کتاووخانه کتاووخانه
مِنِی کردن(گێردین)

 کوردی پدیا کەڵنگتەرین بنچەک چەن زوون دار أڕا زانستەنیەل کؤردیە!


Search Options





مِنِی کردن(گێردین) ترەختی کریا      تەختە کلید


مِنِی کردن(گێردین)
مِنِی کردن(گێردین) ترەختی کریا
کتاووخانه
نامنامەی کردی
کرونولوژیا از وقایع
بنچەکەل(سەرکەنی=سرچشمە)
وەرینە(پێشینە)
کووکریائەل(گردآکریائەل)کاربەری
کارەل(فعالیتەل)
چؤی مِنِی کەم ؟
انتشار(بەشآکرن)
Video
ڕزگ بەنی(دەسە بەنی)
بەخش بەختەکی!
کِل کِردِن
 مەقاڵە کِل کە
عەسگێ کِل کە(ڕئ کە)
Survey
قسەل(گەپەل) هۆمە
تماس
چه نوع اطلاعاتی را که ما نیاز داریم!
إستانداردەل
 إگرەک بینەل استفاده
 کیفیت بەخش
 أبزار
دەربارە
Kurdipedia Archivists
 درەباره ایمە چە مووشن !
اضافه کوردیپیدیا به وب سایت شما
اضافه کردن / حذف ایمیل
آمار مهمان
 آمار بەخش
 فونت چاوواشآکەر(مبدل)
 تەقویم چاوواشآکەر(مبدل)
زبان و گویش از صفحات
تەختە کلید
پیوەندەل خوو(خاس)
Kurdipedia extension for Google Chrome
Cookies
زبان
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
 سامانە مإ
ورود به سیستم
هامیاری أگەرد هۆمە
رمز عبور خود را فراموش کرده اید!
مِنِی کردن(گێردین) کِل کِردِن  أبزار زبان  سامانە مإ
مِنِی کردن(گێردین) ترەختی کریا
کتاووخانه
نامنامەی کردی
کرونولوژیا از وقایع
بنچەکەل(سەرکەنی=سرچشمە)
وەرینە(پێشینە)
کووکریائەل(گردآکریائەل)کاربەری
کارەل(فعالیتەل)
چؤی مِنِی کەم ؟
انتشار(بەشآکرن)
Video
ڕزگ بەنی(دەسە بەنی)
بەخش بەختەکی!
 مەقاڵە کِل کە
عەسگێ کِل کە(ڕئ کە)
Survey
قسەل(گەپەل) هۆمە
تماس
چه نوع اطلاعاتی را که ما نیاز داریم!
إستانداردەل
 إگرەک بینەل استفاده
 کیفیت بەخش
دەربارە
Kurdipedia Archivists
 درەباره ایمە چە مووشن !
اضافه کوردیپیدیا به وب سایت شما
اضافه کردن / حذف ایمیل
آمار مهمان
 آمار بەخش
 فونت چاوواشآکەر(مبدل)
 تەقویم چاوواشآکەر(مبدل)
زبان و گویش از صفحات
تەختە کلید
پیوەندەل خوو(خاس)
Kurdipedia extension for Google Chrome
Cookies
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
ورود به سیستم
هامیاری أگەرد هۆمە
رمز عبور خود را فراموش کرده اید!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 دەربارە
 بەخش بەختەکی!
  إگرەک بینەل استفاده
 Kurdipedia Archivists
 قسەل(گەپەل) هۆمە
 کووکریائەل(گردآکریائەل)کاربەری
 کرونولوژیا از وقایع
 کارەل(فعالیتەل) - کؤردی پدیا
 کمک
 بەخش نوو(جەدید)
 کتاووخانە
وشەێل، ئەژ هەفت دەلیا گوارننەم
07-06-2024
زریان سەرچناری
 کتاووخانە
پاش واران
07-06-2024
زریان سەرچناری
 کتاووخانە
بۊش کامە وەرزی؟
30-09-2023
زریان سەرچناری
 کتاووخانە
گوڵدەم سۊر
18-12-2022
ڕۆژگار کەرکووکی
 کتاووخانە
سەرەوژێری
17-12-2022
ڕۆژگار کەرکووکی
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
موحسن قەیسەری
01-10-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
 کتاووخانە
هۊرد کەم
20-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
مەهوەش سولێمانپوور
19-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
کەژال وەتەنپوور
18-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
 کتاووخانە
واژا
18-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
آمار
 شؤمارە مەقاڵەل
  530,176
 شؤمارە عەسگەل
  110,960
 کتاووەل
  20,352
فایل های مرتبط
  105,419
Video
  1,578
 زوون
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
295,471
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
90,587
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,151
عربي - Arabic 
31,280
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
19,094
فارسی - Farsi 
10,469
English - English 
7,671
Türkçe - Turkish 
3,675
Deutsch - German 
1,785
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
131
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
ڕزگ(دەسە)
لەکی
 مەقاڵەل گؤجەر 
15
 کتاووخانە 
14
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە) 
6
 وەڵگەنۆمەل 
1
 
1
MP3 
324
PDF 
31,608
MP4 
2,599
IMG 
203,549
∑   مجموع 
238,080
 مەقاڵەل گؤجەر
وتوێژ تایبەت وەگەرد حسام لو...
 مەقاڵەل گؤجەر
چیرۆکی مسافرکیش لە ئێحسان ن...
