پۊختێوە جە تاریخو هۆرامانی و سرووشتو ژیوای خەڵکەکەیش
بەشۍ: سی و دوەمە
نویستەی: #ئیبراهیم میکە عەلی#
ئایین و ئایینداریی جە هۆرامان
بەپاو دوٙڵەمەنڎی وېیەردەو ئایین و فەرهەنگو هۆرامانی متاومیٛ بواچمیٛ دین جە هۆرامان ئی پاپلیٛشە ویەرنێنیٛ: ئایینە دیٛرینەکیٛ وەڵیٛ ئامای ئاریایەکا، میترائیسم، زەردەشتیەت، مەسیحیەت، یارسانیەت، ئیسلام، تەریقەت.
ئینە باسو وېیەردەی بریقەدارو هۆرامانی هەکە کوچێ شک و دوەدڵیش چەنەن، وەلێم سەردەمو ئیسلامینە پیٛسە ڕوٙی ڕوٙشنای پیٛویوٙ هەکە خەڵکو هۆرامانی یوٙن جە بڕوادارتەرینو مەردومو دنیێ و چڼان بزانیٛ نامداریٛ و زلیٛش چەنە هورکەوتیٛنیٛ.
هەتا ئیسەیچ هۆرامانەنە گېیانو پیٛوە ژیوای حەر پایەدارا و ئا دەمارگیریی و سەرسەختیە ئایینییە هەکە دنیاش تەنێنە، نەتاوانش دلیٛ هۆرامیەکانە ڕاو ویٛش کەروٙوە و تاکو ئیسەیچ دلیٛ هۆرامیەکانە هەم موسڵمانیٛ هەنیٛ و هەم یارسانیٛ و هەم سونییٛ و هەم شیٛعیٛچ هەنیٛ و گیٛرە مەنەیۆ دەگا کاکەیی نشین و یارسان نشینەکا هۆرامانو ئی دیمی و ئۆ دیمینە و بېیەی مەرقەڎو پیرە زەردەشتیەکا و سوڵتان سەهاکو یارسانەکا و پیرە نەقشبەندیە موسڵمانەکا پیٛوەرە هۆرامانەنە و حورمەت گیٛرتەی گردیشا لاو هۆرامیەکاوە، زاقتەرین ئانارەن پەی ئا گېیانو پیٛوەژیوایە هەکە باسمان کەرد.
چی بارۆ بڕگێوە جە کتیٛبو (سرووتە دینی و کۊمەڵایەتییەکانی خەڵکی هۆرامان)ی هورگیٛڵنمیٛ سەرو زوانی هۆرامی و منیەیمیٛشەرە: هۆرامیەکیٛ پیٛسەو گلیٛرگێوە فرەڕەنگی و هەمەجوٙری، داراو تەشکە زوانێوە تایبەی و مەحاڵێوە جوگرافیایی نموونەیینیٛ هەکە تاکو ئیسەیچ فریٛشا حەر چاگە ئەرەنیشتیٛنیٛ، زیاڎ چا سرووتە ئایینیا هەکە دلیٛ گلیٛرگەو کوردەوارینە هەنیٛ، هۆرامیەکیٛ ئی دوە سرووتە ئایینیچشا هەنیٛ.
یوٙ: یەسنەو پیرشالیاری، ئی ڕاوڕەسمە ئیسەتیٛ تایبەتا بە خەڵکو هۆرامانیۆ، هەرچڼە ساڵانە ئەژمارېوە فرە خەڵک بەرو هۆرامانیچۆ بەشداریش چەنە مکەرا، وەلێم هورسوڕنیٛ ڕاوڕەسمو یەسنەکیٛ هەر تەنیا خەڵکو شارو هۆرامانینیٛ وەرکەوتەنە.
ئی یەسنیٛ ساڵانە (35) ڕوٙیٛ زمسان مەنوٙ بریوٙ ڕاوە، یانی (55) ڕوٙیٛ زمسان بلوٙ ئیجا یەسنەکیٛ سازە کریوٙ.
دویٛ: جەمو یارسانەکا یام کاکەییەکا، ئی ڕاوڕەسمە ئایینییە هامبەشا میانو یارسانەکاو هۆرامیەکانە، دوور نېیا ئیٛژێوە واچوٙ فرەو خەڵکو هۆرامانی موسڵمانیٛنیٛ و هیچ پەیوەسیېوەشا نېیا بە ڕاوڕەسمو جەمیۆ، پەوچی وازوٙ ئا پەیوەسییە چی چڼ خاڵانە وزوو سارا.
بنویس ماموٙسا ئەیوب ڕوٙسەم یەریٛ خاڵیٛنە بە وردیی ئا پەیوەسییە ڕوٙشن مکەروٙوە هەکە ئینە پوختەو یەرە خاڵەکەین:
*زوانو ئایینو یارسانی هۆرامین.
*دلیٛڕاسەو سەدەی دوەمی کوٙچیۆ هەتا ئیسەتیٛ هۆرامان یاگیٛ سەرهوردای و زیاڎکەردەی و ڕیٛکوستەی ڕیٛچکە دینیەکەو یارسانی و ژیوای بڕێ جە یارسانەکان.
*دەسگاو تەموورەی هەکە لاو یارسانەکاوە دەسگێوە موٙسیقی مەبارەکا، بەپاو سەنەڎەکا، سەرەتاوە دەسکردو هۆرامیەکا بېیەن.
پی تەشکە یاومیٛنە هەکە ئایین و ویرۆکەردەی ئایینی ئەلاحەڎە، بەشێوە دیارەو ژیوای بییٛنە و هەنە دلیٛ وېیەردەو هۆرامیەکا و ئیسەیچشانە.
- پەی پەشتڕاس کەردەیۆ ئی وینگایە تەماشەو لەیەکدایۆ و پەیلوای ماموٙسا ئەحمەدی نەزیری بکەرە دلیٛ کتیٛبو: عەبدوڵا شەیدا، تارېخوی سانەکانی هۆرامان، سەریاس محمد، ل25-32.
- هەر پاسە کتیٛبو: ئێبراهیم شەمس، تارێخوو هۆرامانی.[1]