Dewleta Tirk a dagirker a li hemberî berxwedana #gerîla# li çiyayên #Kurdistan#ê derbên giran dixwe û bê çare maye û çekên kîmyewî yên qedexekirî bi kar tîne. Ev êriş tevî desteka hêzên PDK’ê û bêdengiya civata navneteweyî tên kirin.
Zêdetirî sal û nîvek di ser êrişên dijwar ên dewleta Tirk a dagirker ên li ser gerîlayan azadiyê re derbas bû. Dewleta Tirk di van êrişan de çekên giran û yên qedexekirî li dijî gerîla û xwezaya Kurdistanê bi kar tîne.
Fermandariya Biryargeha Navenda Parastina Gel (NPG) roja sêşema borî nasnameyên 17 gerîlayên ku di mehên Îlon û Cotmehê de bi çekên kîmyewî yên dewleta Tirk li çiyayên Kurdistanê şehîd bûne, eşkere kirin.
Ev ne cara yekemîn e ku dewleta Tirk a dagirker çekên kîmyewî yên di asta navneteweyî de hatine qedexekirin, li djiî gerîlayan bi kar tîne. Li gorî gelek daxuyaniyên HPGʹê, dewleta Tirk di 18 mehan de 2 hezar û 834 caran çekên kîmyewî, gazên bijehr, bombeyên nukleer taktîk û bombeyên fosforê li çiyayên Kurdistanê bi kar anîne.
Dewleta Tirk ruxmî ku çekên qedexekirî li Zap, Metîna, Avaşîn û Garê yên Başûrê Kurdistanê bi kar tîne, di şer de nikare bi pêş de biçe.

CIVATA NAVNETEWEYÎ ÇAVÊ XWE LI DEWLETA TIRK DIGIRE
Rêxistina Qedexekirina Çekên Kîmyewî (OPCW) van çekan qedexe dike û li ser vê yekê peymana qedexekirina çekên kîmyewî sala 1997ʹan ket meriyetê. Li gorî peymanê hilberandina van çekan û depokirina wan qedexe ne. 193 dewletan, di nav de Tirkiye, ev peyman îmze nekir.
Fransayê eleqeyeke mezin da vê mijarê û di Çileya 2018ʹan de bi mijara têkoşîna li dijî bikaranîna van çekan û darizandina bikarhênerên wê hevkariyeke navneteweyî ragihand. Derdora 40 dewletên cîhanê di vê tevkariyê de cih girt. Lê dewleta Tirk a dagirker a endama NATOʹyê, di sala 2019ʹan de li ber çavê cîhanê çekên ku di asta navneteweyî de qedexekirî ne, bi taybet fosfora spî li Serêkaniyê li dijî welatiyan bi kar anî. Her wiha ji 2 salan ve bê navber van çekan li dijî gerîlayên li çiyayê Kurdistanê bi kar tîne. Pirsa ku derdikeve pêş ev e; çima civata navneteweyî bi rêxistinên xwe yên hiqûqî li hemberî dewleta Tirk a ku çekên kîmyewî bi kar tîne, bê deng e?
HPGʹê bi bomdarî banga şandina şandeyên lêkolînkirina bikaranîna çekên qedexekirî li çiyayên Kurdistanê li rêxistinên hiqûqî yên têkildarî bikaranîna van çekan dike, lê heta niha ev bang bê bersiv tê hiştin.
HPGʹê bi dehan delîlên bi wêne û dîmen pêşkêş kirine ku dewleta Tirk a dagirker çekên qedexekirî li dijî gerîlayan li Herêmên Parastinê yên Medyayê yên Başûrê Kurdistanê bi kar tîne.
Tevî hemû îsbatan ku piştrast dike dewleta Tirk a dagirker qanûnên navneteweyî binpê dike û bi rêya çekên qedexekirî komkujiyan pêk tîne, lê rêxistinên hiqûqî yên têkildar, di serî de OPCW, guh nade van delîlan.
Bêdengî û bêhelwestiya li hemberî êrişên qirkirin û dagirkirnê yên dewleta Tirk a dagirker ên li çiyayên Kurdistanê, operasyonên wê yên qirkirinê yên di navbera salên 2015 û 2016ʹan de yên li Bakurê Kurdistanê û wêrankirina derdora 15 bajarên Kurdan tîne bîra mirovî. Heman demê bikaranîna çekên kîmyewî di sala 2018ʹan de li Efrînê li dijî şervanên YPG û YPJʹê û bikaranîna fosfora spî ya qedexekirî li dijî welatiyên Serêkaniyê di sala 2019ʹan de tîne bîra mirov.