 کتاووخانە
واژا
 مەقاڵەل گؤجەر
باشوور و بنەڕەتەل یەکاگرتن ...
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
موحسن قەیسەری
پرۆژەی بەنداوەکانی باشوری ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ
ڕزگ(دەسە): Environment of Kurdistan | زبان مقاله: کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish
Share
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
ارزیابی مقالە
نایاب
عالی
متوسط
بد نیست
بد
اضاف کردن أ کووکریال
نظر خود را در مورد این مقاله بنویسید!
پێشینە(وەرینەل) بەخش
Metadata
RSS
به دنبال تصویر رکورد انتخاب شده در گوگل
به دنبال رکورد انتخاب شده در گوگل
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin)0
English - English0
عربي - Arabic0
فارسی - Farsi0
Türkçe - Turkish0
עברית - Hebrew0
Deutsch - German0
Español - Spanish0
Français - French0
Italiano - Italian0
Nederlands - Dutch0
Svenska - Swedish0
Ελληνική - Greek0
Azərbaycanca - Azerbaijani0
Catalana - Catalana0
Čeština - Czech0
Esperanto - Esperanto0
Fins - Finnish0
Hrvatski - Croatian0
Lietuvių - Lithuanian0
Norsk - Norwegian0
Ozbek - Uzbek0
Polski - Polish0
Português - Portuguese0
Pусский - Russian0
Srpski - Serbian0
балгарская - Bulgarian0
қазақ - Kazakh0
Тоҷикӣ - Tajik0
Հայերեն - Armenian0
हिन्दी - Hindi0
ქართველი - Georgian0
中国的 - Chinese0
日本人 - Japanese0
پرۆژەی بەنداوەکانی باشوری ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ
Environment of Kurdistan

پرۆژەی بەنداوەکانی باشوری ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ
Environment of Kurdistan

د. مەدیحە سۆفی
هەر لە کۆنەوە دابینکردنی ئاو و دۆزینەوەی دەروازەی گەیشتن بە سەرچاوەی ئاو مەرجی گەشەی کۆمەڵایەتی و سەرهەڵدانی شارستانیەت و نیشتەجێبوون بووە، لەگەنەی ڕوباری دیجلە و فوراتیش کە بە مێزۆپۆتامیا ناسراوە، یەکەم لانکەی شارستانیەت بووە لە سەردەمە یەک بەدوای یەکەکانی سۆمەری و ئەکەدی و بابلی و ئاشوریەکاندا.
ئاو پێکهاتەیەکی کیمیاییە لە دوو گەردیلە هایدرۆجین و یەک گەردیلە ئۆکسجین، گرنگترین سامانی سروشتیە بۆ ژیانی زیندەوەر، ئاو بنەما و مەودای ژیاری زیندەوەرە، سەرچاوەی وزە و ناوەندی گوازتنەوەیە و لە هەندێ شوێنیش پیرۆزیە، ئاو دەروازەی ژیانی هەموو بوونەوەر و بنەمای چالاکیەکانی مرۆڤە.
لەوەتەی بوون و بوونەوەر هەیە، ئاو هەر به و ڕێژە نەگۆڕ و جێگیرەی خۆی لەسەر گۆی زەوی بەردەستە و هەمیشە لە ڕێی سووڕی هایدرۆلۆژیەوە دوبارە دەبێتەوە و کاریگەری زۆری لەسەر هاوسەنگکردنی کەشوهەوا هەیە.
بە گشتی بڕی ئاوی سەر گۆی زەوی نزیکەی 1، 4 ملیار کیلۆمەتر سێجایە، لەو بڕە ئاوەش 97، 5% ی ئاوی سوێری دەریا و ئوقیانوسەکانە و بڕی 2، 5% ئاوی شیرینە، له و بڕە ئاوی شیرینەش 2، 2% ی بە شێوەی بەستەڵەک لە سەهۆڵبەندانی جەمسەرەکاندا و لە شێوەی ئاوی ژێر زەوی قەتیس بووە، ئەوەی دەمێنێتەوە 0.03% ی هەموو ئاوی جیهان وەکو ئاوی شیرین لە ڕوبار و دەریاچەکاندا بۆ بەرکارهێنانی زیندەوەری سەر گۆی زەوی بەردەستە، ئەم بڕە ئاوەش کەم نەدەبوو ئەگەر بە یەکسانی لەسەر گۆی زەوی دابەش ببوایە.
بە پێی پێناسەی شارەزا و پسپۆری سویدی فەلکینمارک لە هەر وڵاتێکدا ئەگەر هەر کەسێک لە 1700 مەتر سێجا ئاوی لە ساڵێکدا زیاتر بەرکەوێ، واتە کێشەی ئاوی نیە، لە نێوان 1000 – 1700 مەتر سێجا لە ساڵێکدا واتە بوونی کێشە و تەنگژەی ئاوی نیوخۆیی هەیە، بوونی قەیرانی ئاو لە بوونی کەمتر لە 1000 مەتر سێجا بۆ هەر کەسێک لە ساڵێکدا دەست پێدەکات.
