ئەلفبۍ و ڕانویسی کوردی

کوردبېیەی، شناس و ئایدێنتتی تاکو کوردی دیاری کەرۊ. چەمکێوی تارېخویی، سیاسی، فەرهەنگی، زوانی و فەلسەفی. هەتا ئی چند ساڵە دمایینە سەرجەم ئا خەڵکێ بە هەر دیالێکت و بە هەر ئایدیا و مەزەبێو هەر یاگێو کوردستانېیەنە بیێبانێ، بەبێ دوودڵی وېشا بە کورد و کوردستانی ئەژناسنان. کاتێ ئی ئایدیا درێژەو سەدەو بیستیەنە بە نامۍ واتمانی (گوتاری) کوردی زیاتەر و زیاتەر فۆرمش هۆرگرت و وردە وردە پەی سەردەمی تازەی بڕگەکېش بڕیێ و ماناش هۆرگرتە، ئیتر شەقکەردەی و لەمپەر و بەرهەڵست وەشکەردەی پەی ئی واتمانەیە ڕاو و ڕېوازێ ڕەنگاوڕەنگێش تاقی کەردێنوە. لاوازنای ئی گوتارەیە تاسەو فرەو کەسان!
پەی نمونەی یۊ جە چېوەکا کە پەی ئېمەی کوردی فرە ئێژان بابەتوو ئەلفبێ و ڕانویسیا. دیارا هیچ ئەلفبێوە نمەتاوۊ بە یەکجاری نوێنەرایەتی سەرجەمو دەنگەکاو زوانێوی کەرۊ. کورد ئیسە زیاتەر بە دوێ ئەلفبێ منویسۆ. لاو ئېمەنە ساڵگارێوا ئی ئەلفبێ بەکار ملۆ کە ئەسڵەنە ئارامییەنە. ئاشکران ئی ئەلفبێچە بێگېرە و گرفت نېیەنە، بەڵام کورد بە بەراوەرد چەنی ئا نەتەوانە کە ئی ئەلفبێ بە هەرمانە بەرانێ تاوانش کوردنۊش و بەڕێژە فرەتەر چەنی زوانەکەیش سازنۊش. دیارا بە زیادکەردەی و کەمکەردەی دەنگەکا هەوڵیوی دەیان ساڵەش چەنی دریان. وەختێ تەماشا کەرمۍ زوانی عەرەبی ئی ئەلفبێ به هەرمانە بەرۆ پەنەش ماچۊ ئەلفبای عەرەبی، کوردیچ وەختێ بەکارش بەرۆ مشۊ بەبێ هیچ پاساو و ئەرۍو پەنەش واچۆ ئەلفبێ کوردی. پەوچی ئەلفبێ کوردی، دەستەواژەن، یۆن جە زاراوەکاو گوتاری کوردی. هەرکەس وېش سەر پی گوتاریە بزانۆ موازۆ ئی چەمکیچە ڕېک پېسە وېش بەکار بەرۆ. یانی بەکاربەردەی ئەلفبێ سۆرانی یا هۆرامی یا هەرچیتەری هەڵەن. هەڵبەت ئەر بڕیاربۊ پەی نویسەی سەرجەمو زوانی کوردی، هۆرامی یا گەڵهۆڕیەنە. پیتێوتەر زیاد کریۆ یاگێ گرفتی نېیەنە و ئانەیچ هەرمانۍوی زانستین و موازۆ کاری زانستیچش پەی کریۆ.
