ژیونایۆ شېعرەی هۆرامیۍ
بەشۍ: یەرەمە
نویستەی: #ڕەئوف مەحموودپوور#
جا ئیسە بزانمێ جە ڕۆتوو ژیونایۆ شێعرەی هۆرامیێنە چەنی سەرنجەو ئا بابەتا دریۆ و پەی سەردەمیانە کەردەیشۆ چەنی هەرمانە کریۆ. ئەڵبەت عەجیب نېیا کە ڕەنگە کەسانېوەتەریچ چی بارەوە سەرنجەیتەرە یام جیاوازەشابۊ کە ئەر ئانە بەی وەرۆ، بە دڵنیاییەوە دۆڵەمەندی و گوژمی پتەوتەروو ڕۆتەکەیش ئینا شۊنیوەو یاگێ دڵ وەشیەن. پەوکای داواکارنا تاکو ئی باسێ، نەک پێسەو نوسخەی بەڵکوو پێسەو ڕچەماڕای پەی ڕۆتێوە بە دەرەتانی بەپاو سەرنج و ئەزموونی جیاوازی و خەلاقیەتی فەردی وەرچەم بگېریا.
کەلێمێ: بەپاو ژینگەی سرۆشتیی و ژینگەی بەشەربژێوی هۆرامانی، کریۆ بێتەرس واچوو کە فەرهەنگی هۆرامیی پەڕا جە کەلیما کە هەرکام بە جۊرێ تاوا کەلێنە هاڵیەکاو ڕۆتوو نویستەی ئارۊیانەی پەڕکەراوە. پەوکای شاعێری ئارۊیانە تاوۆ بە وێڕەتنای و وېماڼای دلێ فەرهەنگوو خەڵکەیەنەو دلێ قسەکەردەی ڕوانەو خەڵکوو دەگێ و کۊڵانەکانە فرێوە جە کەلیمە وەرسەرنجەکاو وېش وێزۆوە و بەشێوەی ئەدیبانە و شاعێرانە دلێ شێعرەی سەردەمیانێنە گونجنۊشا و بەشێعریێشا کەرۊن. ئەر پاسە کریۆ ئیتر نیازێوە پەی وەش کەردەی ناشېیانه و بڕێ کەلیمە سەقەتا مەمانۆ کە فرەوجارا جە قەواعێدە زوانیەکەی دوورێنێ و بە شۆڵکۆت وزیێنێ دلێش.
هەرچن بڕێ جارێ جە لەیەکدایۆ ئی ڕۆتیەنە پەلەکریان و ئی هەنگامێ پێسەو خڎێ دای بە شێوەو ناوچێوە یام دەگایێ لەیەک دریانۆ، بە تایبەت دماو زەڕنەو ئاسۆی ئی جۊرە سەرنجێ درکیێ و بڕێ جە کەلیمەکا وەروو ئانەی وەڵتەر نەشێعریێبێنێ، غەریب گنێنێ وەرچەم. غافڵ چانەی کە ئی ڕۆتە هەنگامێنە پەی ماڕای شێوە وېیەردەکەی و پەڕکەردەی هەمانەو شێعرێ جە کەلیمە فەرامۆش کریایەکا. کە ئەر پاسنە کریۆ و کەسانیتەریچ جە ئی ئەزموونا پەرە پنە بڎا، ئیتر شاعێری مانیاو ئی فەرهەنگی دەسش پەی هورچنیەی و گونجنای (همنشینی جانشینی) کەلیمە وېمانەکا واڵاتەرا. کە فرەوجارا جە شێعرەی ئۆسایینەو ئېمەنە سەرنجە پی خاڵێ نەدریێنە.
