ڕۆژی جیهانی ژنان و مافەکانی ژن
#ڕۆزا حەمە ساڵح#

یادکردنەوەی ڕۆژی جیهانی ژنان لەم سەردەمەدا و لە زۆر لە وڵاتان، گرنگی و پیرۆزی خۆی هەیە، لەو ڕۆژەدا ژنان دەتوانن ئازایانە بێنە مەیدان و بەربەستەکان تێکبشکێنن و ئاهەنگی سەرکەوتن بگێڕن و زەمینە بۆ هۆشیاربونەوە یان بەرجەستە بکەن لەمەڕ داواکردن و بەدەستهێنانی مافەکانیان، گرینگی ئەم بۆنەیە لە سەرتاسەری جیهاندا بۆ پیرۆزکردنی تێکۆشانەکانی ژنان و تواناسازی و چنینەوەی دەستکەوتەکانیان و مسۆگەرکردنی مافی یەکسانی جێندەرییە، هەر بۆیە ڕێکخراوەکانی جیهانی وەک یونسکۆ لەو وڵاتانەی کە یەکسانی جیندەری تێیدا بەدەستدێت، لە هەموو بوارەکاندا گرنگییەکی زۆر بە دەستکەوتەکانی ژنان دەدەن.

$ئەم ڕۆژە چۆن هاتەکایەوە$
لە 8ی مارسی ساڵی 1857 دا کۆمەڵێک لە ژنانی کرێکار و چالاکی کارگەی ڕستن و چنین لە شاری نیویۆرک بە دروشمی یەکسانی لە ماف و ئەرکدا و کەم کردنەوەی ماوەی کار هاتنە مەیدان و خۆپیشاندانیان ئەنجامدا، بەڵام لە سایەی سیستەمی بۆرژوازیەوە ئاگریان تێبەردان و سوتێنران، ئەو چالاکیەیی ئەوان هەست و سۆزی هەموو ژنانی جیهانی هەژاند و ژنانی بە ئاگا هێنایەوە و دوا بە دوای ئەوە ژنان هۆشیاربوونەوە و چیتر بێدەنگ نەبوون لە ئاست ئەو چەوساندنەوە و بەکەم زانینی تواناکانیان و بایەخ نەدان بە مافەکانیان، ئیدی لەو کاتەوە ئەو ڕۆژە لەلایەن ژنانەوە بەرز ڕاگیرا.

دواتر لە 19ی مارسی ساڵی 1911 دا، ژنان لە چەند وڵاتێکی وەک ئەڵمانیا، نەمسا، دانیمارک، کە بەهەزارەها ژن دەبوون، ڕژانە سەر شەقامەکان و دەستیان کرد بە خۆپیشاندان، لەئەنجامدا هێزەکانی پۆلیس هێرش دەکەنە سەریان بە لێدان و دەستگیرکردن و توندوتیژی سەرکوتیان دەکەن بۆ کۆتاییهێنان و بڵاوە پيکردنیان، پاش هەموو ئەو هەوڵ و کۆششکردنەی ژنان، لەساڵی 1913دا لەلایەن چەند دەزگایەکی نێودەوڵەتی تایبەت بە ڕۆشنبیری ژن، 8ی مارس دەکرێتە ڕۆژی جیهانی تایبەت بە ژنان.