چی چند ساڵەنە کەسانېو بە گەڕاڵەکەردەی بڕېو باسا و بە لاستیکنای ئەدەبېیاتی و بە زوانێوی بوغزن کوردبېیەی و هەیمەنەو ئی واتمانەیشانە کەردەن نیشانێ. ئا فکرە ئامانجش تەنگەژە وەشکەردەین پەی گوتاری کوردی، جارێو بە تارېخوی جیاوازیەکا زەقێ کەرۊوە، جارێوتەر بە ڕانویس و ئەلفبێ. دیارا کەسېویچ کە وېش بە کورد نەزانۆ پەیش سەخڵەتا بە ئەلفبێوە بنویسۆ نام و شناسش کوردین. بەکار نەبەردەی دەسەواژەو ئەلفبێ کوردی یا وێ لادای و بەربەرەکانێ چەنی ئی ڕانویسەیە بە هەر نامۍوە و بە هەر بەهانېوە جە لاو هەرکەسیبۊ دژایەتین چەنی کانتێکسی کوردی و چەنی سەرپاکو زوانی کوردی.
دیسکۊرسی کوردی سەرەڕاو ئانەی سەرجەم جیاوازیەکا و فرە ڕەنگیەکاو کۊمەڵگاو کوردستانی وینۆ و مژناسۆ، هەر کامیچشا بە سامانی نەتەوەیی و بە بەشێوی جیانەکریاو شناسی کوردی لەیەک مدۆوە. ئەرکی نەتەوەیی و نیشتمانی گردلایوەن بۍ هەڵاواردنای سەرجەم ئی ڕەنگا پارێزنۆنە و پەی گەشەکەردەیشا وېش لانەدۆ. پەوچی موازۆ وردبینانە سنوورەکاو گوتاری نەتەوەیی بژناسمێ و هەر پاسە ئاگادارو سنوورەکاو گوتارو ئەویتەریچ بیمێ. جە باری فکری و ئەندێشەیەرە ئی باسە خاڵێوەی جۆهەریەنە. ئینەیچ کە هەرکەس چەنی فکر کەرۊوە مافێوا بەبێ واتەی ئینا ساراوە، بەڵام ‌ئاواتەوازەنا هەرکەس چەنی فکر کەرۊوە هەر پا تەرزەیچە بتاوۆ کانتکسێوی ئاشکرا و بیچمدارەنە، پێوەز چەنی ئەدەبېیاتێوی سەردەمیانەی ئەندێشەو وېش تەکووز فەلسەفنۆ و دۆگە دۆگە ڕېزبەندیش کەرۊ تاکو پەی وەردەنگی بژناسیۆوە. هەر ئینە یاوەریما کەرۊ هەتا بتاومۍ پێوەرە هامویر و هامشان، واتمانو وېما کە واتمانی کوردین بېزمێوە و جە دۊخی پېشامودێڕنەنە بە کەمتەرین وێ خەجڵنای و بە زووتەرین کات ڕوو بە دنیای مودێرن پڕمێوە و هەر دیاردېوی چەواشەکار کە بەناش شێونای یەکڕېزی و کولتوورو پێوەرە ژیواین قاو دەیمێ. پا ئاواتە پېسە نەتەوێوی بتاومۍ تارېخوەکەیما، زوانەکەیما، هونەر و کولتوور و کەلەپوورەکەیما فرەسووچ و فرەدەنگ بە وینگایە سەردەمیانە بوانمێوە. ئینەیچ سەرنمەگېرۆ مەگەر ئانە کە ئېمە جە باری زێهنی و فکری و تێئۆریەرە ئایدیای نەتەوەیی و هەر پاسە چەمکو کوردبېیەی ئارۊیانە و هەر پاسە پۆلیفۆنیک تێئۆریزە کەرمۍ و بە ئەندێشەی تازە تەیارێ بیمێ.
ئەجۊم دماجار ئی پەیامە، پەیامو گردو خەڵکو ئېمەن:  وانای و نویسەی زوانی کوردی هەر یاگێوەنە و بە هەر بەشێوی زوانی کوردی، مشۊ چېرو نامۍ (ئەلفبێ_کوردی) و بە (ڕانویسی_کوردی) بۊ کە کورد وېش ساڵانێوا پەنەش منویسۆنە و ڕۊتێوی تارېخویی دوور و درێژەنە ئەزموونیان.
کەیهان عەزیزی.[1]