ناونیشانی بابەت: وتاری کوردایەتی لەنێوان #عەزیز شاڕۆخ# و #حەسەن زیرەک#دا
ئامادەکردن: #موحسین عەلیڕەزایی#
پەنجایەمین ساڵڕۆژی مەرگی حەسەن زیرەکمان لە کاتێکدا یاد کردەوە کە ئەمساڵ بەدەر لە شیکاری و ستایشی بەجێ و خستنەڕووی لایەنی دیکەی هونەر و ژیانی ئەم کەڵە هونەرمەندە بووە.
پەنجایەمین ساڵڕۆژی مەرگی حەسەن زیرەکمان لە کاتێکدا یاد کردەوە کە ئەمساڵ بەدەر لە شیکاری و ستایشی بەجێ و خستنەڕووی لایەنی دیکەی هونەر و ژیانی ئەم کەڵە هونەرمەندە، گرتەیەکی ڤیدیۆیی لە هونەرمەندی گەورەی گۆرانیبێژ عەزیز شاڕۆخ بڵاو بووەتەوە کە دیارە ڤیدیۆکە زیاترە لەوە و قرتێندراوە، لەو کوورتە گرتە ڤیدیۆییەدا هونەرمەند عەزیز شاڕۆخ دەڵێت بۆچی هێندە زیرەک زیرەکتانە و بۆ باسی تایەر تۆفیق و مامۆستا دیلان ناکەن کە قەت لە هەمبەر دوژمن ملیان نەدا و بە باڵایاندا هەڵیان نەوتووە (هەڵبەت من تەنیا ناوەرۆک دەگوازمەوە چوون پێم وایە پوختە و کاکڵی قسە و دواتر مەبەستەکەی هەر ئەمە بوو)، دیارە مەبەستی مامۆستا عەزیز وەک لە گرتەیەکی دیکەی ڤیدیۆییدا پاش ئەو گرتەیە باسی کردووە و ڕوونکردنەوەی لەسەر داوە مەبەستێکی ڕەخنەئامێز بووە و وەک پرسیار ئەمەی پرسیوە کە بۆچی زیرەک گۆرانی بە باڵای مەلەک فەیسەڵ و حەمەڕەشادا وتووە کە دەستیان بە خوێنی کورد سوورە؟
خۆی لە خۆیدا هەڵهێنجانی ئەم پرسیارە ڕەخنەئامێز و بەجێیە لە دووتوێی قسەکانی شاڕۆخدا تۆزێک لێوردبوونەوە و هێمنی و ئاوەزمەندێتی دەوێت، بەو مانایەی کە ئێمە ئەمە ببینین کە لەپاڵ هەموو بلیمەتی و هەڵکەوتوویی و بەرزبوونی حەسەن زیرەک، لەپاڵ ئەوەی کە خۆی بە تەنیا قوتابخانەیەکی هونەری و بگرە زمانی و ئەندێشەی زارەکیی کوردیشە، لەپاڵ ئەوەی دەشێت وەک سووژەیەکی گەڕاڵ و فڵانوێر وەک بنیامین دەڵێت چاوی لێبکەین کە گوند بە گوند و بێستان بە بێستان و قاوەخانە بە قاوەخانەی کوردستان لە ڕۆژهەڵات و باشوور گەڕاوە، لە #سەردەشت# و #شنۆ# و بانەوە بگرە تاکوو #هەولێر# و #کەرکووک# و #خانەقین#…لە پاوە و #کرماشان#ەوە تاکوو #سەقز# و سابڵاخ تێکەڵی ڕۆحی و دەنگ و زمان و نەوا و مۆسیقای کورد بووە…بەڵام ئەم پرسیارەش ڕەوایە ڕەوابوونی پرسیارەکە و ڕەخنەگرتن لە حەسەن زیرەک لە قەوارەی ئاوەها پرسیارێکی بەراوردکارانەدا لە ڕاستیدا هیچ لە بڵندی و بەرزیی و مامۆستایەتی حەسەن زیرەک کەم ناکاتەوە بەڵکوو ڕیخۆشکەر دەبێت بۆ ئەوەی کە ئێمە لە دۆزی کورد و دۆزی هونەرمەندانی کورد و دیسکۆرس و وتاری کوردایەتی و تەکنیک و کایەکانی لە ناو هونەرمەنداندا بڕێک هەڵوێستە بکەین و زیاتر ورد ببینەوە.