لە ساڵی 2030 دا ڕێژەی 47٪ ی دانیشتوانی جیهان لەو شوێنانە دەژین کە کێشەی ئاویان هەیە، واتە بابەتی ئاو دەبێتە بابەتێکی گرنگی ئەم سەدەیە، دەسەڵات دەبێتە دەسەڵاتی سامانی سروشتی لەوانە سامانی سروشتی ئاو، ئەگەری زۆریش هەیە کە کیشەی ئیقلیمی نێوان دەوڵەتەکان لەسەر ئاو، بەتایبەت لەسەر ئاوی ڕوبارە هاوبەشەکان یا ئەوانەی بە چەند دەوڵەتێکدا تێپەڕ دەبن، دروست ببێت، شارەزایان لەسەر ئەوە کۆکن، کە بەهۆی زۆربوونی دانیشتوان و وێرانکردنی ژینگە و ڕەچاونەکردنی یاسا نێودەڵەتیەکان و پابەند نەبوون بە پێوەرە چەس#پاوە#کان بۆ بەکارهێنانێکی لۆژیکی ئاوی ڕوبارەکان، دوور نیە کێشەی ئاو ببێتە کێشەی سەردەم.
لەگەنەی ڕوباری دیجلە و فورات
ڕوباری دیجلە و فوراتی دوو ڕوباری بەخوڕڕی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستن، لە چیاکانی ناوچەی ئەنادۆڵەوە لە باکوری کوردستانەوە هەڵدەقوڵێن، ڕوباری فورات بە تورکیا و سوریا و عیڕاقد و ڕوباری دیجلە بە تورکیا و عیراقدا تێدەپەڕێ و لە شاری قوڕنە یەک دەگرنەوە و شەت العڕب پێک دەهێنن.
لە سەردەمی سۆمەریەکاندا لە چوار هەزار ساڵ پێش زاینیدا، توانرا بۆ یەکەم جار بیرۆکەی دروستکردنی بەنداو، بۆ گلدانەوەی ئاوی لافاو و چارەسەرکردنی وەرزی وشکەساڵی لەسەر ئەو دوو ڕوبارەدا دروست بکرێت، کە ڕۆڵی گرنگی لەسەر گەشە و سەرهەڵدانی شارستانیەتێکی مێژوویی هەبوو لە مێزۆپۆتامیا.
ئاو سامانێکی سروشتی دوبارەیە، داهاتێکی هەمیشەیی سەوزە، بنەمای پێشکەوتن و شارستانیەتە، کەمی ئاوی شیرین بەهۆی فاکتەری سیاسی و ئابووری و پەیڕەونەکردنی ڕێکاری تەکنەلۆژی نوێ و سەردەمیانە، دەبێتە هۆی تێکچوونی ئاسایشی ئاو و کەمی داهاتی کشتوکاڵ و پاشتر دەبێتە هۆکاری تێکچوونی ئاسایشی خۆراک وئاسایشی نەتەوەیی، نمونەی ئەم پێشهاتەش کە دەرکەوتەکانی لە ئێستادا ڕەنگ دەداتەوە، پرۆژەی ڕوستکردنی بەنداوەکانی سەر ڕوباری دیجلە و فوراتن لەلایەن تورکیاوە بە ناوی پرۆژەی باشوری ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ کە بە پرۆژەی (گاپ) ناسراوە و لە 22 بەنداو و 19 ویستگەی بەرهەمهێنانی وزە پێکهاتووە، عیراق و سوریای ڕووبەڕوی کێشەی جۆراوجۆر کردووەتەوە و زۆر جاریش وەکو فشاری سیاسی بۆ سەر ئەو وڵاتانە بەکارهێنراوە.
ئەم دوو ڕوبارە وەکو شادەماری زیندەچالاکیەکانی عیڕاق وایە بۆ سەرجەم بوارەکانی کشتوکاڵ و پیشەسازی و ماڵداری، بوونی ئەو بەنداوانە و گلدانەوەی ئاو و کەمکردنەوەی خوڕڕی ئەو ڕوبارانە لە عیڕاقدا هۆکاری وێرانکردنی بنەمای عیڕاقی دوێنێن، لەم توێژینەوەیەدا جەخت دەکەینە سەر کاریگەری ئەو بەنداوانە لەسەر پشکی ئاوی عیڕاق و لەسەر تێکدان و شێواندنی باری ئابووری و هەڵوەشاندنەوەی ڕایەڵی کۆمەڵایەتی و تەنگژەی سیاسی چ لە ئێستادا و چ لە داهاتوودا، هەروەها کاریگەری لەسەر دەرکەوتنی کێشەکانی ژینگە لەو وڵاتەدا، جگە لەوەش ئەم توێژینەوەیە کار لەسەر خستنەڕووی کزەخاڵی سیاسەتی ئاو و کۆسپەکانی پەیڕەوکردنی سیاسەتێکی دروستی سامانی ئاو دەکات، لەلایەکیترەوە پیسبوونی ژینگەی عیڕاق بەهۆی شەڕی بەردەوام و بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی و بەهۆی دەرئەنجامی ناهەمواری ئەو پرۆژەیەوە، کە پێویستی بە داڕیژانی پلان و ستراتیژێکی نوێی سیاسەتی ئاو هەیە لە عیڕاقدا.
