کشتوکاڵ جە هۆرامانەنە
ئەوەنویستەی و دەسکاریکەرڎەی: ئەسعەد ڕەشید

کشتوکاڵ، زەمینی بە پیت و ئاویش گەرەکەنە، هەرچن هۆرامان، زەمینش فرە تەخت نېیەن، بەڵام بە پیتەن، یاگێ کوېسانېیەن، ئاویچش فرېنە، پەوکەی خەڵکەکەش بە ئازایی وېشان، زەمینەکېشان تەختۍ کەردېنۍ و نەمامۍ تازېشا چەنە نیێنۍ، بنەو نەمامەکایچەنە، کیاریشا کەردېنە، بەشو پەنەۋازی وېشان.
بەروبوومی هامنە:
تەڕەکاڵو هامنەی، پېسە(تەماتە، بامیە، خیار، شووتی، بایېنجانی، کوولەکۍ، تفە فەرەنگیۍ) کەران، ئانەی جە وېشان زیاڎبۊن، ورەشاش، یان وشکش کەران پەی زمسانی. جە دیمو کوردەسانو ئېراقیۆ، (تەماک و لۊکە)یچ کەران.
بەروبوومی زمسانە:
هۊرامان، بە مەڵامەتو ئانەی زەمینی تەختش کەمەن، بەرهەمو زمسانەیش(وۍ وەسی) نېیەن، بەرهەمە زمسانییەکۍ پېسە(خەلە، یەوۍ، نوەی، میژوۍ) بەشو پەنەۋازی خەڵکەکەی نمەکەران.
کارەوان:
بەرهەمە دەسڕېسەکۍ و میوە هامنیەکۍ، جە کۊتاو وەرزو هامنی و سەرەتاو پاییزینە، کۊشاکەراوەو دلۍ چنگڵەی یان سڼوق یان گوڼینە بە کارەوان مەیاوناشا بازار و ناوچەکا، پېسە(شارەزوور، مایدەشت، کرماشان، سنە، ....)، چاگە ورەشاشا، یان فاڕاشاوە بە(خەلە، قەڼ، چای،...هتد).
فاڕایۆ بە (سەر بە سەر، یان یەک بە دوو، یان بە مەڼ و تەغارەن).
(مەڼ = 4 کېلوۍ، تەغار= 30- 50 مەڼۍ).
بەرهەمە بە قیمەتەکۍ، پېسە(وېژەن، کاکڵە، کەتیرە، تەختۍ، قەڎو چناری، میوە، ئاژەڵی زیاڎە)، بە ماشین فاڕاشاوە پەی شارەکا، بەڵام بەرهەمە وردەکۍ، بە وڵاخ یان بە دەسگېڕی مەیاوناشا دەگایەکا.
گەر سەرنجەو ناوچەو هۆرامانی بڎەیمۍ و وەراوەریېش کەرمۍ چەنی ناوچەکان و تەری کوردستانی، وینمۍ:
*زیرەکی، کۊڵنەڎای: سەرو تەوەنۍ ڕەقېوە مەژیوان، پەنەۋازیەکان و وېشان بە دەسو وېشان، بەرهەم ماران، ئانەیچە ئابوریێ ئوقرەگیری پەنەڕازی خولقنۊ. وېنەو هۆرامیێ بارە وەرچەما، سەرتاکو دامان، مشکییەکۍ سەرەیشتاکو کڵاشۍ پەیاش، پېسە قانعی شاعېر ماچۊ:
هەر لە کڵاشەوە هەتا جامانە
هەموو چنراوی خۆیانە.
*یانەکەش: هەر جە کرېڵ و قوفڵ و بەرەکەیش،تاکو کاسەو حاجەتۍ موبەقیش،تاکو چېرخەر و سەرخەر،تاکو لېف و متیلش،تاکو نانەشانەو نانش،تاکو سوبەو هارگاش، دەسکردو وېشەن.
*سەلېقەو یانەکاشا: فرېشان دوە تەبەقېنۍ، چېرخان پەی ئاژەڵی و سەرخان پەی وېشان،بەڵام جە یاگەکا تەرینە، گۆڕو حەیوانی ئینا پاڵو ژوور و ژیوایشان، یان بەرەو ئاموشۊیشان یوەن، ئانەیچ مەڵامەتێن پەی وەڵابییەیۆ گېیانەوەرە وردا پېسە (مەشا و کەکا)، کە سەرچەمېنۍ پەی نەوەشی. بە هەرحاڵ، ژیوای ئا سەردەمەیە فرە وەشتەربۍ، ژیوایێ سرووشتی، خەڵکی دڵپاک، سەخی تەبېعەت، خاوەن یانەو حاڵ، بەڵام ئیسە سایەو ژیوایێ مادەگەرایینە، کە بەرۊکەو ئینسانیەتیش گېرتەن، نەتەوە، زوان، دین، وەرە وەرە کاڵۍ مەباوە، بە مەردەی باوانەکا ئیتر خانەوادە کوردەکۍ پېسە باخێ بۍ خاوەنی مەناوە. مادام پاسەن، با خەڵکو کوردەسانی پېسە هەندەرانیێ چەم بڕا وېشا، شمە خاوەنو بەهەشتێ زەریف و پاکیندۍ، خاوەن ژیوگێ تەندرووسی، چەنی خەڵکە بە ئەمەک و پاک و بە ئاوەز و دامنەپاکا مەژیودۍ، هەقەن جە ڕیش چەرمەکاوە فېرو سوڼەتە وەڵینەکا بیدۍ، کارەساتەکۍ کوردەسانی سەلەمناشا کە مووچەو مەعاش یاگۍ باوەڕی نېیەنۍ، تاکی کوردی، مەشۊم چەنی مووچەی، کارێ یان پیشێوە فېربۊن،تاکو جە قۊمیا کتوپڕەکانە دەسەپاچە نەگنۊ پەی وێکەردەی ژەن و زارۊڵەکاش.[1]