DI ÊRIŞÊN BI ÇEKÊN KÎMYEWÎ DE PDK DESTEKÊ DIDE DEWLETA TIRK
Dewleta Tirk a dagirker derbasî Başûrê Kurdistanê bû û qadeke berfireh dagir kir û nêzî bajarê Mûsilê yê bakurê Iraqê bû. Li gorî raporan bi dehan baregehên leşkerî yên dewleta Tirk li Başûrê Kurdistanê hene. Ev baregeh bi desteka PDKʹê hatine avakirin. Her wiha PDK di êrişên wê yên li ser gerîlayan de cih digire.
Dîroka PDKʹê bi komplo û siyasetên qirêjî ku li dijî tevgera rizgariya Kurdistanê pêk anîne, tijî ye. PDK destekê dide êrişên dewleta Tirk a dagirker ên li dijî gerîlayan, gerîlayan dorpêç dike, rê ji dagirkeran re vedike. Her wiha rêxistinên hiqûqî yên ji bo lêkolînkirina sûcên dewleta Tirk ên li çiyayên Kurdistanê asteng dike.
Ya herî balkêş ew e ku di dema rejîma Sedam Huseyîn de, desthilata PDKʹê tecrubeya çekên kîmyewî dît. Lê niha alîkariyê dide dewleta Tirk a dagirker a ku çekên kîmyewî li dijî gerîlayan bi kar tîne. Hêzên PDKʹê di Nîsana par de, derbaskirina hezar û 200 maskên parastina ji çekên kîmyewî ku ji gerîlayan re dihatin şandin, asteng kir û dest danîn ser maskan. Ev kiyar sûcekî din li sûcên wê yên li dijî gelê Kurd zêde dike.
Di Îlona borî de jî PDKʹê nehişt Komîteya Ewropayê derbasî gundê Hirorê yê navçeya Kanîmasiyê bibe da ku bikaranîna çekên kîmyewî yên dewleta Tirk lêkolîn neke. Komîteyê ji desthilata Başûrê Kurdistanê xwest ku destûr bide wê da ku bikaranîna çekên kîmyewî ji aliyê dewleta Tirk lêkolîn bike û rê li ber senaryoya Helebceyê bigire.
NÊZÎ HELEBCEYÊ KOMKUJIYÊN TIRKIYÊ YÊN BI ÇEKÊN KÎMYEWÎ
Bikaranîna çekên kîmyewî û pêkanîna sûcên şer li çiyayên Kurdistanê, komkujiya Helebceyê ya ku rejîma Sedam Huseyîn di 1988ʹan de pêk anîbû tîne bîra mirov. Di encama komkujiya Enfalê de û Helebce jî di nav de derdora 180 hezar Kurd bûne qurbanî.
Lê Helebceyê bala cîhanê kişand ser sûcên rejîma Sedam Huseyîn û ev komkujî wekî ya herî xetere di sedsala 20ʹan de hat naskirin. Bi qasî bi dehan kîlometreyan nêzî Helebceyê bi sedan gerîla li dijî êrişên rejîma Enqereyê yên bi çekên kîmyewî li ber xwe didin û bi dehan gerîla şehîd bûn. Ev her du komkujî nîşan didin ku armanc tunekirina hebûna Kurdan e.
Li Rojavayê Kurdistanê jî Kurd ji êrişên bi çekên kîmyewî bêpar neman. Di Gulana 2016ʹan de komên çete yên girêdayî dewlet Tirk a dagirker bombeyên bi gazên jehrê li dijî taxa Şêxmeqsûd a Helebê bi kar anîn. Di encamê de hejmarek welatî xeniqîn. Di sala 2019ʹan de dewleta Tirk a di êrişên xwe yên dagirkirinê yên li ser Serêkaniyê de li ber çavê cîhanê çekên kîmyewî bi kar anîn.
Ruxmî van hemûyan, gelê Kurd bi çand û hêza xwe ve girêdayî ye. Bi taybet Kurdên Rojava û çiyayên Kurdistanê bûne lîstikvanên sereke li herêmê ku bi pêşengiya tevgera rizgariya Kurdistanê Kurd şerê gel ê şoreşgerî dimeşînin.[1]
ANHA