ناونیشان: پاکسی ئێرانۆ-سعودی و بیناکردنەوەی رۆژهەڵات
نووسەر:#عادل باخەوان#
ڕۆژی دەرچوون:#17-04-2023#
لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا، سایکسی بەریتانی و پیکۆی فەرەنسی بەردی بناخەی بیناکردنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیدان دانا. ڕاستە دواتر گۆڕانکاری گەورە بەسەر نەخشەکەدا دێت، بەڵام ئەوەش ڕاستە کە هەموو ڕووداوەکانی دواتر لەسەر ئەم نەخشەیە بینادەکرێن.
سەدەیەک دواتر، بەتایبەتی پاش هێرشەکانی #11-09-2001# ، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ویستیان سەرلەنوێ ڕۆژهەڵاتەکەی سایکس و پیکۆ لە چاپێکی نوێی ئەمریکیدا بخەنە بازاڕەوە، بەڵام 20 ساڵ دواتر، هەموو داتاکان دەمانبەنەوە سەر شکستێکی گەورەی ئەمریکی.
ڕێککەوتنی نێوان عەرەبی سعودیە و کۆماری ئیسلامیی ئێران لە پەکین، لە 10ی مارسی ئەمساڵدا، بە بۆچوونی من، دەبێت وەک ڕووداوێکی مەزن مامەڵەی لەگەڵدا بکەین، چونکە ئەنجامی ئەم ڕێککەوتنە، لە چەندین ئاستدا، هیچی کەمتر نابێت لە ڕێککەوتنی سایکسی بەریتانی و پیکۆی فەرەنسی لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
جارێ خودی ڕێککەوتنەکە خۆی لە خۆیدا گۆڕانکارییەکی یەکجار گەورەیە کە بەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دێت، چونکە تەنیا پێنج ساڵ پێشتر، محەمەد بن سەلمان کە بە
(MBS) ناسراوە، لە چاوپێکەوتنێکی ورد و دورودرێژدا لەگەڵ ڕۆژنامەنووسێکی (The Atlantic) ، ڕێبەری گشتیی کۆماری ئیسلامیی ئێرانی بە هیتلەر بەراورد کرد، تەنانەت گوتی لە هیتلەر خراپتەرە!
لە هەمان چاوپێکەوتندا باس لەوە دەکات جەنگێکی گەورە لەنێوان ڕیاز و تاران، لە چەندین مەیداندا بەڕێوەیە: لە مالیزیا، لە سوودان لە ئێراق، لە یەمەن، لە لوبنان. (MBS) تیشک دەخاتە سەر کۆی ئەو میکانیزمانەی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی خامنەیی بەکاریدەهێنت و خۆی وادەخاتە سەر شانۆکان کە لەبری تەواوی هەموو وڵاتانی ڕۆژاوا جەنگی کۆماری ئیسلامی دەکات، درووست وەک سەدام حسێنی هەشتاکان!
پێنج ساڵ دواتر، پراگماتیزم و بەرژەوەندییە ساردەکانی عەرەبی سعودیە، وادەکەن (MBS) نەک هەر نەکەوێتە هەمان ئەو داوەی کە لە هەشتاکاندا سەدام حسێنی تێکەوت، بەڵکوو سەرلەبەری مێزەکە بەسەر ڕۆژاوا بە گشتی و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادا بەتایبەتی قڵپبکاتەوە و لەبری جەنگ لەگەڵ تاران، مێژووییترین ڕێککەوتنی ستراتیژی و هەمەلایەنەی لەگەڵدا واژۆبکات.
ئەوەی کە بەهایەکی یەکجار گەورەتر بەم ڕێککەوتنە دەبەخشێت، ئامادەیی ئەندازیاریی مەزنی وەک شی جین پینگ، سەرۆککۆماری چینە، کە لە ئێستا و ئێرەدا وەک گەورەترین هەڕەشە لەسەر ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە واشنتۆن وێنەی بۆ دەکێشرێت. ئەو ڕۆژهەڵاتەی کە شی جین پینگ و محەمەد بن سەلمان خەونی پێوەدەبینن، بێسنوور جیاوازە لەو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەی لە چەند ساڵی ڕابردوودا ئەمریکا خولقاندوویەتی.
خەونی ئەم دوو ئەکتەرە نوێیە، کە تەماهیەکی زۆر لەگەڵ خەونی ئایەتوڵڵاکانی کۆماری ئیسلامیشدا دەکات، بریتییە لە ڕۆژهەڵاتێکی ناوەڕاستی سەقامگیر و ئارام کە هەلومەرجی گەشەی ئابووری بەرقەرار بکات، بەبێ ئەوەی بەهیچ جۆرێک هیچ بەهایەک بۆ دیموکراسی و مافی مرۆڤ دابنرێت. بەبێ ئاساییش و سەقامگیریەکی دوورمەودا، شی جین پنگ پێیوایە هیچ گەرەنتییەک نییە بتوانێت ساڵانە 81 ملیۆن تۆن لە نەوتی خاوی سعودیە بە 43 ملیار دۆلار بکڕێت! ئەمە ڕێک بۆ محەمەد بن سەلمان و ئایەتوڵڵا خامنەییش ڕاستە و هەر سیانیان لەسەر یەک هێڵن
لەم وەرزە نوێیەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، چیتر وەک ساڵانی ڕابردوو عەرەبی سعودیە ملیۆنان دۆلار وەک یارمەتیی بەسەر وڵاتان و ڕێکخراو و ئەکتەرە جیاوازەکاندا دابەش ناکات، بەئومێدی ئەوەی بیانکاتە کارتی فشار. تەنانەت چیتر چاوەڕوانی ئەوەش نییە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە هەڕەشە دەرەکییەکان بیپارێزن. لێرە بەدواوە، سیاسەت بە جۆرێکی دیکە دەکرێت و پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست فۆرمێکی تەواو جیاواز وەردەگرن و لەم فۆرمە تازەیەدا، ئەوەی گرنگە بۆ عەرەبی سعودیە، پەڕینەوەیە لە وێناکردنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک مەیدانی جەنگ بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک کێڵگەی وەبەرهێنان.