پەی سەردەمیانە کەردەیۆ شێعرێ و جە هورچنیەی و دەسچن کەردەی کەلیمانە لازما ئانەما هۊشبۊ کە هەرکەلیمێ ساحېبوو باری مانایی، فەرهەنگیی، تارێخی، عاتیفی، زەوقی و... تایبەت بە وېشەنەو ئېمەیچ بە سەرنجدای پی خاڵە بەبایەخێ تاومۍزوانی شێعریی وېما پتەوتەر کەرمېوە. ئەر پاسنەبۊ ئانا کەلیمەکێ بە گېیانێ تازەتەر و گۆژمێوە هێقمتەرۆ مەیاوە تەلێ و دەرەتانی ئێستاتیکی و مانایی وېشا وەروەڵاتەر کەرا کە ئی وەروەڵڵاییە ڕەنگە فرە مانایی و فرە لەیەکیش چەنە گنۆوە کە جە ڕۆتی وېیەردەی گوزەریۆ و جە سادەواتەی و دیکتاتەوری شاعێریی و تا‌ک مانایی پڕۆوەو دوور نېیا بەجۊرێوە ئێبهامی مانایی (هونەری) یش شۊنیوەبۊ کە وەردەنگ بە وانایۆ و لوای بنج و بنا‌وانشەرەو بەپاو دلێئاخنی زەینی وېش مانای تایبەتەش چنە گېرۆ کە ڕەنگە چنی هینەو ئەویتەری جیاوازیش بۊ. ئی وێ ماڼایە و لوای شۊنیەرە و مانا کەشف کەردەیە جۊرە لەزەتێوەش چنە گنۆوە کە قووڵ و هونەرینو مەبۊ باعیسوو شەریک بېیەی وەردەنگی چنی دەقە شێعریەکەی یام تەنانەت بە ساحیب بېیەیچش، کە ئیتر چێولای شاعێر گماو پەیش نېیا کە دەسەڵاتی مانایی وېش سەپنۆ ملو وەردەنگیەرە. پەوکای کریۆ واچمێ کە ئەچیمنە ئێبهامێ جە شێعرەی سەردەمیانێنە یاگێ پەسنین و کاریگەری پۆزەتیڤش هەن و یاگێ لۆمەی نیا، هەرچن وەردەنگی ئۊسایین و زەین موعتاد حەوسەڵه و وێ ماڼای و چنگەپڕچېش چنی دەقەکا نەبۊ.
خاڵێوەتەر کە لازما سەرشۆ فکریەیمێنە، هووشېیاریی زوانیی شاعێرین کە ئی هووشېیارییە بە موتالێعە کەردەی و ئاشنا بېیەی چنی لانیکەم بە شەقڵەماڕ کەردەی ڕۆتوو زانستوو زوانی جەلایێوەو قووڵ بېیەیۆ پەی بنجەکاو زوانی شێعرێی و تواکەردەیۆ و لەیەکدایشۆ بەدەس مێ. هووشېیاریی زوانیی ئیرادەی تازە و هێقم بە شێعرێ بەخشۆ بەجۊرێ کە بە شێوەی زانستیانە و هووشېیارانەو بەئیرادەی تایبەتۆ دەس و پاوەنەکاو زوانی دەسەمۆی ماڕۆ و بەهۆڵو وێ ماڼای پتانسیەلەکاو دلێ زوانی کەشف کەرۊ و جە شێعرەی سەردەمیانێنە ئەکتیڤشا کەرۊوە. بە وڕنای و هورڕووشکنایۆ بیچمە سەرەتاییەکاو خېیاڵی (تەشبیە، ئێستعارە، مەجاز و...) جە دلێ مەنجەڵه و شێعرێنە مارۆشاوە ما و ئانەی وزۆ گەڕ جە ڕۆتی تازەنە مەشیۆ گرد گەمێوە جە خزمەتوو شێعرێنە بۊ، نەک شێعرە کریۆ خزمەتکار پەی برمانای گەمە سەقەت و ترنجیایەکا. ئەر پاسنەبۊ ئانا جۊرە نوسخێوەتەر یاگێ نوسخەکاو شێعرێ وېیەردێ گېرۆوەو هەرجۊرە دەرەتانێ جە خەلاقیەتی فەردی شاعێری وەربەس کریۆ.[1]