$ئێراقی دوای گشتپرسی$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#12-01-2018#
یەکێک لە سەرەکیترین کێشە بوونیادییەکانی دەوڵەتی ئێراق هەر لە سەرەتای درووستبوونیەوە تا ڕووخانی لە 2003دا و پاش ڕووخانیشی، بریتی بووە لە کێشەی بوونیاتنانی نەتەوەیەک (Nation building) کە خۆی بە ئێراقی بزانێت، واتا درووستکردنی ناسنامە و دواتریش ئیندیماجکردنی (Integration) پێکهاتە جیاوازەکانی ئێراق لە قاڵبی دەوڵەتی تازەدا، ئینجا ئەمە چ کێشەی کورد بێت یان ململانێی نێوان ئایینزاکانی تر، بە تایبەتیش کێشەی مەزهەبی و سیاسی نێوان شیعە و سوننە. ئەم دۆخە تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت، نە نوخبە سیاسییەکانی ئێراق توانیویانە بەرجەستەی بکەن، نە وڵاتە ئیقلیمی و زلهێزەکانیش.
گەشەکردنی خێرای #داعش# و دابڕاندنی یەک لەسەر سێی خاکی ئێراق لە 2014 و هەروەها ئەنجامدانی ڕیفراندۆمیش لەلایەن کوردەوە، هەر بەرهەمی ئەو نائومێدییە بوو کە هەریەکە لە سوننە و کورد بەرانبەر ئێراقی دوای 2003 هەیانبوو. ڕووخانی ڕژێمی بەعس دەرفەتێکی باش بوو بۆ ئەوەی نوخبەی سیاسیی ئێراقی ئەو هەڵەیە ڕاستبکەنەوە و ناسنامەیەکی فراوانتر ببەخشن بە گەلانی ئێراق بۆ ئەوەی ئینتیمای ئێراقیبوون بگەڕێننەوە بۆ دەوڵەتی ئێراق. بۆیە جۆرێک لە ساویلکەیی سیاسییە گەر پێمانوابێت هەموو ئەو کێشە سیاسیانەی دوای ڕیفراندۆم هاتنە ئاراوە هۆکارەکەی تەنیا ڕیفراندۆم بووە.
دەسەڵاتدارانی ئێراق لە چەندین بۆنەدا پێش ڕیفراندۆمیش ئەوەیان نەشاردووەتەوە کە بەهەر جۆرێک بێت دەبێت ناوچە ناکۆکی لەسەرەکان بۆ باوەشی بەغدا بگەڕێنەوە. ئەگەرچی بەپێی دەستوور دەبووایە لە ساڵی 2007 ئەو ناوچانە لە ڕێگای پڕۆسەی ئاساییکردنەوە و دواتریش ڕاپرسی یەکلایی کرابانەوە، بەڵام دەسەڵاتدارانی ئێراق بە مەبەست کە دووریش نییە بەهۆی گوشاری وڵاتانی ناوچەکەوە بووبێت، پڕۆسەی چارەسەکردنی کێشەی ئەو ناوچانەیان دواخست. هەردوو هێزە سیاسییەکانی کوردیش (پارتی و یەکێتی) بەشێک لەو بەرپرسیارێتییەیان بەردەکەوێت، بەڵام ئەوە ناچێتە ئەقڵەوە کە کورد ڕێگر بووبێت لە بەردەم جێبەجێکردنی ماددەی 140. دواخستنی ڕزگارکردنی حەویجەش لەلایەن هێزە ئێراقییەکانەوە بۆ ئەوەی گشت هێزەکانیان لە نزیک کەرکووک کۆبکەنەوە، بەشێکی تری ئەو پلانە بوو.