لە میانەی ئەم توێژینەوە چڕ و وردەدا و لە بەدواداچوونی دەرکەوتەکانیدا توانرا ئەم دەرئەنجامانە بخرێنە ڕوو:
بەرفراوانبوونی گرنگیدانی جیهان بە گشتی، بە بابەتی قەیرانی ئاو و تێکچوونی ژینگە لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیدا، ئەویش بە بەستنی کۆنفڕانس و کۆبوونەوە و سیمینار و یەکاڵاکردنەوەی هۆکار و دیاریکردنی چارەسەرکان، لە کۆنفڕانسی نەتەوە یەکگرتووەکانی ساڵی 1972 بۆ ژینگە لە ستۆکهۆڵم لە ژێر دروشمی (پارێزگاریکردن لە ژینگەی مرۆڤ)، یەکەم زەنگی هۆشداری لێدرا بەوەی ئاو گرنگترین پایەی گەشەی بەردەوام و پێشکەوتنی مرۆڤایەتی و پەرەسەندنی ئابووری و پاراستنی ژینگەیە، ئەوەش خرایەڕوو کە بەڕێوەبردنی سیاسەتێکی دروست بۆ بەکارهێنانی ئاو پێویستی بە هەمئاهەنگی تەواوی بوار و لایەنە جۆربەجۆرەکانی دیکەی کۆمەڵگا و تێهەڵکێشکردنی هاوکاری هەموو ئاست و بوارەکان هەیە، هەر لە هەمان ساڵدا (یانەی ڕۆما) ڕاپۆڕتێکی گرنگی لە ژیر ناونیشانی (سنوورێک بۆ گەشەسەندن) بڵاوکردەوە، ناوەڕۆکەکەی هۆشداری بوو لە زیادەڕۆیی بەکاربردنی سامانی سروشتی لەلایەن فابریک و بەرهەمهێنەرەکان.
کەمبوونەوەی بڕی ئاوی شیرین لە تەواوی وڵاتە عەرەبیەکان و لەم حاڵەتەدا لە عیڕاقدا، یەکێکە لە کێشە هەنوکەیی و سەختەکانی ئەو ناوچەیە و ئەگەری زۆری ڕوبەڕووبوونەوەی وشکەساڵی و زیادەڕۆیی لە هەڵهێنجانی ئاوی ژێر زەوی هەیە بەبێ دڵنیابوون لە دوبارە پڕبوونەوەی ئەو ئاوی ژێر زەویە، لە کاتێکدا کە ڕێوشوێنی سیاسەتی ئاو و بەڕێوەبردنی ئاو و وشیاری لە زۆربەی ئەو وڵاتانەدا لە ئاستێکی پێویست نیە.
بنیاتنانی پرۆژەی گەورە بۆ دروستکردنی بەنداو و سیستەمی ئاودێری و وەبەرهەمهێنانی وزە، لەسەر ئەو ڕوبارانەی هاوبەشن و زیاتر بە وڵاتێکدا تێدەپەڕن، لەلایەن ئەو وڵاتانەی سەرچاوەکانی ئاوی تێدا هەڵدەقوڵێ، وەکو پرۆژەی گاپ لە تورکیا، بەبێ ڕێکەوتنی پێش وەخت لەسەر پشکی وڵاتە هاوبەشەکانی سەر ئەو ڕوبارانە، ڕێگری لە گەشەی بەردەوام دەکات و دەبێتە هۆکاری تێکچوونی ژینگە و سیستەمی کشتوکاڵ و کەمبوونەوەی سامانی ماسی و ئاسایشی ئاویش دەشێوێنێ.
تورکیا دەیەوێ لە ڕێی دروستکردنی ئەم پرۆژە زەبەلاح و زنجیرە بەنداو و ویستگە هەمەجۆرەکانی بەرهەمهێنانی وزەوە، ببێتە خاوەن پێگەی دەسەڵات و گەشە بە ئابووری خۆی بدات و وەکو هێزێکی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی دەرکەوێ و قۆرخی دۆخی کەمی ئاوی شیرین لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکات، زۆر بە وریاییەوە سیاسەتی ئاوی خۆی وەکو بەهێزترین چەکی سەردەم بەکاربهێنێ، لەلایەکیترەوە ئەم سیاسەتەی تورکیا دەیەوێت ڕەهەندی ئاو بەرامبەر نەوت پەیڕەو دەکات.
لە ڕوانگەی تورکیاوە ڕوباری دیجلە و فورات ڕوباری نێودەوڵەتی نین و بە موڵکی خۆی دادەنێت، دیمیریل سەرۆکی تورکیا لە ساڵی 1992 دەڵێت: دیجلە و فورات لە تورکیاوە هەڵدەقوڵێن و تا ئاودیوی سنووری تورکیا دەبن موڵکی خۆمانە، هەروەکو چۆن نەوت موڵکی ئەوانە.
لەبەر ئەوەی عیڕاق بە شێوەیەکی گشتی و بۆ هەموو چالاکیە ئابووری و پیشەسازی و کشتوکاڵیەکەی، پشت بە ئاوی ئەو دوو ڕوبارە دەبەستێ، بۆیە پرۆژەی (گاپ) ڕەنگدانەوەیەکی نەرێنی تەواوی لەسەر هەموو بوارەکانی پێشکەوتن و گەشەسەندنی ئەم وڵاتەدا هەیە، بەتایبەتی کە لە ئێستادا ژمارەی دانیشتوانی زۆر بە خێرایی لە زۆربووندایە، لە کاتی کردنەوەی بەنداوی ئەتاتورک لە ساڵی 1990 و پڕکردنی بە ئاوی ڕوباری فورات زیانی لە یەک ملیۆن و نیو جوتیاری عیڕاقی دا و کاریگەری لەسەر زیاتر لە پێنج ملیۆن هاوڵاتی هەبوو، کە بە درێژایی کەناری ئەو ڕوبارە نیشتەجێی ببوون، بە دڵنیاییەوە بەگەڕخستنی (بەنداوی ئیلیسو) ش لەسەر ڕوباری دیجلە کاریگەری زۆر ناهەموارتری دەبێت و زیانی زۆر لەعیڕاق دەدات.
