$کابینەی نۆیەم دەتوانێت چی بکات؟$
#زوبێر رەسوڵ#
#02-05-2019#
$پێدەچێت خەڵک چاوەڕوانی و هیوایەکی زۆری بە کابینەی نوێەم هەبێت، بە جۆرێک ئەگەر نەتوانێت گۆڕانێکی ڕیشەییش بکات، بەڵام دەتوانێ ببێتە هەنگاوی سەرەتا بۆ گۆڕانکاری لە کۆی کایەکانی حوکمڕانی، بە تایبەتیش لە بواری سەروەریی یاسا و دادپەروەری بە هەردوو فۆرمە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکەیەوە.$
هەرچەند کەسانێک هەن کە پێیانوایە کابینەی نوێی حکومەت کابینەیەکی بەهێز نابێت، چونکە وەک پێویست دەستکراوە نابێت لەلایەک و لەلایەکی تریش دوو شەریکی گەورەی وەک گۆڕان و یەکێتی لە حکومەتدان، ئەمە بێجگە لەوەی کابینەی نۆیەم کابینەی دوای قەیرانە و چەندان ملیۆن دۆلار قەرزی بە میرات لە کابینەی پێش خۆی بۆ ماوەتەوە. بەڵام بە پێچەوانەوە کابینەی نۆیەم دەرفەتێکی زێڕینی لە بەردەمە کە ڕەوتی حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستان بخاتە سەر ڕێی ڕاست‌ و ئەو بارە لاسەنگەی کە نزیکەی سێ دەیە دەبێت بە خواری هاتووە، ڕاست بکاتەوە.
لەڕاستیدا بەشێکی زۆری ئەو وڵاتانەی کە وەک خۆمان سەردەمانێک بە حوکمڕانیی نادا‌مەزراوەییدا تێپەڕیون، هەمیشە فریادڕەسێکیان هەبووە کە توانیویەتی ئاڕاستەی حوکمڕانی بگۆڕێت و وەک ڕەمزی چاکسازی بمێنێتەوە. ئەو جۆرە سەرکردانە مێژوویەکیان بۆ خۆیان تۆمار کردووە لە بواری چاکسازی، لە سەردەمێکدا کە چاکسازی ئەستەم بووە، #مەسرور بارزانی# تا ئاستێکی باش ئەو چانسەی هەیە کە سەردەمی حوکمڕانیی خۆی بە جۆرێک دەستپێبکات، بچێتە ڕیزی سەرکردە مەزنەکانەوە.
هەڵبەتە من نامەوێت زیادەڕۆیی بکەم لە هەڵچنینی هیوا بە کابینەی نۆیەم، بەڵام وەک ئەزموونی تایبەتی خۆم گەیشتوومەتە ئەو باوەڕەی، ئەوەندەی پاڵپشتی لە چاکسازی و هاندانی کەسانێک کە لە توانایاندایە چاکسازی بکەن گرنگە و کاریگەریی هەیە، ئەوەندە چەندبارەکردنەوەی ڕەخنە و گازاندە کاریگەریی نییە، تەنیا لەو کاتەدا نەبێت کە دەگەینە باوەڕێکی تەواو بەوەی نییەتی چاکسازی وجودی نییە، دیارە هێشتاش زووە بۆ ئەو حوکمە پێشوەختە.
هەنگاوی یەکەمی ئەو پڕۆسەیە دەبێت بریتی بێت لەدرووستکردنی متمانە لەنێوان خەڵک و دامەزراوە حکومییەکاندا، واتا ‌ سەروەرکردنی یاسا و ڕەنگدانەوەی لە واقعی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا، بە جۆرێک کە بتوانێت دادپەروەری بەدی بهێنێ. چونکە لە ڕوانگەی زۆرینەی خەڵکەوە فەرمانڕەواییەکی دادپەروەر ئەگەر دیکتاتۆریش بێت، باشترە لە فەرمانڕەواییەکی نادادپەروەر.
لەو ئاستەدا دادگاکان و پۆلیس و ئاساییش دەتوانن ڕۆڵی سەرەکی بگێڕن، بە جۆرێک کە بتوانرێت متمانە بگەڕێنرێتەوە بۆ دامەزراوەکانی حکومەت‌ و دەسەڵاتی خۆماڵی، واتا خەڵک دڵنیا بێت کە حکومەت مافەکانی دەپارێزێت لەبەرانبەر خەڵکی دەستڕۆیشتوودا. ئەم هەنگاوە هاوشێوەی گیانبەخشینەوەیە بە دامەزراوەکانی حکومەتی هەرێم. بۆیە بەبێ دەستبردن بۆ ئەو هەنگاوە، پڕۆسەی چاکسازی بێ بنەما دەمێنێتەوە. چونکە تا متمانە بۆ دادگا و دامەزراوەکان نەگەڕێنرێتەوە هاووڵاتی متمانەی بە پڕۆسەی چاکسازی و دەرئەنجامەکانی نابێت.
