با لە ئیدیۆمی کوردەواریدا
با، وەک دیاردەیەکی سروشتی بریتییە: لە جوڵانەوەی بەرگی هەوای سەر ڕووی زەوی بە هۆی جیاوازی پەستانەوە، وەرزێر و جوتیار و کشتیار و گوندنشینانی کوردەواری هەر لەکۆنەوە پێی ئاشنان و کاریگەری تەواویشی خستۆتە سەر کاروبار و ژیانی ڕۆژنەیانەوە، بۆیە لە زۆر ئیدیۆمی کوردەواریدا بەکاریانهێناوە و لە هەر شوێنەی مانا و تایبەتمەندی خۆی پێدراوە بۆ نمونە: لە ئیدیۆمی(با بەدەواری شڕی نەکردووە)، ڕەشماڵێک کۆنە و خراپ بوو بێت، هەڵکردنی با بە ئارەزووی خۆی دەیهێنێت و دەیبات، (کوونە بایە-با ئەنگێوە)، بە کەسێکی دەم بەهاوار و زۆر بڵی و درۆزن وتراوە کونەبایە، (ڕەشەبایه-با ڕەش)، کەسێکی خێرا و بەپەلە و گورج و گۆڵە، (شنەبایە، کزە بایە)، ئارامی و لەسەر خۆییی، (لە کوێوە بای بێت شەنەی خۆی دەکات)، بە کەسێکی هەڵپەرست دەوترێت کێ سەرکار بێت، دەبێتە ڕەعیەت و ڕەنجبەری ئەو، (بابردوو-بابردەڵه)، زیاتر به بەروومە کشتوکاڵیەکان وتراوە، کە لە چلەی هاوینان گڕە و بای گەرم دەینبات وەکو بەروبوومەکانی گندۆرە و تەرۆزی و هەنجیر و تەماتە و شوتی و...تاد، لێرە بەمانای کەسی بێ تەنگ وتۆش دێت واتە: سوکەڵە و بێ هێز و نەخۆش و کزومات وەک چۆن هێمن موکریانی دەفەرموێت:
منیش بابردەڵەی بەر گێژەڵووکەم
دەمێک له و قوڵکە، تاوێک له و چڵووکەم
هەروەهاوتراوە:(بەدوای کڵاوی بابردوو مەکەوە)، مەبەست لێی بەدوای چووان مەچوو، تازە ناگەڕێتەوە بۆ ئایندە بڕوانە، (بەره و با میزکردن) بۆ خزمایەتیش وتراوە: تفی سەرە و هەورازە، دەرچوون لە خوونەریتی کوردەواری و کۆمەلایەتی، یان ڕوونتر بڵێین لە ئادابی گشتی لادانە، هەروەها لەڕووی کۆمەڵایەتییەوە بە پیاوان وتراوە:(سمێڵ بابڕ)، واتە: بە ئارەزوو و خواستی خۆی دەجولێتەوە باکی بە چەوسانەوەی ژنان نییە، هەر لەڕووی کشتیاری و کەشکارییەوە دەوترێت:(بای پێش باران، به و بایە وتراوە پێش باران دێت، دەخوازرێت بۆ ئه و کەسانەی بوون بە قووتۆی هاوار و بانگان و زوو خەبەری نوێ و تازە دەهێنن، (بای بزن کوژ)یش، زستان و پایزان هەڵدەکات دەبێتە هۆی لەسەرما ڕەقبوونەوەی ئاژەڵی بزن چونکە مووەکەی وەکو خوری مەڕ گەرم نییە، لە کۆتایی زستانیش وتراوە(بای دار ئاوس) لەکاتی چرۆکردنی دارودرەخت هەڵدەکات، لە بواری ئەدەبی و ئەوینداریش بوێژ و هۆزانڤانان بەکاریهێناوە:
وەکو(بای خەزان) ئه و بایەی لە پایزاندا هەڵدەکات و دەبێتە هۆی هەڵوەرینی زیاتر گەڵاکان وەک #وەفایی# فەرمویەتی:
درێغا بای خەزان دایە بەهاری شۆخ و ڕەعناکەم
لەئیزهاری عەمەل کەوت ئافتابی عالەم ئاراکەم
هەروەها #عاسی# بۆ(بای ئەجەل) و کۆتایی تەمەن دەفەرموێت:
بای ئەجەل هات و لەناکاو مەدرەسەی پێچایەوه
حوجرەکەی تەدریسی ئێستا تۆزی غەم لێی نیشتووە
#هەردی#ش فەرمویەتی:
بای ئەجەل هاتوو لەناکاو، دەفتەری ژینی دڕیم
تاکو دوێنێ خونچە بووم، ئەمڕۆ بە ناهەق هەڵوەریم
(بای سەبا)یش بۆ فێنکی دڵ و دەروون دەوترێت)، (بای واده) ئه و بایەیلە کۆتایی مانگی ڕەشەمەیە و پێش خاکەلێوە دێت و دەبێتە هۆی تواندنەوەی بەستەڵەکی بەفری ڕێبەندان، جگە لەمانە لە کوردیپێدیاش چەندین ئیدیۆمی وەکو: تڕ بێ و دەم بابکەوێ، قونی لەڕەشەبا کردیە، #ماڵی با بەبا دەچێ#، کای کۆن بەبا مەکە، قاوتی بەربا، کای بەر شەنە، شیکراونەتەوە.[1]