هەروەها لە ساڵی 1945 نەتەوە یەکگرتووەکان ڕێکەوتننامەیەکی نێودەوڵەتی واژوو دەکەن، کەتێیدا جەختیان لە سەر بنەمای یەکسانی نێوان ژنان و پیاوان کردەوە، لەو کاتەوە نەتەوە یەکگرتووەکان بەشدارە لە پەرەپێدانە ستراتیژی و ستانداردەکان و ئەو ئامانجانەی کە لەسەری ڕێککەوتوون لە پێناو هەڵسانەوەی دۆخی ژنان لە تەواوی جیهاندا.
ژنانی جیهان بەردەوام لە تێکۆشاندا بوون بۆ وەگەڕخستنی هێز و توانای خۆیان و پاراستنی بەها مرۆییەکانی ناو کۆمەڵگا و خستنەڕوی ناسنامەی ڕەگەزی خۆیان، لەو پێناوەشدا قوربانی زۆریان داوە.
ئەو مافانەی کەژنان و کچانی جیهان بۆی تێدەکۆشان و خەباتیان بۆ دەکرد، بریتی بوون لە: یاسای پاراستنی کار بۆ ژنان، مافی دەنگدان و بەشداری کردن لە هەڵبژاردنەکاندا، مافی یەکسانی لەکاردا بەوەی هەشت کاتژمێر کارکردن لەڕۆژێکدا بێت، مافی تەواو لە پاراستنی جەستەیی، سەربەخۆیی، نەهێشتنی توندوتیژی لە بەرامبەریان، بەڕێوەبردنی کاروبار لە پلە و پایە گشتییەکاندا، بەستنی گرێبەستە یاساییەکان، مافی یەکسانی و خاوەنداريتی لەهەموو بوارەکاندا.
ئێستا لەزۆر وڵاتانی جیهاندا و بەتایبەتی وڵاتە پێشکەوتوەکان زۆری ئەو مافانە بۆ ژن بەدەستهاتووە و بە یاسا کراون، بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیەنێت کە هێشتا توندوتیژی بەرامبەر ژنان بنبڕکرابێت، ساڵانە ئامارەکان ئەوە دەسەلمێنێت کە تاڕادەیەکی زۆر مافەکانیان پێشێل دەکرێت.
لەگەڵ هەموو ئاستەنگەکانیشدا ژنانی جیهان هێشتا هەر لەهەوڵ و کۆششدان و جەخت لەسەر ماف و ئەرکەکانیان دەکەنەوە و گۆڕەپانی تێکۆشانیان فەرامۆش نەکردووە، بە پێچەوانەوە لەناو کۆمەڵگا دواکەوتوەکاندا بەگشتی و کۆمەڵگای خۆشمان بەتایبەتی زۆر بەهەڵە لەم ڕۆژە تێگەیشتوون، بەجۆرێک لەم بۆنەیە دەڕوانرێت و تەنانەت دەتوانم بڵێم کە بۆتە باوو ساڵانە هەمان شت دەبیندرێت، وا دەزانن ئەو ڕۆژە بۆ ئەوە دیاریکراوە کە بەباڵای جەستەی ژنان و لێهاتووییان لەکاری چێشتلینان یان تواناکانیان لەبەخێوکردنی منداڵ و بەڕێوەبردنی کاروباری ناوماڵدا بێت، هەتا وەکو بە ژنێکی باش و دایک و خۆشکێکی نموونەیی و دڵسۆز وەسف بکرێن، دیارە ڕێزگرتن لەو ژنانە و شانازی کردن پێیانەوە لە چوارچێوە ی خێزاندا، ئەمە جێگای خۆشحاڵییە، بەڵام نەک لەبەر ژن بوونیان و نەک لە ژێر ئەو ڕوانینە پیاو سالاریانە بێت بۆ ژنێتیان وەک ڕەگەزی مێینە و لەڕوانگەی بەکەم تەماشاکردنیانەوە بێت.
ژنانی ناو کۆمەڵگای ئێمە لەزۆر لەمافەکانیان بێبەشکراون و هەمیشە وەک پلە دوو هەژمار دەکرێن، بەگشتی ژنی کورد لەناو خێزانی خۆیدا و لەکاروباری دەرەوەشدا وەک ژنێکی سەربە خۆ و ئازاد دەرناکەون، هەمیشە پیاو لەو ڕوانەوە باڵا دەستتر دەبینرێت، ڕۆژانە توندوتیژی بەرامبەر ژن دەبینین، ژن دەکوژرێن، ژن خۆی دەسوتێنێت و ئەوە تا لە ئێستادا حاڵەتی سوتاندنی ژن دەبینین، ژنان لەکاتی کارکردن لەفرۆشگاکاندا مافیان پێشێل دەکرێت و پارەیەکی کەمیان لەبری کارێکی زۆر پێدەدرێت و گێجەڵی سێکسییان پێدەکرێت و ناو ناتۆرە ی خراپیان بەدوا دەخرێت، هەروەها زۆر جار ژنان ئەگەر جوان و لەش و لارێکی سەرنج ڕاکێشیان نەبێت ئەوا هەرکاریشیان پێنادرێت، دەتوانم بڵێم ئەمە بۆتە دیاردەیەکی زۆر مەترسیدار و ڕاستەوخۆ هەموو مافێکیان پێشێل دەکرێت و داهاتوویەکی زۆر ترسناک و تاریکتر چاوەڕوانیان دەکات.
جا ئەگەر بێت و دۆخی ژنان بەم شێوەیە بمێنێتەوە و ژنانیش ئاوا پەرش و بڵاو بن و هەریەکە و زمانحاڵی حزب و ڕیکخراوێک بێت و لەپێناو بەرژەوەندیە تایبەتیەکانیاندا کارەکانیان بکەن، ئەوا مەترسی گەورەتر ڕووبەڕووی ژنان دەبێتەوە و قەبارەی توندوتیژیەکانیش چەندین قات بەرزتر دەبێتەوە.

لەکۆتاییدا داوا لە ژنان دەکەم کە لەناو ڕێکخراوێکی سەرتاسەری بێلایەندا خۆیان ڕێکبخەن و بێنە مەیدان و فشاری جدی بخەنە سەر دەسەڵات و ڕووبەڕووی ئاستەنگەکان ببنەوە و کار بۆ لابردنی هەموو ئەو یاسا و ڕێسایانە بکەن کە لە بەرژەوەندی ژناندا نیین، ژنان لەهەر شوێنێکدا هەبن، ئەگەر بێت و هاودەنگبن و بە یەکگرتویی هاتنە گۆڕەپانەوە و پاڵپشتی یەکتربن، ئەو کات خۆی لە خۆیدا زەمینەی وەرچەرخان دێتە ئاراوە، دۆخێکی وەهاش دەخوڵقينێ کەچیتر دەسەڵاتداران و هیچ خاوەن کار و سەرمایەدارێکیش ناتوانێ بۆ مەرامە پیسەکانیان ئاڕاستەیان بکەن و بەکاریان بهێنن و لەدۆخێکی چەق بەستویدا بە پەراوێز خراوی بیانهێڵنەوە.[1]
⚠️ تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!