لە ڕاستیدا ئەگەر بە شێوەیەکی ورد و بابەتییانە سەرنجی گۆرانی و شیعری بەشێک لە هونەرمەندان و تەنانەت شاعیرانی کورد بدەین جۆرێک دەربڕین و نەوای ستایشئامێز بۆ داگیرکەر و ئەویدیی کوردی تێدا دەبینینەوە و هۆکارەکەشی بەر لەوەی بگەڕێتەوە بۆ ئەویدیپەرستی و داگیرکەرخوازی هەوڵە بۆ هەڵکردن و بەردەوامبوون لە فەزا و دۆخێکدا کە لەلایەن داگیرکەر و ئەویدی کوردەوە، کایە و هاوکێشەکانی دیاری کراوە ئەمە بەدەر لەوەی کە دیسکۆرسی کوردایەتی لە قۆناغە جیاوازەکاندا هەتا هاتووە زیاتر ڕەهەندی وشیارانەی بەخۆوە بینیوە و گۆڕانکاری و ڕوونکاری زیاتری تێدا کراوە بۆ نموونە شیعر و گۆرانی ئەی نەتەوەی کاوەی دلێر ئەی کوردەکە ئەی بەچکە شێر…ئەی نیشتمان نیشتمانی جوان خاکی ئاریان وەتەنی کوردان…لە شوێنی دیکەشدا دەڵێ وەتەنی ئێران…ئەم دیسکۆرسە کە کورد بە ڕەسەنترین دانیشتووی ئێران و خاوەنی ئێران دەزانێت هەتا ئێستەیش هەر باوە و لەلایەن تاقمێک لە کوردانەوە دووپات دەکرێت و ئەمەش بەرهەمی دیسکۆرسازیی داگیرکەرانی کوردستان بووە و بەشی زۆری دەگەڕێتەوە بۆ لێڵکردن و شێواندنی مێژوو و خستنەژێر سێبەری سیاسەتەوە، واتە مێژوونووسی وڵاتانی داگیرکەری کوردستان بەر لە ڕاستبێژی و واقیعی مێژوو و هەڵکۆڵین و خوێندنەوەی ئاسەوارەکان لە خزمەت ئەجێندایەکی تایبەت و دیسکۆرسێکی دیاریکراو بووە ئەو ڕوانگەیەی کە کوردی بە ئێرانیی ڕەسەن و پارێزگاری سنوور و جوگرافیای مەترسی لەسەری ئێران ناساندووە، ساڵانێکی دوورودرێژە توانیویەتی مێژوو بە کەیفی خۆی بخاتە خزمەتی وتارێکی سیاسیی فاشیستییەوە بۆ یەکدەستکردنەوە و یەکسانکردنەوەی هەموو دەنگ و ڕەنگ و نەتەوەکانی ناو جوگرافیای ئێران بە مەبەستی دامەزراندنی دەوڵەتێکی مۆدێڕنی زۆرەملی کە نیشانە هەرە دیارەکانی پڕۆژە و یاسای (کەشفی حیجاب) یان حیجابداماڵینی سەرتاسەریی ئێران و یەکدەسکردنەوەیان بە یەک جلوبەرگ و پۆشاک کە لەوانەش بە زێڕ و زیو و کڵاوی پەهلەوی (نیو سکەی پالەوی یان کڵاوی پالەوی) لە سەردەمی ڕەزاخان واتە پەهلەوی یەکەمدا دەناسرێتەوە و هەروەها (شۆڕشی سپی) کە هەمان ئامانجی یەکسانسازی و یەکدەسکردنەوەی هەموو زمان و کەلتوورەکانی ناو جوگرافیای ئێران بوو کە بە شێوەیەکی کەم تا زۆر هێشتا ئەم دیسکۆرسە لەلایەن زۆر کوردەوە پەسەندکراو و قبووڵکراوە و بگرە لە هەندێ ناوچەش لە باشووری کوردستان ئەم ئێرانتەوەرییە لایەنگری خۆی هەیە بۆیە بەشێک لە هونەرمەندان و تەنانەت نووسەرانی کورد لە ناو ئەم دیسکۆرسەدا ئیشیان کردووە و بەشێوەیەک ناوشیارانە و نەزانانە ئاویان دە ئاشی دوژمن کردووە، دیسکۆرسێک کە بەپێی ئەو بەڵگانەی کەوتوونەتە دەرەوە ئەم دواییانە پارە لەلایەن حکومەتی پەهلەوییەوە تەرخان کراوە تاکوو مێژوونووسانێکی وەکوو ڕەشید یاسیمی و چەندین کەسی دیکە لەسەر پەیوەندی نێوان کورد و ئێرانی یان ئێرانیبوونی کوردەکان بنووسن و بەڵگە بخەنە ڕوو، یان بە زمانێکی دیکە مێژووسازیی بکەن.
