=KTML_Bold=زمانی کوردی و شەڕی تایبەت=KTML_End=
#فەرەیدون سامان#

لە بەرەنگاربوونەوەی توانەوە و ئەسیمیلەکردنی زمانی کوردی، ئەوانەی ئینتیمایان بۆ زمانی دایکی خۆیان نەبێت، بێگومان ئینتیمایان بۆ نەتەوە و نیشتمانەکەشیان نابێت و نییە. هەوڵدان بۆ ناساندنی زارە کوردییەکان و هاوکات ناساندنی گرووپە ئیتنیکییە کوردییەکان وەک زمانی سەربەخۆ و جیاواز لە زمانی کوردی و نەتەوەی سەربەخۆ، وێڕای ئەوەی چی لە ئێستا و داهاتوودا زەبرێکی کوشندەیە لە ناسنامەی نەتەوەبوونمان، هاوکات هەوڵێکی زەبروەشێنی ڕەگەزپەرستانەیشە کە خۆی لە جینۆسایدی کلتوری نەتەوەکەمان دەبینێت.

زمان ڕۆڵێکی بنەڕەتی دەگێڕێت لە داڕشتنی ناسنامەی کۆمەڵگە و ڕەنگدانەوەی مێژوو و بەهاکان و میراتی کلتوری کۆمەڵگە. گەلی کوردیش کە زمانەکەی هەزاران ساڵە ناسنامەیەتی، جیاواز لەگەڵ نەتەوە سەردەستەکانی کە نیشتمانەکەیان/کوردستانیان بە ستەم و ستەمکاری زەوت کردووە، بەڵام چەندان سەدەیە لەژێر هەژموونی داگیرکاریی زمانەکەی بە زیندووی ماوەتەوە، زمانەکەی توخمێکی سەرەکی ناسنامەی نەتەوە ژێردەستەکەی بووە. کوردی بایەخێکی بەرچاوی هەبووە و هەیە لە پاراستنی میراتی کلتوری نەتەوە و دووپاتکردنەوەی ناسنامە ناوازەکەی خۆی لە بەرانبەر ئالنگارییە مێژوویی و گۆڕانکارییە سیاسییەکان.

زمانی کوردی کە سەر بە زمانە زاگرۆسییەکانە، هەرچەند بۆچوونێکی باو هەیە پێشتر دەگوترا سەر بە لقی ئێرانی بنەماڵەی زمانە هیندوئەوروپییەکانە و بە پلەی یەکەم لە کوردستانی باکوور و ڕۆژهەڵات و باشوور و ڕۆژاڤا هەروەها بەشێکی دانەبڕاویی مێژووییش لە هەرێمی نەخچەڤانی نێوان ئەرمەنستان و ئازەربایجانیش هەڵکەوتووە، ئەمڕۆ بە ملیۆنان کورد قسەی پێدەکەن.

سەرەڕای ئەو دابەشبوونە جوگرافی و سیاسییانەی کە دانیشتووانی کوردیان پارچەپارچە کردووە، بەڵام زمانی کوردی وەک هێزێکی یەکگرتوو و بە یەکەوە گرێدانی کورد لە سنوورەکان و پاراستنی هەستی ناسنامە و میراتی هاوبەشی نەتەوەیی کاری کردووە. یەکێک لە ڕۆڵە سەرەکییەکانی زمانی کوردی لە ناسنامەی کوردی دا، کارکردنییەتی وەک نیشاندەری جیاکاریی کلتوری و بەردەوامیی مێژوویی. زمانی کوردی لە ڕێگەی وشەسازییە دەوڵەمەندەکانی و تایبەتمەندییە فۆنۆلۆجییە ناوازەکانی و پێکهاتە ڕێزمانییە جیاوازەکانییەوە، ئەزموون و بەها و نەریتە هاوبەشەکانی کوردی لەخۆوە گرتووە. وەک کۆگایەکی فۆلکلۆر و ئەدەب و نەریتی زارەکی و گێڕانەوەی مێژوویی کوردی کار دەکات، وای کردووە کە کورد بتوانێت لە ڕێگای زمانی زگماکییەوە ناسنامە و ئاوات و خەباتەکانی خۆی دەرببڕێت.