دابەزینی ئاستی خوڕڕی ئاوی ڕوباری دیجلە لە ئێستادا زۆر ئاشکرایە و بە ڕێژەی 60٪ ە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ دەرئەنجامی دروستکردنی ئەو پرۆژەیە، جگە لەوەی ئێرانیش ڕێڕەوی ئاوی ئەو لقانەی گۆڕیوە کە دەڕژێنە نێو ڕوباری دیجلەوە و ئەوەش ڕۆڵی گرنگ لە کەمکردنەوەی ئاستی ئاوی عیڕاق دەبینێ.
دروستکردنی پرۆژەی ئاودێری و بەرهەمهێنانی وزە لە سەر ئەو دوو ڕوبارە، چ لە تورکیا و چ لە ئێراندا و بەکارهێنانی ڕێژەیەکی زۆری پەینی کیمیاوی و دەرمانی دژە مێروو، بووەتە هۆی پیسبوونی ئاوی ئەو ڕوبارانە کە کاریگەری پیسبوونەکەی لە کاریگەری کەمبوونەوەی ئاوەکە زۆر زیاترە و ژینگەی ئاو و خاکەکەی شێواندووە، جگە لە سوێربوونی ئاوەکە و بەکەڵک نەهاتنی و لەناوچوونی فرەزیندەوەر و گیاندارە وشکاویەکان.
بەهۆی شەڕی کەنداو و شەڕی ڕوخانی ڕژێمی سەددامەوە، ژینگەی عیڕاق بە ئاو و هەوا و خاک و خۆڵیەوە، بووەتە پیسترین ژینگە لە ناوچەکەدا، بەتایبەت پاش بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی لە لایەن هاوپەیمانەکانەوە، تا ئێستاش هیچ بەرنامەیەک بۆ پاکژکردنەوەی ئەو ژینگە نەخۆشە دانەڕێژراوە و وەکو پرۆژەش بە هەند وەرنەگیراوە.
لە میانەی ئەم توێژینەوەیەوە دەرکەوت کە پیسبوونی خاک لە عیڕاقدا بەهۆی یوڕانیۆمی چەکی ئەتۆمیەوە، ترسناکترین کێشەی ژینگەییە، بەکارهێنانی ئەو چەکە لەلایەن ئەمریکا و بەڕیتانیاوە، عیڕاقی ڕووبەڕووی ئەرکێکی قورس کردووەتەوە چ لە ئاستی ئابووری و چ لە ئاستی کۆمەڵایەتی و تەندروستیدا، تەنانەت ئاسایشەکەیشی ناجێگیر کردووە، پێوانی ڕادەی ئەو پیسبوونە و داڕێژانی بەرنامەی چارەسەرکردنی کارێکی ئاسان نیە.
یەکێک لە ناوازەترین ئیکۆسیستیمی جیهان کە تەنها لە عیڕاقدا هەیە بریتیە لە زەلکاوەکان، ئەم زەلکاوانەش بەهۆی کەمی ئاوی ئەو دوو ڕوبارە زۆربەی وشک بوونە و زیانێکی زۆری کۆمەڵایەتی و ئابووری و مێژوویی گەیاندووەتە ئەو ناوچانەی ئەو زەلکاوانەی تێدایە.
پێشهات و چارەسەرەکان
بنیاتنان و دروستکردنی پرۆژەی بەنداوەکان، ئەوانەی لە سەر ڕوباری دیجلە و فورات و ئەو لقانەی دەڕژێنە ئەو ڕوبارانەوە، لەلایەن تورکیا و ئێرانەوە و گلدانەوە و گۆڕینی ڕێڕەوی ئەو ئاوانە و کەوتنەوەی زیانێکی زۆری ئابووری و ژینگەیی و کۆمەڵایەتی و تەنانەت سیاسیش لە عیڕاق و سوریادا، پێویستی بە لێکۆڵینەوە و هاوکاری نێوان ئەو وڵاتانە هەیە، هاوکاریەک کە لەسەر بنەمای پەیڕەوکردنی یاسا نێودەوڵەتی و پەیمانامە مۆرکراوەکان و سود و بەرژەوەندی گشتی بێت، نەک بێبەشکردنی وڵاتانی خوارووی ڕوبارەکە لە ئاو پیسکردنی ئاوەکە بە جۆرێک زیان بە ژینگە و بەروبووم و ئابووری بگەیەنێ.
