرېوە و لاپەڕێ دېوە. خێرا چەنی ئېمە و وانەرەکا، چەمێوەش وست کتېبەکارە و چن کتېبېش هورچنیێ. قەوارەشان پېسە یۆی نەبېنە. بە دەمو تەماشایوە لاپەڕەو یۊ جە کتېبەکاش کە پاسە دیاربێ قەوارەش گەروە بێنە، کەردۆ. دلێ دڵوو وېشەنە چوار پەنج دەقێقێ تەماشاش کەرد و بڕێ یادداشت و وردە لاپەڕېش نویستۍ و بە زەرەدەخوێوە کە نیشان جە ڕەزایەتی فکری و ئاوەزیش بێنە، میاچەمایش ختلێ دێنە. کتېبەکەش داوە و بیناش و وستش سەرو دەساش کە چەنی وېش بەرۆنەش. یادداشتەکاش وست بەینوو کتېبەکەی. جارێوەتەر چەمێوەش وست ملو گردو کتېبەکارە. تەماشاو منش کەرد. حەرپا نەزم و نەزاکەتەوە کە دیاریش دابێنە، نەرمتەر، بەڵام بە خێراییەوە ئاگەش ئاست جیا. دمای خواحافیزی جە کتېبفرۆشییەکەینە زیارە. تەژنەو سەر و سیمایش بێنێ. وېمەوە دڵمەنە بێنە کە جاریوەتەر نەوینوشەوە. جارێوەتەر مێزەرەکەش و کەواوسەڵتەکەش و پێڵاوە نەجیبەکاش و سەرتاپاش، عال تەماشام کەرد. زوو پەشتەو مێزەکەیمەوە هورئێستاوە و ئامانێ جبەر. چەمم چەنە هورنەبڕی. هەنگامێ ڕازیتەر جە وېش هورگېرێ. ڕووبە (چوارڕاوئەسڵی) سەرەوار بیوە. تاکو هەیبەتش پېچ نەکەوت وازم نارد. ئاخرین نیگام جە مێزەرەکەیشەوە بۍ و چاکوو کەواوسەڵتەکەیشوە. چەمېم کەوتێبێنێ سەرابێوە، ئەجۍ ئینانا سەحراو عەرەبستانینە. وەرووچەمامەوە نوقم بی. گیڵانێوە دما. ڕەنگەم هورپڕووسقیێبێ. ئارەقێوە سەردم بەردا.ئامانێوە دلێ کتېبفرۆشییەکەی. وەرووچەمام تاریک بیەبێ. خېیاڵا بەرداوە. بە ورەو یۆجە موشتەریەکا چڵاکیانېرە. ڕاوڕاداری نەبېنە، دیانێ پەنج-شش کەسێ دلێ قەفەسەکانە چەمۍ خشنێنێ و شۆنەو کتېبارە گېڵێنێ. چەمم چەوە بێنە، یۆجە مشتەرییەکاو کتېبفرۆشییەکەی، کتېبەکەو (ئەفلاتوونی-جمهور
کۊمار)ی وەرەق دېوە. دمای چن چرکەساتێ، کتېبەکەش هورگرت و نیاش سەرو ویترینەکەیوە. ئی کتېبە بییەبێ هېماو ڕۊشەنویریم. چاوەختەوە ئی کتېبە زێهنمەنە هورسپاریا، وەروو چەمامەوە بێ. ویرم مەینە بێجگەم جە کتېبە ئایینییەکا کە بەوەوبەرامەو فەلسەفەیشان نەکەردەبۍ و بڕێ داستانێ ساکارۍ و چن وردە بەزمێ جە مەرگی و داستانێ ئایینییێ، تاکو ئازەمانە چېوەوە عال و دڵچەسپ و ماندگارم نەوانابێوە. هەرچن بە داخەوە ئا ڕۊزگارە، ڕۊزگارێوە بێ، کتېبی عال نایاب بێنە و دەسنەکەوتە و تەنانەت قاچاخ. منیچ عومر و تەمەنێوە کرچ و کاڵم بۍ و لەیەکدایۆ عال و خاس و خرابم، پەی نەکریێ!بەڵام کتېبەکەو ( ئەفلاتوونی) یەکەم کتېبێوەن کە پەی ئەوەڵجاری، ڕۊحیش چڵاکنانېرە و سەرەش ماسنانێ!
ئیسە ئی یادگارییە تەنیا کەوتەن، بەرەو پەنجەرەکاش ژەنگێ پۆژنانەرە، بەڵام بۍ ئازار و بۍ دەنگ وبێ قسە. بەرەش ژنیان و نقەش چەوە نمەی.
بورهان ئەختەر.[1]