ڕەنگدایۆ جەنگی جەهانیی یەکەمی، دلۍ (ئەدەبی کورد)ینە.
نویستەی: ئەسعەد ڕەشید
دەوڵەتە سەرکۆتەکۍ جەنگی جەهانیی یەکەمی، ئارۊ یاڎو دماییئامای ئا جەنگەیە کەراوە، جە فرەو وڵاتەکاو ئەوروپاینە ، هەرچن یاڎۆکەردەکەش ئېڼە شانازیێ سەرکۆتەیا، ئاڼە وەشحاڵی جە مدراکەیش نېیەن .
جەنگو حەفتاساڵەو مېیانو ئەڵمانیا و فەرەنسای، بەسەرکۆتەی ئەڵمانەکا ملو فەرەنسییەکارە جە ساڵەو ( 1871 ز ) و وېرانکەردەی کۊمەڵگاو فەرەنسەی و سوکایەتی کەردەی بە خەڵکو فەرەنسەی، کە قینێ قووڵەش دلۍ دەروونو فەرەنسییەکانە جیا ئاستە، مەڵامەتێ بۍ پەی هۊرخېزیای جەنگی جهانیی یەکەمی ، هەرچن مەڵامەتۍ تەرۍ پېسە تەماحەی داراییە و نیزامی سەرمایەداری و تەماحەی ڕامیارییەی سەرکردەکا، وەرچەم ئاورایی سەرمایەدارەکا، هامدەم، پېوەرە کوورۍ جەنگیشا هۊرخېزنا، وەحشیتەرین کارو مرۊڤی و ناشیرینتەرین وەختو ساتەکا مېژوویشا تۊمارکەرد. جەنگی جەهانی یۊوەم بە وستەی نزیکەو شەس ملیۊن نەفەرا چېرو بارو چەک هۊرگۑرتەی، کۊتائامایش بە دلېنە شېیەی هەشت ملیۊن نەفەراو زامڎاربیەی هەژدە ملیۊن کەسا، دماتەر وەڵابیەیۆ نەوەشی تاعونی و مەردەی نزیکەو حەڤڎە ملیون کەسا، مرۊڤایەتی قۊناغێ پەڕ جە شەرمەزاریەش ویەرنا کە وېیەردەو بەشەریەتیش بۊگەن و لېقن کەرد.
مەلا حەمدونی حافز، هۊنیارێ ناویناو خەڵکو شارو سلېمانین، هەرچن ناوینا بیەن، بەڵام بە دیڎەو دڵیش تاوانش ئا دیمەنا پېسە وېشان وېنا کەرۊن، جە قاڵبێ شېعریەنە وزۊش سەرو پەڕەی.
ئەمڕۆژە چە ڕۆژکە کە عالەم شڵەژاوە
هەرکەس بەجەخارێ جگەری قیمە کراوە
دنیا پڕی ئاشووبە خەلایق بە عموومی
ئاسایشی لێ مەنعە ئەڵێی هێرشی ئاوە
کامەی کە ئەڵێ خۆشیەتی دوورە لە محنەت
ڕیشەی دڵی ئاڵاوە بە سەد دەردو بەڵاوە
گیرۆدەیە ئەم عالەمە هەرکەس بەسیاقێ
کەوتونەتە زنجیرەی ئەنواعی بەڵاوە
وەک تەرزە ئەبارێ بەهەموو دەم ئەسەف و غەم
هەوری غەزەب و قەهری خوا توندو بەتاوە
نیک و بەدی ئەم زومرەی ئیسلامە بەجارێ
کەوتونە کەشاکەش بە قوماندەی ئومەراوە
ئەم زاڵمی سەفاکی سەفەربەرلگە ئەمڕۆ
فەرمانی بە خوێن ڕشتنی ئەم عالەمە داوە
ژاندارمە ئەسوڕێتەوە وەک واشەی برسی
بۆ لاشەی میللەت بە فڕوفێڵی غەزاوە
فەوتاوە لەبەر سوغرە کەرو ئێسترو یابو
حوشتر سەقەتو شەل بووە ، گا پشتی شکاوە
کەر شەوقی زەڕینی نییە حەتا لە بەهارا
ترسی هەیە نەک بێخەنە ژێر باری قەزاوە
هەر شەش جەهەتی گرتووە ئاشووب و مسیبەت
مێشولە مەجالی نیە دەرچێ لە حەواوە
تەیارە بەئەسپانی شەڕو فتنەو دایم
جەولانی ئەڵێ هەورە بەسەر مەرکەبی باوە
باڵۆنی هەڵۆشیوە لەگەڵ دێتە تەحەروک
عالەم لە نەزەریا بە مەسەل پۆڕی خوراوە
ئەم جووتە بەڵازادەی باڵندەیە ئەمڕۆ
سەیارەی فەوقن بە ئەلەکتریکی چراوە
عالەم لەشریخە شەرەری دمدەمی بۆمبا
حەیران و سەراسیمەو عەقڵی خەرفاوە
بەرقی غەزەبی دانەو نارنجەک و تۆربید
ئاگر ئەپژێنن لە زەمین و لە سەماوە
دەشت و جەبەل و بەحرو جزیرەو هەموو دنیا
شەق شەق بووە مەجمووعی بەدەم تۆپی قەزاوە
ڕوسی غەم و ئینگلیزی خەفەت هەردوو بەجارێ
هاتونەتە سەر مۆمنی عوشرەت بە سوپاوە
واپۆڕو سەفینەو کەشتی و ئوستوڵ
ئامادەی حەربن لە هەموو لا تەنراوە
ئەم دینە لە پێشا وەکو سەرچاوەی زەمزەم
بێ غەش بوو ، ئەمێسا کە ئەڵێ عەینی قوڕاوە
(حەمدی) دڵی یەخسیری فەڕەنگی غەمە ئەمڕۆ
بەربوونی بە بەربوونی گەرووی بەسرەو فاوە.[1]