زیاتر لەسەر #ڕواندز# بزانە
قەزای ڕواندز سەر بە پارێزگای #هەولێرە# و لە (42) گوند پێکهاتووە ڕێژەی دانیشتوانی دەگاتە (361 12)
نوسینی: (jemal anwer)
مێژووی قەزای ڕواندز:
رواندز دەگەرێتەوە بۆ ساڵانی پێش دروست بوونی میرنیشینی سۆران لەسەرەتاکانی سەدەی شانزەهەم لە ماوەی فەرمان ڕەوایی میرنیشنی #سۆران# (رواندز) یەکێک بوو لە پایتەختی ئەم میرنشینە کە لە سەرەتای ساڵانی (1800) (میر محەمەد) کە ناسراوە بە پاشای گەورە (رواندز)ی کرد بە پایتەختی میرنیشینەکەی کە دەسەلاتی ئەم میرنشینە لەسەر دەمی (میر محەمەد) گەیشتە ئەو پەڕی هێز و توانا تا سالی (1836) کە کۆتایی بە میرنیشینەکە هات لەسەردەمی عوسمانیەکان و سەرەتاکانی سەدەی بیستەم تا ساڵی (1980) چەندین قائمقام ئیدارەی ئەم شارەیان بەڕێوبردووە
هەر لە (سەید گە ئەفندی) قائمقام تا دواین قائمقام (تەلعەت هادی) لە ساڵی (1980) پاشان حکومەتی عیراق بە بڕیاری (سەدام حسێن) سەرۆکی حکومەتی عیراقی لەناوچوو ئەم شارۆچکەیەی کردووە بە شارەدێ لەبەر چەندین مەبەستی سیاسی و سەربازی شارەدێی ڕواندز کارگیری سەر بە قەزای سۆران بوو کە ئەو کات بە قەزای (سدیق)یان ناو ئەبرد (5) پێنج کیلۆ مەتر لە قەزای سۆران دورە وە (110) سەد و دە کیلۆمەتر لە پارێزگای هەولێر دوورە سنوری قەزای ڕواندز بەم شێوەیە :
لەلای باکور ڕۆژهەڵات قەزای سۆران.
لەلای باشور قەزای #ڕانیە#.
لەلای ڕۆژهەلات قەزای #چۆمان#.
لەلای ڕۆژئاوا شارەدێی #خەلیفان#
هەڵکەوتووی جوگرافی شاری ڕواندز:
رواندز لەسەر ئاستی دەریاوە بەرزیەکەی (706) مەترە وە پانیەکەی (36,07,03) وە درێژیەکەی (44,31,57)...
هەڵکەوتەی جوگرافی :
- ڕواندز لەسەر ئاستی دەریاوە بەرزیەکەی | 706 م وە پانیەکەی 36,07,03 وە درێژیەکەی 44,31,57 دەرجەیە وە بەرزیەکەی لە شوێنیک بۆ شوێنیکی تر دەگۆری بە هۆی بەرزی و نزمی شارەکە
- زەویەکانی سنوری قەزای ڕواندز لە نێوان چیاکان دایە نیمچە شاخاوین وە زەویەکان بچوک بچوکن گەورەترینیان لە (40) دۆنم تێپەر ناکات کە شیاون بۆ چاندن وە ڕووبەری زەوی دێم (25511) دۆنمە وە هەروەها ڕووبەری زەوی ئاوی (20707) دۆنمە زەویەکان زیاتر گلە سۆرن وە بەشێکی تێکەلاوە.
رێژەی باران بارین لە سالێک بۆ ساڵیکی تر دەگۆرێ لە 400 ملم تاوەکو 1200 ملم باران دەبارێت لە چەند ساڵی وشکە ساڵی باران کەم بوو بەلام لە ساڵی حەفتاکان و هەشتاکان باران دەگەیشتە 1200 ملم
ئاووهەوای زستانە ساردە و هاوینان گەرم و هەندێ جێگا مام ناوەندن
رووەکی – بەرووبومی کشتوکالی
-بە بەرهەم هێنانی ترێ بەناو بانگە بە هەموو جۆرەکانیانەوە وە گەنم و جۆ و نیسک و نۆکی بە زستانان لێ دەچینرێ وە بەرووبومی هاوینەشی وەک بامیە و تەماتە و باینجان و کودی و خەیار و بیبەر و سەوزەواتی هاوینەی لێ دەچینرێ وە هەندێ بەرووبومی تر.