هەنگاوی دووەم دەبێت لەسەر ئاستی دامەزراوەکان بێت. لەڕاستیدا لە هەرێمی کوردستان تا ئێستاش هەوڵێک هەیە بۆ لاوازکردن و بەشەخسیکردنی دامەزراوەکانی هەرێم، بە جۆرێک لە دانووستاندنی پێکهێنانی حکومەتیشدا ئەو دامەزراوانە خراونەتە مەزادی پێکهێنانی حکومەت و وەک مەکرەمە و سەرچاوەی داهات و هێز سەیریان دەکرێت.
واتا دامەزراوە سیاسی و ئابوورییەکان لە سەرەوە بۆ خوارەوە دەبێت بە پڕۆسەیەکی دووبارە بنیاتنانەوەدا بڕۆن. هەنگاوی دەسپێکیش بۆ ئەم مەبەستە دەبێت دەستنیشانکردنی کەسانی تازە و پەرێزپاک بێت بۆ سەرکردایەتی ئەو دامەزراوانە، بە تایبەتی لەسەر ئاستی کەسانی یەکەم. نەک هەر ئەوە، بەڵکوو لەناو هەر دامەزراوەیەکدا وا باشە ‌لیژنەیەکی چاودێر دابنرێ بەسەر دامەزراوەکانەوە بۆ ئەوەی ڕەوتی چاکسازی شکست نەهێنێ و بەلاڕێدا نەبردرێت.
بەشی دووەمی پڕۆژەی چاکسازی کە دەکەوێتە ئەستۆی کابینەی داهاتوو، بریتییە لە کۆتاییهێنان بە سیمای دووئیدارەیی کە وەک وەرەمێکی شێرپەنجەیی وایە بە جەستەی هەرێمی کوردستانەوە. لەڕاستیدا ئەو جووت ئیدارەییە خەریکە دەبێتە واقیعێکی سیاسی و هەندێک لایەن وەک کارتێکی سیاسیش بەکاری دەهێنن لە دانووستاندنەکاندا. ئەمە جگە لەوەی ئەو دۆخە هەمیشە خاڵێکی لاوازی بووە و وڵاتانی دراوسێ چەندین جار دژ بە هەرێمی کوردستان بەکاریان هێناوە.
چارەسەری ئەو دۆخەش سەرەتا لە یەکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە و دارایی و ناوخۆوە سەرچاوە دەگرێت. ئەو کابینەیە دەرفەتێکی باشی بۆ ڕەخساوە لەو بوارەوە، چونکە هاوپەیمانان ئێستا پڕۆژەیەکیان پێشکەش کردووە بۆ یەکخستەوەی هێزەکانی حەفتا و هەشتا، گوشاری زۆریشیان خستووەتە سەر هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی تا زووە ئەو کارە تەواو بکات، چونکە ئەوانیش لە مەترسی ئەو پەرشوبڵاوییەی هێزە چەکدارەکان تێگەیشتوون کە لە ئاییندەدا چ کێشەیەک نەک بۆ هەرێمی کوردستان بەڵکوو بۆ هاوپەیمانانیش درووست دەکات. بەتایبەتی کە ئێستا ئەمریکا خەریکی پەلوپۆکردنی ڕژێمی ئێرانە.
دۆسیەی پێوەندیە هەرێمییەکان تەوەرێکی ترە کە پێویستە کابینەی داهاتوو پێیدا بچێتەوە، بەتایبەتی لەگەڵ دراوسێکانی هەرێمدا. هەرچەندە مەلەفی پێوەندییەکانی دەرەوە تا ئاستێکی زۆر لەلایەن سەرۆکایەتی هەرێمەوە سەرکردایەتی دەکرێ، بەڵام دیسان کابینەی داهاتوو دەوری زۆری دەبێت لە داڕشتنەوەی ئەو پێوەندیانەدا. هەڵبەتە مەبەستم لە پێداچوونەوەی پێوەندییەکان زیاتر گرتنەبەری سیاسەتێکی هاوسەنگە بەرانبەر هەر یەکە لە تورکیا و ئێران، لەبەرانبەریشدا توندوتۆڵکردنی پێوەندییەکان لەگەڵ حکومەتی بەغدا. هەرێمی کوردستان نابێت دیسان بەو هەموو قوورساییەوە گشت هێلکەکانی بخاتە سەبەتەی تورکیاوە، چونکە لە چەند ساڵی ڕابردوودا و ئێستاشی لەگەڵدا بێت، تورکیا وەک مەترسی سەیری هەرێمی کوردستان دەکات.
