Asırlardır süren tandırda ekmek pişirme geleneği, Doğu ve Güneydoğu genelinde hâlâ sofra kültüründeki yerini muhafaza ediyor.[1]
Bölgede yaygın olarak devam eden tandırda ekmek pişirme geleneği, özellikle sofra kültürünün vazgeçilmezleri arasında yer alıyor.
Kürtlerin, Fasların, Arapların, Azerilerin genel kültürünü yansıtan tandır ekmeği veya nanê tenûrê, asırlardır insanların sofrasındaki mümtaz yerini muhafaza ediyor.
Sanayi tipi fırınların gelişmesi, kent kültürünün kırsalda da etkili olmasıyla geçmişe oranla daha az üretilen tandır ekmeği, hem kokusu ve lezzetiyle hem de farklı görünümüyle diğer ekmek türlerinden daha imtiyazlı bir yere sahip.
Kırsal kesimlerde sac ekmeğinin de yaygın olarak pişirildiği bilinse de özellikle tandırlarda pişen ekmek, sulu yemeklere bandırılması ve geç bayatlaması dolayısıyla daha fazla rağbet görüyor.
Yerde açılan ve etrafı çamurla sıvanmış bir çukur veya toprağın üzerinde kubbe şeklinde yine çamurla sıvazlanarak yapılan fırında pişirilen ekmeğin hamuru da özel olarak hazırlanıyor.
Mayalanmış hamur, bir süre bekletildikten sonra ekşimesiyle tandırın başına getirilir. Eşit şekilde yumaklara ayrılan hamur, elde çırpılarak bir buçuk santim kalınlığında açılır. Yöreye göre üzerine; un, susam, yumurta veya su serpilir. Bundan sonra hamur, tandırın iç duvarlarına yapıştırılarak pişirilir. Bu işlemlerden sonra pişen ekmek bol miktarda hazırlanıp uzun müddet de saklanabilir.
Asırların taşıyıp da günümüze getirdiği tandır ekmeğine tüm bölge halkı gibi Batmanlılar da özel bir ilgi gösteriyor. Özellikle kırsal kesimlerde daha fazla rağbet gören tandır ekmeği; lezzeti, enfes kokusu, uzun ömürlü ve sağlıklı oluşu dolayısıyla köylüler tarafından tercih ediliyor.
Batmanlı ev kadınları, asırlardır devam eden tandırlarda ekmek pişirme geleneğini sürdürmeye çalışıyorlar.
40 yıldır tandır ekmeği yapıyorum
Tandır ekmeğinin yapılışının çok zahmetli bir iş olduğunu[1] belirten ev kadınlarından Sevda Hanım, özellikle ekmeği yoğururken yorulduğunu ve daha sonra yaktığı tandırın sıcaklığında ekmeğini çıkardığını söyledi.
Tandır ekmeği yapmanın yaklaşık yarım gününü aldığını ifade eden Sevda Hanım, sözlerini şöyle sürdürdü: “Tandır ekmeği için önce suyumuzu ısıtıyoruz. Daha sonra unumuzu eliyoruz ve hamurumuzu yoğuruyoruz. İki saat beklettikten sonra mayasını tutana kadar ondan sonra hamuru yuvarlak şekilde yapıyoruz. Tandırımızı çalı çırpı ile yakıyoruz ve hamurumuzu tandıra vuruyoruz. Yarım saat tandırda kalıyor ve piştikten sonra ekmeğimizi çıkarıyoruz. Ondan sonra biraz dinlendiriyoruz ve tandır ekmeğimiz artık yemek için hazırdır. Ninelerimizden bu yana tandır ekmeğini yapıyoruz. Bu biz Kürtlerin bir geleneğidir. Tandır ekmeğinin tadı çok güzeldir. 40 yıldır tandır ekmeğini yapıyorum. Bu gelenek asırlardır devam ediyor. Nenelerimiz tandır ekmeğini yapmış, bizler de bu geleneği devam ettiriyoruz.”
Zamanımızın genç kızlar da tandır başında ekmek pişirsin
Bir diğer ev kadını Ayşe Yılmaz ise tandırda ekmek pişirmenin çok zahmetli bir iş olduğunu belirterek, “Tandır ekmeğinin hamurunu hazırlamak ve pişirmek çok zahmetlidir. Tandır ekmeği fırınlarda pişirilen ekmeklere benzemez. Hem lezzeti güzeldir hem de çabuk bayatlamaz, uzun süre muhafaza edilebilir. Batmanda imkânı olanlar tandır ekmeği pişirmeyi tercih ediyor. Tabi şehirde bu ekmeği yapmak için de her yer müsait olmayabiliyor. Tandır ekmeğini; annem, onun annesi de yaptı ve bugün ben de pişiriyorum. Tabi isterim ki bu gelenek devam etsin. Zamanımızın genç kızlar da tandır başında ekmek pişirsin. Bu kültürümüzün yok olmaması lazım. dedi.
Tandır kimisi için ekmek kapısı
Ayrıca, yoğun bir emek verilerek pişirilen tandır ekmekleri, marketlerde ve halkın yoğun olarak kullandığı yol kenarlarında açılan tezgâhlarda da satılıyor. Yoğun ilgi gösteren tandır ekmekleri, dar gelirli ailelerin geçim kaynağı haline de geliyor.
Batman`ın en işlek caddelerinden biri olan Gülistan Caddesi üzerinde tezgâh açarak yaklaşık 20 yıldır tandır ekmeği satan Cengiz Şimşek, sattığı tandır ekmeleriyle geçimini sağlıyor.
Halkın tandır ekmeğine rağbet gösterdiğini söyleyen Şimşek; büyük 2, küçük tandır ekmeğini ise 1,5 TL`ye satıyor. Şimşek, Batmanlıların aynı zamanda il dışındaki akrabalarına tandır ekmeği alıp gönderdiğini söyledi.