لێرەوە، دەبێت نەک هەر پەیوەندییەکانی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران ئاسایی بکاتەوە، بەڵکوو پێکەوەش کۆتایی بە جەنگی یەمەن بێنن و سەقامگیریی و ئاساییشی بۆ بگێڕنەوە، ئیتر ئەو 400 هەزار کەسەی کوژران، دوعای خێریان بۆ دەکەن و ئەو 18 ملیۆنەش کە لەژێر هەڕەشەی مرددان لە برسا، گرفتی ئەو حکومەتە دەبن کە پرۆئێرانییەکان و پرۆسعودییەکان، بە هاوکاریی تاران و ڕیاز وەکوو ناوەندگیر درووستی دەکەن، وەک ئەوەی ئەوان بەشدار نەبووبن لە کۆی ئەو تراژیدیایەی کە یەمەنی کردووە بە جەنگەڵستان! ئیتر بەرژەوەندی ساردی دەوڵەت وایە...
هەروەها دەبێت پێکەوە کۆتایی بە جەنگی سووریاش بێنن و نەک هەر بەشار ئەسەد بهێننەوە نێو لووتکەکانی کۆمکاری عەرەبی، بەڵکوو هەموو ڕێگاکان بگرنەبەر بۆ ئەوەی ئاساییش و سەقامگیریی بۆ سووریا بگێڕنەوە و دوا فیکەی کۆتایی یارییەکە لێبدەن. ئیتر ئەو 800 هەزار قوربانی و ئەو حەوت ملیۆن ئاوارە سووریە دەبنە گرفتێکی لاوەکی کە دەکرێت هاوکاری بەشار بکەن بۆ ئیدارەدانی.
لەم سایکس-پیکۆ نوێیەدا، سعودیە و ئێران پێکەوە چارەسەری دۆخی لوبنان و ئێراقیش دەکەن و لەژێر هەژموونی پاکسی ئێرانۆ-سعودیدا، شانسی هێوربوونەوەیەکی فراوان لەئارادایە. بەمشێوەیە گریمانەی بێدەنگییەکی چەندایەتی و چۆنایەتی میلیشیاکان بە درۆن و مووشەکەکانیشیانەوە لەئارادایە.
جێبەجێکردنی پاکسی ئێرانۆ-سعودی، دەرگایەکی گەورە بۆ کۆماری ئیسلامیش دەکاتەوە تا لەو پەراوێزانە بێتە دەرەوە کە چەندین ساڵە تێیاندا قەتیس ماوە. هەروەها ئەو وێنەیەش بدڕێنێت کە بزووتنەوەی ناڕەزایی لە ساڵی ڕابردوودا بۆی درووستکرد. هەروەک چۆن شانسی ئەوەشی دەداتێ فشارەکانی ڕۆژاوای لەسەر کەمببێتەوە و زیاتر وەک ئەکتەری سەقامگیری و ئاساییش خۆی بخاتە سەر شانۆکان، نەک وەک تێکدەر و نەفرەتلێکراو. کۆماری ئیسلامی تەواو وشیارە بەوەی ڕێککەوتن لەگەڵ سعودیە، واتە ڕێککەوتن لەگەڵ میسر، ئوردن، وڵاتانی کەندا و چەندین وڵاتی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لێرەوە چەند عەرەبی سعودیە و چەند چین پێویستیان بەم ڕێککەوتنە هەیە، هێندەش کۆماری ئیسلامی ئێران پێویستی پێیەتی.
بەکوورتی؛ ئێمەی ڕۆژهەڵاتی، ئیتر سەر بە هەر دەوڵەت و نەتەوە و گرووپێک بین، لە ساتەوەختێکی یەکجار گرنگدا دەژین کە تیایدا پارادیگمەکان دەگۆڕێن و لەڕێگای پاکسی ئێرانۆ-سعودیەوە، چیتر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی 20 ساڵی داهاتوو، هەمان ئەو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەی 20 ساڵی ڕابردوو نابێت. پرسیاری سەرەکی ئەوەیە: دەوڵەت و کۆمەڵگە و نەتەوە و گرووپە جیاوازەکان، چۆن و چەند و تاکوێ لەم گۆڕانکارییە مەزنە تێدەگەن و دەتوانن خۆیان بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەنجامەکانی، ئامادەبکەن؟ [1]