هەنار و هەنجیر و سێو و هەرمی و خۆخ و عەلوکە و قەیسی و تا دوایی باوی و گوێز و دار بەروو و دار چنار.
هاوینەهەوارو سەیرانگەکانی سنووری قەزای ڕواندز
گەشتوگوزار:
ناوچەی ڕواندز دەوڵەمەندە بەبوونی ژمارەیەکی زۆر لەشوێنی گەشتیاری هەرچەندە ناوچەکە خۆی لەخۆی دا هەمووی شوێنی گەشتیاری و سەرنج ڕاکێشن، بەهۆی بوونی ڕوالەتی چیاکان و دۆل و شێوەی زەوی ئاوهەوا بۆشاکی ڕووەکی و دەرامەتی ئاو...هتد، وای کردوە کە ببێتە ناوچەیەکی گەشتیاری و ساڵانە ڕێژەیەکی زۆر لە گەشتەوەران لە دەرەوەی هەرێم و شارەکانی عێراق و کوردستان بە مەبەستی بەسەربردن و گەشت لە وەرزی بەهارو هاوین سەردانی ناوچەکە دەکەن و بە شەویش دەمێننەوە.
گرینگترین سەیرانگەو هاوینەهەوارەکانی سنووری قەزای ڕواندز
1- هاوینەهەواری بێخاڵ
بێخاڵ وشەیەکی کوردییە بەمانای پاک و بێگەردی دێت سەرچاوەی ئاوەکە چەند ساف و سازگارە هیچ خڵت و خاشی تێدانیە، بۆنداریش نیە بۆیە پێی دەڵێن بێخاڵ (135کم) لەناوەندی شاری هەولێر دوورەو دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هاوینەهەواری گەلی عەلی بەگ وە(10)کم لەرۆژئاوای شاری ڕواندزەوە دوورە، بەدوو ڕێگای قیرتاو کراو دەگەینە ئەم هاوینەهەوارە، یەکێکیان لە ناوەراستی گەلی عەلی بەگ و ڕێگایەکی لاوەکی بەرەو ڕۆژهەڵات ئەوەی تا دەگەینە شاری ڕواندز لەوێشەوە بۆ هاوینەهەواری بێخاڵ، تاڤگەی بێخاڵ لەکانیاوێکی بەخور لەقەت پاڵی شاخێک هەڵدەقوڵێت بە پەرش و بڵاوی بە شاخەکە دێتە خوارەوە دیمەنێکی سەرنج ڕاکێش ئەبەخشێ بەناوچەکە،
شوێنەکە فراوانی (4450) مەتر دووجایە فراوانکردنی ڕووبەرەکەی کارێکی ئەستەمە چونکە تەنگەبەرێکی تەسکەو ڕۆژانە گەشتەوەران لە سەرەتای وەرزی بەهارو کۆتایی وەرزی هاوین ڕووی تێدەکەن، پلەی گەرمی لەوەرزی هاوین (32)پلەی سەدی زیاتر بەرز نابێتەوە بێخاڵ هاوینەهەوارێکی وەرزییە تەنها وەرزی بەهارو هاوین ئەبێتە مەڵبەندی گەشتیاران لەم هاوینەهەوارە (4) خواردنگە هەیەو لەگەڵ کۆمەڵێک چایخانەو گازینۆ.
2- هاوینەهەواری جوندیان
ئەم هاوینەهەوارە (147) کم لە ناوەراستی پارێزگەی هەولێرەوە دوورە دەکەوێتە خوارووی چیای هەندرێن فراوانی شوێنەکەی نزیکەی (13000) مەتر دووجایە شوێنی 400 هەزار گەشتیار دەبێتەوە جوندیان بەناو بانگە (بەچاوی سحراوی) ئەم هاوینە هەوارە گەلێک داری جۆراو جۆری تێدایە جوندیان دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی شاری ڕواندز.