هەرچۆنێک بێت پڕۆسەی ڕیفراندۆم ئەو دەرفەت و پاڵپشتییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەی بۆ ئێراق ڕەخساند کە ئەو ناوچانە بگەڕێنێتەوە ژێر دەستی خۆی، نەک هەر ئەمە، بەڵکوو ئەو چانسەشی بە حەیدەر عەبادی بەخشی کە وەبەرهێنانی زۆری پێوە بکات و وەک پاڵەوانێکی نیشتمانی لای عەرەبە ئێراقییەکان و عەرەبی دەرەوەی ئێراقیش دەرکەوێت.
شکستهێنانی پڕۆسەی ڕیفراندۆم و دواتریش لاوازبوونی هەرێمی کوردستان لەڕووی ئابووری و سیاسی و سەربازی و دیبلۆماسیشەوە، جارێکی تر چانسێکی زێڕینی بە ئێراق و لە سەرووی هەمووشیانەوە بە کاراکتەری سیاسی عەبادی بەخشی کە بتوانێت کورد دووبارە بگەڕێنێتەوە ناو چوارچێوەی دەوڵەتی ئێراق، بە تایبەتیش لە کاتێکدا کە بێمتمانەیی تاکی کورد بەسەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان گەیشتە نزیک سفر. تا ئاستێک دەتوانم بڵێم زۆرینەی کورد دڵنیا بوون لەوەی دوو هێزە سەرەکییەکە و ململانێکانی نێوانیان ڕێگرن لە بەردەم دەستەبەرکردنی ماف و بەرژەوەندییەکانی هەرێم. وەک خۆشم دەتوانم بڵێم کە 16ی ئۆکتۆبەر بەرەنجامی فەشەلی مۆدێلی حوکمڕانی دوو حیزبی بوو لە هەرێمدا، ئیتر ئەستەمە هیوایەک لەسەر ئەو فۆرمە بنیات بنرێت لە داهاتوودا.
ئەم دۆخەی دوای ڕیفراندۆم کەشێکی سیاسی باشی سازاند بۆ دەسەڵاتدارانی بەغدا و حکومەتی زۆرینە شیعە بۆ ئەوەی کورد وەک پێکهاتەیەکی سەرەکی و یاخی لە ئێراقی یەکپارچەدا ئاشتبکاتەوە، حکومەتی بەغدا تەواوی ئەو میکانیزمە یاسایی و سیاسی و ئابوورییانەی لەبەردەست بوون تا ئێستاش بۆ ئەوەی ئەم ڕۆڵە بگێڕێت، وەک ناردنی مووچەی فەرمانبەران و شایستە داراییەکانی هەرێم، تەرخانکردنی بودجە بۆ هەرێم و گەڕاندنەوەی سەقامگیری بۆ ئەو ناوچانەی کە کەوتنەوە دەست بەغدا و... تاد، بۆ ئەوەی باوەڕ بە تاکی کورد بهێنێت کە مانەوە لەناو ئێراقدا ژیانێکی باشتر و سەقامگیرییەکی باشتری لەوەی کە لە هەرێم هەیەتی، دەتوانێت بۆ دابین بکات. بەڵام بە پێچەوانەوە بەغدا لەبری پیشاندانی ئەو نیازپاکییە بەرانبەر تاکی کورد و دواتریش قۆستنەوەی ئەو دەرفەتە، کەوتە دەرکردنی بەشێک لە کورد لە ناوچەکانی دوز#خورماتوو#، #مەخموور# و کەرکووک، بە تایبەت میلیشیاکانی #حەشدی شەعبی# ڕۆڵێکی خراپیان گێڕا لە ترساندنی خەڵکی کورد لەو ناوچانە، هەر لە تۆڵەکردنەوە و سووتاندنی ماڵە کوردەکانەوە بگرە تا دەگاتە ئیهانەکردن بە سیمبولە نەتەوەییەکانی کورد وەک ئاڵا و وێنەی شەهیدەکان و.. تاد، دواتریش بەغدا ئەو دۆخە لاوازەی هەرێمی کوردستانی قۆستەوە وەک ئەوەی کیانێکی بیانی لەشەڕدا دۆڕاوی کەوتبێتە دەست تا دەتوانێت هەرێم دەورە بدات لەڕووی ئابووری و سیاسی و دیبلۆماسیشەوە. تا کار گەیشتە دەرکردنی ڕێنمایی بە ناچارکردنی قونسوڵخانە بیانییەکان و کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان بۆ ئەوەی #هەولێر# بەجێبهێڵن و بچنەوە بەغدا. نەک هەر ئەوە، بەڵکوو بەیاسا خەریکی ئەوەبوو ئەو قەوارە دەستوورییەش نەهێڵێت کە لە دوای 2003 وە دەستووری ئێراق وەک حکومەتی هەرێمی کوردستان ناساندوویەتی.
