ئێک ژ گوندێن دەڤەرا نهێلێ گوندێ(بەرچی)یە سەر ب قەزا ئامێدیێ ڤە، دکەڤیتە ناڤەندا دەڤەرا نهێلێ ل پێش و پاشێ زنجیرا چیایێ مەتینی، ل سالا (1988)ێ ژ ئە نجامێن هەوا رەشا ئەنفالا ب دروستی وێران بوویە و نوکە گوندێ کەڤن کافلە ل جهێ بەرێ نەهاتیە ئاڤا کرن، تازە ل پێش چیایی هاتیە ئاڤا کرن.
ئاقارێ گوندی هەمی چیا و شکەفت و دارو بارە و دارا کەزانێ و بەری و مازی و دینداری و چنارا ژهەمیا مشە تر و بەرچاڤترن و هەرئێک ژ لایەکی ڤە دبەرهەمدارن و گوندی یا ب درێژاهیا دیروکێ یێت پاراستین!! دیسان دارێن گوێزا و باهیڤا و سپیندارا و مێوێن تری ل هەمی جها دبەرچاڤن.
ژێدەرێن ئاڤێ کانی و کانیک و بیرن، ل هاڤینێ گوند چوول دکر سێ هەیڤێت هاڤینێ ل زوزانا(گنیێ) دبوراند جهەکێ گەلەکی خوشە وسێ کانیێت ئاڤا تەزی یێت هەین هەلبەت دارا تی یا رەوشەکا تایبەت یادایە کەپرێن گوندی یا، تی فێقیەکێ هندی بێژی شرین و بتامە مروڤ ژێ تێر نابیت، ئاقارێ گوندی مروڤ دشێت بکەتە چەند پارچە و هەرئێکێ تایبەت مەندیا خویا هەی(سپنە، بێژیێ، گنیێ، هەر دووکێل، دەشتانا،هاریا) گوندێ سەرگەلێ دکەڤیتە رۆژ ئاڤا، وژلایێ رۆژهەلاتێ ڤە گوندێ گوهەرز، بەڵاڤه، رەشاڤە،گویزیکا خراب، ژلایێ ژووری گوندێ سێریێ و درگینێ یە، وژلایێ ژێری سپنک، سپیندارا خەلفو، گوندێ گرگاشێ یە.
کارو بارێت جفاکی: گوندی یا دەهوانێت کوم دکرن حەتا حەفت بیک و زاڤا ڤێکرا یێت ڤەگوهاستین، پتری یا دەهواتا ل دەمێ پاییزێ دکرن،پێگورکانێ کارەکێ سروشتی بوو،نێزیکی(100) خزمایینیا دگەل گوندو عەشیرێن دورێن خو یێت کرین، ژن رە ڤاندن وژن بەردان کریارە کا گەلەک شەرم بوویە ل نک گوندی یا و رێزەکا تایبەت بو مە سیحیا هەبوویە، توشی هیچ ئارێشێن جڤاکی نەبوینە بتایبەت دگەل خەلکێ گوندێ (درگینێ).
ژینا گوندی ل سەردارێن ئامێدیێ و ئامانێت درگینا و رەزو پەزا بوویە بتایبەت خودانکرنا بزنا چونکە دارێن بەری و مازی دمشەنە دیسان هەڤرست دارەکە ل هەمی دە مێت سالێ یا شینە وزستانێ پەز دخوت و ئەڤ گوندە جهێ بەفرێ بو شەش هەیڤا خەلکی پێتڤیێت خو ئامادە دکرن. شەڤێت زستانێ هەمی ب شەڤەڕوکا دبوراندن و زبارە دکرن ژبو شوولێت خو هەمی گوندی نێزیکی (400) سەرۆک خێزانانە ئەوێن خو ب بەرچی دزانن هندەک ژوان دەربەردەر بوینه، دوو مال بەری سەد سالا ل گوندی چووینە (مالا رەڤی و مالا مەرێ) (300) خێزان ئەوێن ناسناما گوندی هەی خێرو شەرێن وان دهەڤپشکن ژوان (150) مال نوکە ل گوندی ژینا خو دبەنە سەری و (150) مال بەلاڤە بوینە ل ناڤەندا باژێرێ (دهوکێ)، و گوند و ئوردیگایێت دەورو بەرا و (4) خێزان و چەند زگوردەک دەربەدەری وەلاتێت دەرڤە بوینە. کەڤناریا ڤی گوندی پتری ژ گوڕستانا دیار دبیت و شینەوارا لێ ژوان(کاڤلێ فەرەنگی وکەڤرێ کونیشکا و گاڤا جنێ و شکەفتا شێخی) و چەپەرێ (صالحێ صافیایێ) کو دکەڤیتە سەرێ سییارێ دناڤبەرا زوماگینێ و رەشاڤە دیارە ل بزاڤا (1945) هاتیە چێکرن. گەلەک جارا گوند وێران بوویە ژ بەر ئەگەرێن (سروشتی ونە ساخلەمی و دیسان شەڕو پێکدادانا) بەرەڤانی کرنا گوندییا یا خویایە هەر ل سەر دەمێ میر و پاشا و هەتا ئەفروکە و شەهید داینە دکەفندا و هەتا نوکە، ڤان ماموستایێن ئاینی خزمەتا گوندی یا کری ژوان مەلا (عەبدوڵڵا کارە یی و ئەحمەد زێوە یی) و یێت گوندی ژوان مەلا (حمد امین، محەمەد طیار، محەمەد علی، جەعفەر، لزگین) هەردەم ل گوندی و مەزن و مختار هەبووینە ژوان (شاهین، کرێت، قەپلان، سعد، ئەحمەد مشختی، ئەحمەد محەمەد امین، مصطفی رمضان، کرم رەشید، محەمەد طاهر ئەحمەد، عبدالوهاب، عەبدولغەفار)ڤان مختاریا گوندی یا کری ژبلی ناڤبەرارا ژبەر کاودانێت سیاسی هندەک کەسا خزمەتا گوندی یا کری ئەو ماموستایێت مە ناڤێت وان دیارکرین بارێ رە وشەنبیری ل سەر دەستێ وانا دەست پێکریە و دیسان ئێکەم جار ل سالا (1959)ێ خاندگەهەکا سەرەتایی هاتیە گوندێ (درگینێ) زاروکێت گوندێ بەرچی بەشداریا تێدا کری هەر چەندە رێکادەمژمێرەکێ یا دویرە، پشتی کارە ساتا (1975)ێ بو ئێکەم جار خاندگەە هاتە گوندێ بە رچی ل جهێ نوکە گوند لێ هاتیە ئاڤاکرن. نوکە دوو ئاڤا هیێت خاندنگەها ل گوندی هاتینە ئاڤا کرن هەرسێ قوناغێن خواندنێ قوتابی تێدا دەوامێ دکەن ل گوندیێن گوهەرزێ و بە ڵاڤە و سەرگەلێ و ئوریکایێ وکوانێ قەستا ڤی گوندی دکەن ژبوخواندنێ. سالا(1988)ێ ژ ئەگەرا ئەنفالێ (95) خێزان دەربەدەری ئیرانێ بوون هەتا سالا (1997)ێ هەمی زڤرینە ڤە، ب سەدان خانی هاتینە ئاڤا کرن ژلایێ حکومەتا هەرێما کوردستانێ ڤە، لێ تەنها (30) خانی ب کونکرێتی هاتینە ئاڤا کرن، هەر ژبەر ئەگەرێن ئەنفالێ (20 _30) خێزانا ل هەڤڵیرێ نە ل هەردوو ئوردوگایێت (بەحرکێ و جەژنیکان) ئاکنجینە حەتا سەرهلدانا (1991)ێ، و(10) زەلام هاتینە بێ سەرو شوین کرن. گەلەک گوڕێت کوردا ددیارن دناڤ چوول و گوڕستانیێت گوندی پتری یا وان خودانیێت وان ناهێنە نیاسین لێ گوڕێن (عیسێ سوار و علی و علی)د دیارن دناڤ گوڕستانێ دا. خەلکێ بەرچی یێ هاتیە نیاسین ب گوتنا سترانا و حەیران و حەنەکا،هونەرمەندێ بەرکەفتی (شڤان پەروەر) دسەرەدانا خودا بوڤی گوندی خویاکریە کو بەرچیا کەلتورێ کوردی یێ پاراستی. پشتی سەرهەلدانا پیرۆز سەروکێ هەرێما کوردستانێ سەرا گوڕستانا گوندی دایە ب مەرەما سەرەدانا گوڕێن عیسێ سوار و هەڤالیێت وی. ئویجیاخێت نوکە ل گوندی (مالخێ و حسن و خەیری و عەبێ و مەما و عەلێ و مشکێ و خانزادێ و حەمەرەڤا و چاڤشین) پتریا وان ژ هندەلان و هورک و بێدا و شینێ و بناڤیێ یێت هاتین نزیکی (9 - 10) بابکا.