3- سەیرانگەی گەڵی ئاکۆیان
بەدووری (15)کم لەشاری ڕواندز دوورە شوێنەکەی دەکەوێتە نێوان گوندی ئاکۆیان و گوندی فەقیان لە شێوەی دۆڵ درێژ دەبێتەوە لەنێوان دووچیا شێوەی سروشتیەکەیان لەدارو درەختێکی زۆر و سەرچاوەی ئاوی زۆری تێدایە، لە وەرزی هاویندا لەمانگی تەمووز پلەی گەرمی دەگاتە 25 پلەی سەدی گەشتیارێکی زۆر ڕوو لەم سەیرانگایە دەکات لەساڵی 2006 حکومەتی هەرێمی کوردستان بەدروست کردنی ڕێگەیەک بۆ گەلی ئاکۆیان بووە هۆی ئەوەی کە ڕۆژانە لە وەرزی هاوین و بەهار گەشتیارێکی زۆر ڕوو لەو سەیرانگەیە بکەن.
4- سەیرانگەی بێرۆیان
دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی ڕواندز لەنێوان زنجیرە چیاکانی هەندرێن و کۆڕەک ئەم سەیرانگەیە پێک دێت لە ڕووبەرێکی پانتای و فراوانی سەوزیدا، درەخت و لەگەڵ بوونی ڕووباری بێرۆیان کە ڕووبارێکی وەرزییە لە زستانان تاکو بەهار دەمێنێتەوە لە وەرزی هاوین وشک دەبێت، لەوەرزی بەهار خەڵکێکی زۆر ڕوو لەو سەیرانگەیە دەکەن بەتایبەتی لەو ڕۆژانەی کەخەڵکی شاری ڕواندزو گوندەکانی دەوروبەری لەرۆژانی نەورۆز تاشەوان دەمێننەوە
5-هەوارگەی پانکی گەشتیاری ڕواندز
دەکەوێتە باکووری ڕۆژئاوای قەزای ڕواندز بەدووری (1)کم، ئەم هەوارگەیە دەکەوێتە سەرچیای پانک لەسەر تاڤگەی بێخاڵ ڕووبەرەکەی دەگاتە (3259) هەزار مەتر دوجا لەسەر بەرزاییەک دروستکراوە، کە (1100)م بەرزە لەئاستی ڕووی دەریاوە، ئەم هەوارگەیە دەورە دراوە بە(چیای هەندرێن و کۆرەک)وە دوورییەکەی لە هاوینەهەواری جوندیان (5) م دوورە بەرزترین پلەی گەرمی لە هاوین دەگاتە (35) پلەی سەدی، هەروەها بەسێ قۆناغی جیاواز دەستی پێکردوە لەقۆناغی یەکەم لەچەند بەشێکی گرینگ وەک کۆگاو هۆڵی کۆنفراس و کۆبونەوەو پارکی وەستانی ئۆتۆمبێل و ڕێستورانتێکی پلە نایەب و کافتریایەک لەگەڵ ئوتێلێکی پێنچ ئەستێرەیی مەلەوانگەو شاری یاری و هۆلی وەرزش وچایخانەو دوکانی شتومەک هەرەوها (74) ڤێلا بە هەموو پێداویستیەکان لەگەڵ 6 ڤێلای سەرۆکایەتی لەسەر شێوازی ئەوروپی، لە قۆناغی دووەم دەگاتە (450) ڤێلا، قۆناغی سێیەم چەندین پرۆژەی گەشتیاری گرینگی لێ جێبەجێ دەکرێت.
6- خەرەند
شوێنێکی هەڵکەوتوی سروشتی جوانە دەکەوێتە نێوان زنجیرە چیاکانی هەڵگورد و شاری ڕواندز لەسەر ڕێگای سۆران و ڕواندز ئەم شوێنە دوو ئاوی جیاوازن لەیەکتری ئەویش بەم شێوەیە دیوی سەرەتاکە دەکەوێتە ناو گوندی کاولۆکان پێی دەڵێن خەرەندی خارە ڕەش دیوەکەی تریشی دەکەوێتە لای شاری ڕواندز پێی دەڵێن خەرەند سروشتێکی جوانی هەیە کەگەشتیاران بۆ بینینی سەردانی دەکەن.[1]