لەدوای 16ی ئۆکتۆبەر، هەرگیز بەغدام وا نەبینی وەک ئەوەی مامەڵە لەگەڵ بەشێک لە وڵات و هاووڵاتییانی خۆی بکات، تا ئەو ئاستەی کار گەیشتە دەرکردنی خەڵکی کورد لە بەشێک لە دامودەزگاکانی حکومەتی ئێراق کە لەسەر پشکی کورد بوون. دواتریش سزادانی خەڵک و ترساندنیان لە ناوچە ناکۆکی لەسەرەکان.
ئەگەرچی ئەمە تەنیا پلانێکی ئێراقیی پوخت نەبوو بەڵکوو کۆماری ئیسلامی ڕوڵی هەرە باڵای تێدا هەبوو، بەڵام ئەوەی دوای پڕۆسەی ڕیفراندۆم بۆ خەڵکی هەرێم ڕوون بوو، ئەوەبوو کە بەغدا هەرگیز هەرێمی کوردستان وەک بەشێک لە ئێراق و خەڵکەکەشی وەک هاووڵاتی نابینێت. لە دوای شکستهێنانی گشتپرسی، بەغدا هیچ نیازێکی پاکی نیشان نەدا بۆ ئەوەی تاکی کورد وەک ئەڵتەرناتیڤێکی باشتر لە پارتی و یەکێتی سەیریان بکات. گرتنی سنوورەکان و داخستنی فڕۆکەخانەکان و تەهجیرکردنی کورد و ترساندنیان، سەلماندی کە تا ئێستاش بەغدا نیازیکی پاکی نییە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد لە ئێراقدا، بەڵکوو مەسەلەکە تەنیا دەرفەتە، هەر کاتێک بەغدا بۆی بڕەخسێ، حوکمی زاتیش بە ڕەوا نابینێت بۆ هەرێمی کوردستان.
خاڵێکی تری مەترسیدار کە لە دوای ڕیفراندۆمەوە دەسەڵاتدارانی بەغدا بەجدی کاریان لەسەر کرد، بریتی بوو لە گواستنەوەی کێشەی کورد لە کێشەیەکی سیاسیی نێوان هەولێر و بەغداوە بۆ کێشەیەک لەنێوان نەتەوەی کورد و عەرەب. بەداخەوە لە سەردەمی بەعسیشدا کە دڕندایەتی ڕژێم گەیشتە ئەوپەڕی، کێشەی کورد هەر لەسەر ئاستی سیاسی مایەوە و نەچووە قۆناغی کێشەی نێوان دوو نەتەوە، بەڵام دەسەڵاتدارانی نوێی بەغدا، بەتایبەتی بۆ دنەدانی هەستی نەتەوەیی تاکی عەرەب و لەپێناوی کۆکردنەوەی دەنگی خەڵکی سادە، سڵیان لە دەستبردن بۆ ئەو کارە مەترسیدارەش نەکردەوە. بۆیە ئەگەرچی ڕیفراندۆم ئەو دەرفەتەی بۆ بەغدا ڕەخساند کە تا کاتێکی نادیار هەرێمی کوردستان ڕابگرێت، بەڵام کەلێنی نێوان کورد و عەرەب و هەولێر و بەغدای قووڵتر کردەوە. [1]