د. نەسرەدین ئیبراهیم گۆلى*

نەیا ڤەشارتیە ژ سەردەمێ قۆتالبوونا خوە ژ بندەستێن هۆزێن هۆڤ و نەتەوەیێن وەکى مەغۆل و تەتەر و یێن دیتر، و دامەزراندنا ڤى وەلاتى و گەلەک ژ ڕاسپاردێن پێترێ مەزن، ڤى وەلاتى ڕۆلەکێ دیار و بەرچاڤ د بیاڤێن سیاسى و کەلتوورى و جڤاکى و زانستى و ئابوورییا دەڤەرێ و جیهانێ دا گێڕایە. د قۆناغێن جودایێن دیرۆکى و سیاسى دا، هندەک جاران پاشکەفتن و ڕاوستیان ب سەردا هاتیە، لێ پشتى ڤلادیمیر پۆتین هاتیە د گۆڕەپانا سیاسیا دەستهەلاتداریا وێ دا، ئاستێ پێشکەفتنا وێ بلندتر بوویە، هەرچەندە کە دیاردەیێن گەندەلیێ هەر یێن ماین و ژ جاران گەلەک کێمترە، هەر چەندە ژى دانعەمرێن وى وەلاتى گازندا ژ گەلەک لایەنێن سیاسەتا وى دکەن و دبیتن پشکەک ژ وێ گازندێ ژى بۆ سروشتێ وان و ئەزموونا ڕاهاتن دگەل سیستەمێ کۆمۆنیزم و سۆشیالیزمێ بیتن و هێشتان تایا وێ ئه و بەرنەداینە، بەلێ پا بەرۆڤاژى وان نڤشێ نوو ب هاتنا وى یێن بووینە خۆدانێ جیهانەک دیتر، یاکۆ بابۆکالێن وان بەرى هینگى ژێ هاتبوونە بێ بەهرکرن.
ڕاستە وەلاتەکە دوور نینە ژ دیکتاتۆریەتێ، و بەلگۆ ژى بۆ ڤێ گۆتنێ ئەوە کە ڕێڤەبرنا وەلاتەکێ هند مەزن و نێزیکى (17) مەلیۆن کیلۆمترێن چارگۆشە، و بزاڤا ب ڕۆسیکرنا زمان و کەلتوور و ئاخ و جۆگرافیایایا نێزیکى سەدان نەتەوەیێن جودا، و هەبوونا هەڤڕکییەکا بێ وێنە ل گەل وەلاتێن دەرودۆرى خوە کو نێزیکى پانزدە وەلات دبن و ژ وان ژى مەزنتر ل گەل ئەمریکا و ئەورۆپایێ و گەلەکێن دیترن، بەلێ پا دیسانێ پرستیژ و بەرژەوەندییا نیشتمانى و وەلاتێ وان پشکەکە ژ ستراکتوور و پێکهاتەیا سایکۆلۆژى و کەساتیا تاکێ وى وەلاتى ب هەمى تەخ و چین و نەتەوە و ئایین و ئالیێن سیاسى، سەربارى هندى َململانێیەکا مەزن د ناڤبەرا وان دا دهێتە دیتن. بەلێ پا هەر هەڤنیشتمانیەکێ ڕۆسى، ل گەل هندێ شانازیەک مەزن ب وەلات و شەهیدێن وەلاتێ خوە هەى و تنێ هژمارا وان ل جەنگێ جیهانیێ دوهەم نێزیکى سیه مەلیۆن مرۆڤان بوویە، گاڤا سەرەدەریێ دگەل هەر هەلوێستەکێ ئێکەم و دووماهی تشت بەرژەوەندیا ئابووریا وەلاتێ خوەیە.
ئەوێن ل وەلاتێن وەکى وان تێکلییا مرۆڤان کربیتن د ڤێ گۆتنێ دگەهیتن. هەکە ڕۆسیەک بزانیت و بشێت سەنتەکى بۆ وەلاتێ خوە ژ کەسەکێ بیانى ڤەڕەسینیتن، و وى کارى نەکەت، دبیت هەمى ئەوێ شەڤێ خه و ب چاڤێن وى نەکەڤیت. هەکەر تو پرسیارا جهەکى بکەى و ئه و جه ڕێکا چەند پێهنگاڤان و نێزیک ژى بیت، دبیت، ڕۆسى هەبیت بەرێ تە بدەنە هندێ بچیە میترۆى یان تەکسیەکێ بگرى دا بگەهییە وى جهى.
سالانە ئه و وەلات بۆ بلندکرنا ئاستێ ئابووریا خوە نێزیکى سەد هزار قوتابیێن بیانى وەردگریت. باشە هەکە هەر ئێک ژ وان دەه هزار دۆلاران خەرج بکەت دێ چەند پارە کۆم بیت؟ دبیتن زێدەڕۆیى نەبیت بەلێ پا دوور نینە تو کیلۆیەکا باجانکا ببیە بەر دەرگەهێ مەزنترین بەرپرسەکێ وى وەلاتى و ژ تە وەرنەگریتن، چونکى وێ ب دەستکەفتەک بۆ وەلاتێ ژ دزانیت ژ کەسەکێ بیانى.
وەکى زۆربەیا ئەورۆپیان، خەلکەکێ گەلەک مڕیتۆ و گرتى و ب شۆل و مژوولن، بەلێ بۆ هندێ بشێن مفاى بگەهیننە وەلاتێ خوە دێ تێکلیا بیانیەکى کەن و دبیتن هەر ڕێکەکێ ل بەر تە دەینن. گەلەک ڕەنگێن ژ ڤان ساخلەتان ل نک وان و ئەورۆپى و وەلاتێن دیتر بهێتە دیتن. ئەرێ ئەم ژى وەسانە؟ هەکە بەرسڤ “بەلێ” یە، کا مە چ کرییە و ئەم چ دکەین، و هەکەر ژى بەرسڤ “نە” بیتن، بۆچى؟ بۆچى ئەم قەرەبۆ ناکەین؟
ئەڤرۆکە و پشتى ب هێزبوونا هزرا ڕیفراندوما سەربخوەیا کوردستانێ، دشێت و یا بزاڤێ دکەت باشترین مفاى ژ ڤى ساخلەتێ تاکى و سیاسیێ وى وەلاتى وەربگریت و سەربارى هەبوونا هەڤڕکییەکا مەزن د ناڤبەرا وى وەلاتى و جیهانێ دا، بەلێ د پرۆژەیێن بازرگانى و وەبەرهینانێ وان بێ بەهر نەکەت.
خەلکێ نەفتا مە دبر و دکرە گۆللە و بۆمبێن کێمیاوى و بسەر مە دا دباراندن و ئەم ئەنفال و دەربەدەر دکرین و تیق تیق ژى بمە دکەنین، بلا ڕۆسى ژى بهێن و ماوەیەکى وێ ببەن و هیچ نەبیت پێش وێ پەترۆلێ دێ پارییەکێ نانى ژى دەنە مە و بەلکۆ ژى دلێ وان بۆ مەبسۆژیتن و پشتگیرییا سەربخۆبوونا وەلاتەکى بۆ مە بکەن، هەر چەند گەلەک یا بزەحمەتە بەلێ پا بلا کورد وان ژى بجەڕبینن.
ڕۆسیایێ ژ گەلەک کەڤن و سەردەمێ پێترى و هەتاکۆ ستالینى خەونێن مەزن یێن بۆ داگیرکرنا جیهانێ و مفاوەرگرتن ژ جیهانێ یا د سەرى دا هەى و ئامادەنە وەکى هنگى و گەلەک جاران و کا چەوا دگەل هیتلەرى کر بۆ ڤێ دەستکەفتێ هەر تشتەکى بکەن. د هەڤکێشەیێن سیاسى دا یا باش ئەوە کوردستان مفاى ژ ڤان جۆرە دەلیڤەیان وەربگریتن و نەخاسمە هندەک جاران هندەک جهێن سیاسى نە ل دووڤ بەرژەوەندیێن مەیە یان جهێن باوەریێ نین و نابیتن تنێ پشتا مە پێ گەرم و دلێ مە پێ خۆش بیت.
دیارە هندەک جاران بەرژەوەندیێن گشتى و مەزن و نیشتمانى وەسا دخوازن، مرۆڤ هندەک ڕەفتاران بکەتن و هەلویستان دەرببڕیتن کە ل قۆناغ و دەمێن ئاسایى دا وى کارى و وێ ڕەفتارێ نەکەتن. ئەڤە پشکەکە ژ فەلسەفەیا پراگماتیزمێ، و بۆ ژیانا هەڤچەرخ فەرە. هەمى کەس و لایەن ڤى کارى دکەن. هەکەر مرۆڤێن مەزن بشێن (غرۆرا) خوە بۆ ئارمانجێن مەزن بکەنە قۆربانى حنێرەک مەزنە. ئەڤە نەکێماسییە بەلکۆ شانازیە بۆ وى کەسى.
حوکمەتا هەرێمێ سەرەڕاى گەلەک ئاستەنگێن ژ دەرڤەى دەستهەلاتا خوە ل سەر ئاستێ جیهانى، و یێن دەستکرد و ساختە لناڤخۆ، بزاڤێن باش د ڤى ئاراستەى دا هەبووینە، و پێنگاڤێن سەرکەفیتانە یێن هاڤێتین، بەلێ پا ژبەرکۆ جیهان یا بوویە ململانێیەکا ڕەنگاوڕەنگ، و خەلک هەر گاڤەکێ ڕەنگەکە، پێدڤیە ئەم سەربارى نەبوونا باوەریێ ب ڤێ جیهانێ و سیاسەتا بێ دەیک و باب و نەدلۆڤان و زۆردار، چاڤەڕێى ئەنجامان بین، دمینیت کا دێ باش بن یان ژى نە، تنێ ل ئایندەى دێ دیار بیتن. لێ نەیا ڤەشارتییە حوکمەتا هەرێما کوردستانێ بۆ بەرژەوەندیا هەڤنیشتمانیان، خۆ ل هەر ڕێکەکێ ددەت و ل هەر تشتەکى دجەڕبینیتن. بەلێ پا گەلەکان پێکلۆل کریە و دکەن دا بهایێ وان بزاڤان کێم بکەن و لبەر خەلکێ تەحل و ڕەش نیشان بدەن. لێ، وەک دەروونناس دبینن و پێشنیار دکەن، گەشبینى باشترین هێڤێن، و دەم بسانەهیترین دەرمانە، بێهنتەنگى بهێزترین کۆژەکە.

*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و پەروەردەیى/فاکۆلتییا پەروەردە/ زانینگەها زاخۆ.[1]