بۆیە دەلالەتی ئێران لە گۆرانی حەسەن زیرەکدا لەوانە ئەو گۆرانییەی بۆ کوڕی حەمەڕەشا خوێندوویە و لێکدانی شازادەی ئێرانی بەکار دەبات یان لە سروودی نەورۆزدا بە هەمان شێوە…دەرخەری ململانێیەکی ئاڵۆز و قوورس و قاییمی سیاسیی و دیسکۆرسیڤ بووە کە نەک تەنیا زیرەکی ئەوکات بەڵکوو زۆر کەس و هونەرمەندی ئێستاش لەو لایەنەوە زەینیان ڕوون نەبووەتەوە و وتاری ئێرانیبوونی کورد بە مانایەکی ئەرێنی لێکددەنەوە و لە کایە و هاوکێشەی دیسپۆتیزم و سەرەوە و ژێرەوە یان سەردەست و ژێردەستی پشتەوەی وتارەکە تێگەیشتن و وێنایەکی ڕوونیان نییە بۆیە لانی کەم لەم نموونانەدا و لەم ئاستەدا چاوەڕوانییەکی زیادەیە کە لە زیرەکی نەمر هەمانبێت کە ئەو شتانەی لا ڕوون بێت بەڵام ئەوەی کە لەپاڵ ئەم چەند گۆرانییەدا سەدان گۆرانیی بۆ پێشمەرگە و کوردستان و تەنانەت شۆڕشی ئەیلوول و کەلتوور و ئەوین و کانیاو و دابوونەریتی کورد وتووە خۆی مەتەرێز و سەنگەرێکی بەرگریی قوورس و قاییمی پێکەوەناوە و ئەو ژمارە کەمەی دەلالەتی ئێرانگەرێتی لە گۆرانییەکانییدا هەڵگری باوەڕی زیرەک بە ئێران وەکوو سەردەست و حاکمی سەر کوردان نابێت، زیرەکێک کە باوەڕی بە وێنە و خەون و وێناکانی خاڵۆی ڕێبوار و ڕەش ئەسمەر و مریەم #بۆکان#ی و سەدان ڕەمز و نیشانەی ناو کەلتوور و هەست و نەستی کۆمەڵگەی کوردی بووە چۆن دەتوانێت باوەڕی بە ژێردەستەیی و ستایشکردنی هێز و دەسەڵاتێک بێت کە پشتی شۆڕشی ئەیلوولی شکاند؟ بە گشتی دەرئەنجامەکە ئاوەها دەشکێتەوە کە زیرەکی نەمر لە چوارچێوەی (وتاری مانەوە)دا ئیشی کردووە، کەس نییە نەزانێت ئەو بۆ بژێوی ژیان هاتوچۆی باشوور و ڕۆژهەڵاتی کردووە، هەمیشە تۆمەتی سیاسی پێوە لکێنراوە، لە خانەقین گیراوە و بە وتەی خۆی چەند مانگ لەژێر ئەشکەنجە و تەعزیبی سازمانی ئەمنی ئێراق بووە یان لە زیندانی قەسر لە ئێران زیندانی کراوە و…وتاری مانەوەی کورد تا ئێستەش بە شێوەی جۆراوجۆر و بەهۆی دۆخی ژیۆپۆلەتیک و هاوکێشە سیاسی و ئابوورییەکانی ناوچەکە و جیهان بەردەوامە و یاسای ئیشکردنەکەش دانووستانە، واتە شتێک دەدەی و شتێک وەردەگری، وەکوو ئەوەی مامۆستا هێمن پاش هاتنە سەرکاری ڕژێمی کۆماری ئیسلامی لە سەرەتاکانی شۆڕشدا لەگەڵ قەرارگای ڕەمەزاندا ڕێکەوت کە لەژێر چاودێری ئەواندا گۆڤاری (سروه) دەرکات و بەرەیەک لە کوردانی کوردینووس و کوردیخوێنی ڕاهێنا کە بوون بە داهاتووی ئەدەبی ئێستای ڕۆژهەڵاتی کوردستان و پێشکەوتنی ڕەوتی ژوڕنالیزمی کوردی.