جگە لەوانەش زمانی کوردی ڕۆڵێکی چارەنووسساز دەگێڕێت لە پاراستنی ڕۆشنبیری بە خزمەتکردنی وەک میدیایەک بۆ گواستنەوەی زانست و بەها و نەریتەکان لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر. زمانی کوردی لە ڕێگای چیرۆکگێڕانی زارەکی و هۆنراوە و ئەدەب و گۆرانییەوە پراکتیزە و بیروباوەڕ و دابوونەریتی کلتوری کوردی دەپارێزێت و بەرەوپێشی دەبات، هەستی شانازی و سەربەخۆیی لای کوردزمانەکانیش پەروەردە دەکات. پێکهاتەکان بە گواستنەوەی زانست و حیکمەتی نەریتی بە زمانی کوردی، بەردەوامیی میراتی کلتوری خۆیان مسۆگەر دەکەن و هەستی خۆڕاگریی کلتوری لە بەرانبەر فشارە داگیرکارییەکان دەپارێزن.

زمانی کوردی جگە لە گرنگیی کلتوریی خۆی، وەک ئامڕازێک بۆ دووپاتکردنەوەی ناسنامەی کورد و خواستە سیاسییەکانیش کار دەکات. بە درێژایی مێژوو، زمانی کوردی هێمای بەرخۆدان بووە لە بەرانبەر هەوڵەکانی سەرکوتکردنی ناسنامەی کورد و تێکدانی مافە کلتورییەکانی کورد. سیاسەتەکانی ئەسیمیلەکردنی زمانەوانی، سنووردارکردنی بەکارهێنانی زمانی کوردی لە پەروەردە و میدیا و ژیانی گشتیدا و هەوڵدان بۆ پەراوێزخستنی دەربڕینی کلتوری کوردی، بەرخۆدانی چالاکوانان، پەروەردەکاران و داکۆکیکارانی زمانی کوردی کە بۆ پاراستن و بەرەوپێشبردنی زمانی کوردی خەباتیان کردووە، بەرەوڕوو بووەتەوە، وەک هێمایەک بۆ ناسنامەی نەتەوەیی کورد.

دواجار زمانی کوردی ڕۆڵێکی فرەلایەنە لە داڕشتنی شوناسی کورد و پاراستنی میراتی کلتوری و دووپاتکردنەوەی ماف و خواستەکانی کورد دەگێڕێت. وەک ئامڕازێک بۆ دەربڕینی شوناسی کورد و گواستنەوەی مەعریفەی کولتووری و بەرەنگاربوونەوەی ئەسیمیلەکردنی کلتوری، لە دڵی هۆشیاریی بە کۆمەڵگەی کوردی دا وەستاوە و وەک سیمبولێکی بەهێزی یەکڕیزی و خۆڕاگری و دەوڵەمەندی کلتوری کورد کار دەکات.
بە داننان بە بایەخی زمان لە شوناس و پاراستنی کلتوری کورد دا، دەتوانین میراتی هەمیشەیی زمانی کوردی و ڕۆڵی ژیانی لە داڕشتنی ڕابردوو و ئێستا و داهاتووی گەلەکەماندا بەرز بنرخێنین. هەر بەم شێوەیە دەکارین بەتوندی ڕووبەڕووی شەڕی تایبەتیی ئەو ستەمکارانە بوەستینەوە کە جارێک بەناوی ئایین و ئایینزایی جیاواز، جارێک بە ناوی تیرۆر و هەڕەشە لەسەر ئاساییشی نەتەوەییان، لە هەوڵی بێوچاندان بۆ دژایەتی کردنی زمان و ناسنامە و نەتەوە و نیشتمانەکەمان. [1]