لەم توێژینەوەیەدا دەرکەوت کە قەیرانی ئاوی شیرین، ئێستای عیڕاق و داهاتووەکەشی دەگرێتەوە، بەتایبەتی لەگەڵ زۆربوونی ژمارەی دانیشتواندا، بۆیە ڕێنمایی و چارەسەر و پلانەکان دەبێ لە ژێر ڕۆشنایی سیستەمێکی نوێی تەکنیکی بێت و سیاسەتی ئاوی پەیڕوکراو ئەوەندە پێشکەوتووی بێت کە تەکنەلۆژیا و زانست و وشیارکردنەوە و بەفیڕۆنەدانی ئاو، پێگەیەکی گرنگی بەرنامەڕێژیەکە بێت و بایەخی زۆر بە پێوان و تۆمارکردنی بەیانات بدرێ و لە ڕێی تەکنیکی نوێوە خەمڵاندنی ئاوی ژێر زەوی و خستنەڕووی تەواوی داهاتی ئاو و ئەژمارکردنی بڕی ئاوی پێویست لە وڵاتدا بە بەڵگەوە ئامادە بکرێ، بۆ بەردەوامیدان بە شارستانیەت و ڕێگری لە بەبیابانیبوون و پیسبوونی ژینگە و ئاوارەبوونی خەڵک و جێهێشتنی زێدی خۆیان.
دابەزینی ئاستی ئاوی دیجلە و فورات بە هۆکاری دروستکردنی ئەو پرۆژانەی سەر ڕوبارەکان لە لایەن تورکیا و ئێرانەوە، دەبێ عیڕاق ناچار بکات بە گۆڕینی سیاسەتی ئاو و ڕوانگەی ئاراستەکردنی بەرنامەکانی، ئەویش لە ڕێی:
داڕێژانی پلان و بەرنامەی نوێ و لەسەر بنەمای تەکنەلۆژیای نوێ بۆ بەڕێوەبەردنی سامانی ئاو.
ڕەچاوکردنی چۆنیەتی بەکارهێنانی ئاو لە بوارە جیاوازەکاندا.
گۆڕینی شانە کۆنەکانی دابەشکردنی ئاو بە شانەی نوێ و تەکنیکی نوێ و پێشکەوتووەوە و بۆ کەمکردنەوەی ئاوی بە فیڕۆچوو.
پەیڕەوکردنی سیستەمی نوێی ئاودێری لە بواری کشتوکاڵدا.
مامەڵەکردنێکی دروست لەگەڵ ستراتیژی سیاسەتی ئاو بۆ ئێستا و داهاتوو، کە هاوپێچی بارودۆخی ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و تەکنەلۆژی و ئەو ڕێوشوێنە گونجاوانە بن کە فشاری کەمی ئاو چارەسەر دەکەن و دۆستی ژینگەن و ڕەوڕەوەی پێشکەوتن واڵا دەکەنەوە و مافی مرۆڤ دابین دەکەن، ئەوەش بە گرتنەبەری ئەم خاڵانەی خوارەوە:
لەژێر ڕۆشنایی یاسا نێودەوڵەتی و ئیقلیمیە چەسپاوەکاندا و بەپێی ڕێکەوتنەکان، بە شێوەیەکی فەرمی بەردەوامیدان بە دوبارەکردنەوەی داواکاریەکانی عیڕاق لەمەڕ مافی زەوتکراوی لە پشکی ئاوی ئەو دوو ڕوبارە، لەلایەن تورکیا و عیڕاقەوە.
بۆ دابینکردنی مافی هەر هاوڵاتیەک بۆ ئێستا و بۆ نەوەی داهاتوو و پەیڕەوکردنی مافی مرۆڤ و لە پێناو دواڕۆژێکی باشتر و بە ژینگەیەکی تەندروستەوە، دەبێ حکومەت و لایەنە پەیوەندیدارەکان جەخت لەسەر ڕوبەڕووبوونەوەیەکی چارەساز بکەن بۆ لەناوبردنی کاریگەریە زیانبەخشەکانی شەڕ و ماڵوێرانی چ بۆ هاوڵاتی و چ بۆ ژینگە بە گشتی، بەتایبەتی پیسبوونی ژینگەکەی بە چەکی ئەتۆمی.
عیڕاق زۆرترین پشکی لە پیسبوونی ژینگە بەرکەوتووە، خێراکردن لە گرتنەبەری هەنگاوەکانی چارەسەر بە هاوکاری هەموو لایەن و بوارەکان جێبەجێ دەکرێ.
کارکردن لەگەڵ تەواوی ڕێکخراو و شارەزا و پسپۆر و خاوەن تواناکان، ئەوانەی لە بەرژەوەندی زیندووکردنەوەی ژێرخانی وڵات و پاراستنی ژینگە و مافی مرۆڤ و سەقامگیرکرنی یەکسانی و ئازادیدا کار دەکەن، فشار خستنەسەر نەتەوە یەکگرتووەکان کە بۆ جێبەجێ کردنی ئەرکی ئەخلاقی خۆی لە پاکردنەوەی شوێن پێی ئەو وێرانکاریەی ڕابوردوو هاوبەش و هاوکار بێت،
وابەستەبوونی وڵاتانی دراوسێ بە یاساکانی ئاوی هاوبەش و سیاسەتی ئاوی نێودەوڵەتیەوە ئەرکە، لادان لە وردەکاریەکانی ئەو یاسایانە، دەبێ لێپێچینەوە و بەدواداچوونی یاسایی بەدوای خۆیدا بێنێ، دەبێ نێودەوڵەتی ماڤ و یاسا پەیڕەو بکات و قسەی هەبێ، مامەڵەکردن لەگەڵ ڕوبارە هاوبەشەکاندا بە پێی بەندە یاساییە نێودەوڵەتیەکان بکرێ وەکو:
وابەستەبوونی ئەخلاقی ئەو وڵاتانەی سەرچاوەکانی ئاوی لێ هەڵدەقوڵێ، بە یاسا و پەرەگرافەکانی تایبەت بە یاسای ئاوی نێودەوڵەتیەوە و ڕەچاوکردنی مافی پشکی ئاوی ئەو وڵاتانەی ڕوبارەکانی پێدا تێپەڕ دەبن، ڕێگەنەدان بە هەڵسوکەوت کردنی وڵاتی خاوەن سەرچاوە وەکو موڵکدارێکی ڕەهای ئەو ڕوبارانە.