تا ئێستاش ڕای گشتیی تورک بەرانبەر کێشەی کورد زۆر ڕەقتر و شۆڤێنیترە لە ڕای گشتیی وڵاتانی عەرەبی و هەتا فارسەکانیش. تورکیا لە گەرمەی شەڕی #داعش#دا کە چەند کاتژمێرێکی مابوو #هەولێر# بکەوێت، ئامادە نەبوو هاوکاری هەرێمی کوردستان بکات لەو شەڕی مان و نەمانەدا، تا دواتر کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هاتە سەر خەت. تورکیا تا ئێستاش پێوەندییەکانی لەگەڵ هەرێم زیاتر لە ڕوانگەی مەترسی پارتی کرێکارانەوە سەیر دەکات تا هاوبەشیی بەرژەوەندی ئابووری و بنیاتنانی متمانەی سیاسی.
ئەو پێوەندیانەی پارتی لەگەڵ تورکیا لە ئاستی ناوخۆدا زۆر لەسەر پارتی کەوتووە، تا ئەوەی زۆرجار وا لێکدەدرێتەوە کە پارتی داردەستی تورکیایە، نەک ئەوە، بەڵکوو لایەنە کوردییەکانی تریش ئەو پێوەندیەی پارتی وەک کارتێکی گوشار بەرانبەر پارتی بەکاردەهێنن لە ململانێ ناوخۆییەکاندا. پارتی دەکرێت میکانیزمێکی گونجاوتر بدۆزێتەوە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ پارتی کریکارانی کوردستان کە لەسەر بنەمای پاراستنی بەرژەوەندییەکانی هەرێمی کوردستان بێت بە پلەی یەک ئینجا تورکیا. لە چەند ساڵی ڕابردوودا تورکیا زۆر گوشاری خستووەتە سەر هەرێمی کوردستان و بە تایبەتیش پارتی، بۆ ئەوەی لە مەلەفی پارتی کرێکاراندا هاوکاری بکات، بەڵام تا ئێستا بەپێی هەموو ئەو ڕاپۆرتانەی دزەیان کردووە، تورکیا نیگەرانە لەوەی کە بارزانی وەک پێویست هاوکاریی تورکیا ناکات لەو ڕووەوە. ڕاستییەکەشی پارتی نەهاتووەتە ژێر باری شەڕکردن دژی پارتی کرێکاران.
ئەمە بێجگە لەوەی بۆ هەر پارتێکی هەرێمی کوردستان ئەستەمە بتوانێت داواکارییەکانی تورکیا جێبەجێی بکات، چونکە بنکەی جەماوەرییان ئەوە قبووڵ ناکات.
هەڵبەتە ئەمە هەرگیز بە مانای پچڕاندنی پێوەندی نییە لەگەڵ تورکیا، بە پێچەوانەوە تورکیا دەکرێت شادەماری ئابووری بێت بۆ ئێمە، بەڵام ئەوەی من مەبەستمە ئەوەیە کە پێوەندییەکانمان لەگەڵ تورکیا پێویستە زۆرتر ئابووری و بازرگانی بن تاوەکوو ئەمنی. بۆ ئەم مەبەستەش هەولێر دەبێت زیاتر پشت بە بەغدا ببەستێ لەڕووی ئابووری و سیاسییەوە. بۆ پرسی پارتی کرێکارانیش دەتوانێت ئەو پرسە زیاتر بۆ بەغدا لێگەڕێ و نەیکاتە کێشەی خۆی. کابینەکەی عەبدولمەهدی دەرفەتێکی باشە بۆ کابینەی نۆیەم کە بتوانێت سوودی لێ ببینێ و هاوئاهەنگی لەگەڵ بکات. بۆیە من لەبری ئەوەی کابینەی نۆیەم لاواز ببینم، پێم وایە دەرفەتی یەکجار باشی لەبەردەستە کە تەکانێکی مێژوویی بدات بە پڕۆسەی حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستاندا، وەک سەرەتایەک بۆ چاکسازی لە کایەکانی تردا. [1]