لێرەدا لەناو وتاری مانەوەدا ئیشکردن بەرهەمی ئەو دۆخە مێژوویی و ژیۆپۆلەتیکەیە کە بەسەر کوردا سەپێنراوە بەڵام نابێ تاکڕەهەندە چاو لە دۆخەکە بکەین و ئاڵۆزیی کایەی وتاری مانەوە لە قەوارەی جاش و باشدا بە بڕیار و قەزاوەتێک بۆ هەموان یەکلا بکەینەوە. ئەم دۆخە لە شیعری هێمنیشدا هاتووەتە ئاراوە و تەنانەت لە گۆرانیی تەحسین تەهاشدا هاتووەتە ئاراوە کە کاتی گەڕانەوەی مەلا مستەفا بارزانی بە داوەتی عەبدولکەریم قاسم و لە سەروبەندی ڕێکەوتن لەگەڵ دەوڵەتی ئەوکاتی ئێراقدا بۆ وەرگرتنی مافی کوردەکان، ئاوەها دیسکۆرسێک پێڕە و کراوە. وتاری مانەوە لە هەر حاڵەتێکدا بێت قۆناغی نیوەچلی نەتەوەسازی و گەشەسەندنی کۆمەڵگە و بیری کوردایەتییە و تێپەڕین لەم وتارە بە واتای ڕۆحی سەربەخۆیی و وتاری داهێنەرانە و ئەکتتەوەرانەیە کە ڕووداوەکان ئاڕاستە دەکات. ئەوەی کە ئەم سەرنجە خێرایەی مامۆستا عەزیز شاڕۆخ لەسەر زیرەکی نەمر دەشیت هەڵگری بێت و بیکەین بە بابەتی خوێندنەوە دۆخ و دۆزی کورد و هونەرمەندانی کورد لە بازنەی کایەی دەسەڵاتدار و ئەویدیدایە کە ئەگەر بە ویژدانەوە کۆی دیمەنەکە لەبەرچاو بگرین زۆربەی زۆری هونەرمەندانی کورد بەسەربەرزی لێیەوە دێنە دەرێ ئەگەرچی ڕەخنەیان لەسەر دەبێت، ڕەخنەیەک کە بەر لەوەی هوونەر و بلیمەتیی ئەوان بکاتە نیشانە دۆخی کورد وەکوو بابەتێکی مەعریف و جێگەی بیرکردنەوە زەق دەکاتەوە. ئەو باسەی کە لەم چەند ڕۆژە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ڕێک خرا و وتارێکی جنێوئامێز و ڕەش و سپی و بۆکانی و #مەهاباد#یی خستە ڕێ، قوربانیی نەریتێکە کە هێشتا نەگەیشتووتە ئاستی تێگەیشتن لە وتاری مانەوە و بەرخۆدان و دانووستان کە وەک وتم ڕەخنەشی لەسەر دەبێت، ڕەخنەیەک کە بەرچاوی ئێمە بۆ دۆخەکەمان ڕوونتر بکاتەوە نەک ڕەمز و هێماکان بکاتە نیشانە و کایەیەک بخەینە گەڕ کە لە بنەمادا مەبەستی سەرەکیی دەسەڵاتە داگیرکەرەکانی کوردستان و وتاری داگیرکارانەی ئەوانە. [1]