ڕێگەنەدان بە بنیاتنانی پرۆژەی ئاودێری ئەندازیاری گەورە لەلایەن وڵاتی سەرچاوەوە، بەبێ گەڕانەوە بۆ گفتوگۆ و پرس و ڕاوبۆچوون و ڕەزامەندی وڵاتەکانی هاوبەشی سەر ئەو ڕوبارانە.
قەدەغەکردنی گۆڕینی ئاراستەی ئاوی ڕوبار و ئەو لقانەی دەڕژێنە ئەو ڕوبارانەوە لەلایەن وڵاتی سەرچاوەوە و مانەوەی ئاراستەی ئەو ئاوانە بە سروشتی خۆی.
ڕێگەنەدان بە بنیاتنانی هیچ پرۆژەیەک لەسەر ڕوبارەکان، کە زیان بە وڵاتەکانی خوارووی خۆی بگەیەنێ و لەکاتی بوونی هەر زیانێک، دەبێ قەرەبوو بکرێتەوە.
لە کاتی هاتنەکایەوەی هەر کێشەیەک بەهۆی پشکی ئاوی ئەو ڕوبارە هاوبەشانەوە، دەبێ بە دانوستان و ڕاوێژ و لیژنەی پسپۆر نێوەندگیری بکرێ و داننان بە ماف و پشکی بەرامبەر ببێتە مەرجی گفتوگۆکان و بە تەکنیکی چارەسەر بکرێ و لە کاتی نەگەیشتن بە هیچ ڕێکەوتنێک دەبێ بابەتەکە بدرێتە لیژنەی نێودەوڵەتی بە یاسای نێودەوڵەتی شێکاری بۆ بکرێ و ڕوون بکرێتەوە.
لە کۆتاییدا دەبێ بوترێت، ئەم بابەتە بابەتێکی سەخت و ئاڵۆزە، هێز تیایدا بووەتە دادوەر و تا ڕژێمی سەددام لەسەر تەخت بوو تورکیا بوێری ئەوەی نەبوو بەو ڕادەیە مامەڵە لەگەڵ ئەو دوو ڕوبارە بکات و مافی عیڕاق زەوت بکات، لە ئیستادا عیڕاقێکی لاواز توانای پاراستنی ماف و پشکی خۆی نیە لە ئاوی ئەو ڕوبارانە.
هەروەها، بڕیارە نێودەوڵەتیەکانیش تا ئێستا هیچ کێشەیەکی چارەسەر نەکردووە. لە میانەی ئەو هەموو ڕێکەوتن و مۆرکردنەیش لەگەڵ تورکیادا، ئەم وڵاتە یەک ڕێکەوتنی نەبردووەتەسەر و هەمیشە بە پێی بەرژەوەندی خۆی کاری لەسەر پرۆژەکە کردووە.
بەپێی دوادەرئەنجامی ئەم توێژینەوەیە، عیڕاق ڕووبەڕووی کێشەی ئاو و کێشەی ژینگە و کێشەی ئاسایشی ئاو و ئاسایشی نەتەوەیی دەبێتەوە[1].
اێ مەقاڵە أ زوون (کوردیی ناوەڕاست) نۆیسیائە، أڕا واز کردن بەخش أ زوون بنچێنە(اصلی)!أڕؤی آیکون کلیک کەن
ئەم بابەتە بەزمانی (کوردیی ناوەڕاست) نووسراوە، کلیک لە ئایکۆنی بکە بۆ کردنەوەی بابەتەکە بەو زمانەی کە پێی نووسراوە!
اێ بەخشە 2,998 گل سئرکریائە(دێینە)
نظر خود را در مورد این مقاله بنویسید!
HashTag
بنچەکەل(سەرکەنی=سرچشمە)
[1] | کوردیی ناوەڕاست | ترانسكلتور
آیتم های مرتبط: 3
1.  زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە) مەدیحە سۆفی
1.  تاریخ ؤ پێش هەتێەل 08-09-2019
1.  واژەل واصطلاهەل بەنداو
ڕزگ(دەسە): Environment of Kurdistan
زبان مقاله: کوردیی ناوەڕاست
Publication date: 08-09-2019 (5 سال)
Environmental Metadata: No specified T4 984
Environmental Metadata: No specified T4 983
Environmental Metadata: No specified T4 978
Environmental Metadata: No specified T4 980
Technical Metadata
 کیفیت بەخش : 90%
90%
اێ ڕکؤردە إژ لآ 02-10-2019 أڕا( نالیا ئیبراهیم )
اێ بەخشە گل دؤمائن(آخرین گل) إژ لآ( هاوڕێ باخەوان ): أڕا05-10-2019 نووآ بی(بروز بی)
نیشانی مەقاڵە
اێ بەخشە 2,998 گل سئرکریائە(دێینە)
 کوردی پدیا کەڵنگتەرین بنچەک چەن زوون دار أڕا زانستەنیەل کؤردیە!
 کتاووخانە
بۊش کامە وەرزی؟
 مەقاڵەل گؤجەر
باشوور و بنەڕەتەل یەکاگرتن زوانی وژمان
 مەقاڵەل گؤجەر
یانزە مەلۊچگ مازیار حەیدەری
 مەقاڵەل گؤجەر
داستانێگ لە مامووستا مەنووچێر کەێخسرەوپووڕ
 کتاووخانە
پاش واران
 کتاووخانە
سەرەوژێری
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
مازیار نەزەربەیگی
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
ئەفشین غوڵامی
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
کەژال وەتەنپوور
 کتاووخانە
گوڵدەم سۊر
 کتاووخانە
وشەێل، ئەژ هەفت دەلیا گوارننەم
 مەقاڵەل گؤجەر
چیرۆکی مسافرکیش لە ئێحسان نیک‌پەی
 مەقاڵەل گؤجەر
چرچ بوودە پاساکەر ڕەخنەگری! ئایا ڕەخنەێ هەشار یا لە پشت کەل و کورچ، تۊەنێد یارمیەتی کوومەڵگای ئیمە بەێدن؟ /مازیار نەزەربەیگی
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
موحسن قەیسەری

Actual
 مەقاڵەل گؤجەر
وتوێژ تایبەت وەگەرد حسام لوڕنژاد گوورانی چڕ کرماشانی
13-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
وتوێژ تایبەت وەگەرد حسام لوڕنژاد گوورانی چڕ کرماشانی
 مەقاڵەل گؤجەر
چیرۆکی مسافرکیش لە ئێحسان نیک‌پەی
15-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
چیرۆکی مسافرکیش لە ئێحسان نیک‌پەی
 کتاووخانە
واژا
18-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
واژا
 مەقاڵەل گؤجەر
باشوور و بنەڕەتەل یەکاگرتن زوانی وژمان
19-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
باشوور و بنەڕەتەل یەکاگرتن زوانی وژمان
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
موحسن قەیسەری
01-10-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
موحسن قەیسەری
 بەخش نوو(جەدید)
 کتاووخانە
وشەێل، ئەژ هەفت دەلیا گوارننەم
07-06-2024
زریان سەرچناری
 کتاووخانە
پاش واران
07-06-2024
زریان سەرچناری
 کتاووخانە
بۊش کامە وەرزی؟
30-09-2023
زریان سەرچناری
 کتاووخانە
گوڵدەم سۊر
18-12-2022
ڕۆژگار کەرکووکی
 کتاووخانە
سەرەوژێری
17-12-2022
ڕۆژگار کەرکووکی
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
موحسن قەیسەری
01-10-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
 کتاووخانە
هۊرد کەم
20-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
مەهوەش سولێمانپوور
19-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
کەژال وەتەنپوور
18-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
 کتاووخانە
واژا
18-09-2022
حوسێن باقری - ژاکان باران
آمار
 شؤمارە مەقاڵەل
  530,176
 شؤمارە عەسگەل
  110,960
 کتاووەل
  20,352
فایل های مرتبط
  105,419
Video
  1,578
 زوون
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
295,471
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
90,587
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,151
عربي - Arabic 
31,280
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
19,094
فارسی - Farsi 
10,469
English - English 
7,671
Türkçe - Turkish 
3,675
Deutsch - German 
1,785
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
131
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
ڕزگ(دەسە)
لەکی
 مەقاڵەل گؤجەر 
15
 کتاووخانە 
14
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە) 
6
 وەڵگەنۆمەل 
1
 
1
MP3 
324
PDF 
31,608
MP4 
2,599
IMG 
203,549
∑   مجموع 
238,080
 کوردی پدیا کەڵنگتەرین بنچەک چەن زوون دار أڕا زانستەنیەل کؤردیە!
 کتاووخانە
بۊش کامە وەرزی؟
 مەقاڵەل گؤجەر
باشوور و بنەڕەتەل یەکاگرتن زوانی وژمان
 مەقاڵەل گؤجەر
یانزە مەلۊچگ مازیار حەیدەری
 مەقاڵەل گؤجەر
داستانێگ لە مامووستا مەنووچێر کەێخسرەوپووڕ
 کتاووخانە
پاش واران
 کتاووخانە
سەرەوژێری
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
مازیار نەزەربەیگی
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
ئەفشین غوڵامی
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
کەژال وەتەنپوور
 کتاووخانە
گوڵدەم سۊر
 کتاووخانە
وشەێل، ئەژ هەفت دەلیا گوارننەم
 مەقاڵەل گؤجەر
چیرۆکی مسافرکیش لە ئێحسان نیک‌پەی
 مەقاڵەل گؤجەر
چرچ بوودە پاساکەر ڕەخنەگری! ئایا ڕەخنەێ هەشار یا لە پشت کەل و کورچ، تۊەنێد یارمیەتی کوومەڵگای ئیمە بەێدن؟ /مازیار نەزەربەیگی
 زنی نۆیسە (ژیان ناۆمە)
موحسن قەیسەری

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 16
| تماس | CSS3 | HTML5

| زمان دؤرسکردن وەڵگە(پەڕە): 2.032 ثانیه(اێس)