#عادل مەریوانی#

=KTML_Bold=پێش تەقینەوە گەورەکە-بیگ بەنگ=KTML_End=
هێشتا هیچ وەڵامێکی ڕوون بۆ ئەم پرسیارە نییە، بەڵام زانست هەوڵی داوە وەڵام بداتەوە و ئێستاش هەوڵ دەدات، قەشەی ئایینی ئەم پرسیارە وەک ئارگیومێنتێک بۆ مشتومڕ وەک بانگەوازێک بۆ نەزانی وەردەگرێت، ئێمە نازانین پێش تەقینەوە گەورەکە چی ڕوویداوە، بۆیە پرۆپاگندەکانمان ڕاستن، هەرچەندە بیرۆکەی خودی درووستکەر بە مانای ڕەوایەتی پرۆپاگندەی پێشبینی و ئایینەکان نییە، پێشبینی و فەلسەفە درووستکراوی مرۆڤن، جا درووستکەر هەبێت یان نا.

=KTML_Bold=پێش تەقینەوە گەورەکە:=KTML_End=
ئەگەر لە تیۆری تەقینەوە گەورەکەوە دەست پێ بکەین بۆ ڕوونکردنەوەی مێژووی گەردوون، ڕووبەڕووی پرسیارێکی زۆر گەورە دەبینەوە: کێ بووەتە هۆی تەقینەوە گەورەکە؟
هەموو ئەو تەقینەوانەی کە لەسەر زەوی یان لە قووڵایی بۆشاییدا چاودێری دەکەین، پەرشوبڵاوی توندوتیژی ماددە فیزیاییەکان دەگرێتەوە، ئەگەر گەردوونەکەمان بە تەقینەوەیەکی گەورە دەستی پێ کردبێت، ئەوا ئەو ماددە فیزیاییەی کە پێویستە بۆ تەقینەوەکە لە کوێوە هاتووە؟
یان بە وتەی فەیلەسوف (مۆرتیمر ئادلێر) بۆچی لەبری هیچ، شتێک هەبووە؟
ئەم پرسیارە فەلسەفییە لای پیاوانی ئایینی ڕەزامەندی زۆری بەدەستهێناوە،
پێش سەرهەڵدانی تیۆری تەقینەوە گەورەکان، وەڵامێکی تیۆلۆژی بۆ بوون هەبوو،
لە سەردەمی تۆماس ئەکویناس لە سەدەی 13 و ڕەنگە زۆر پێشتریشەوە، پیاوانی ئایینی گریمانەی هۆکاری یەکەمیان وەک ڕوونکردنەوەیەک بۆ بوونی گەردوون لە باوەش گرتووە،
هەرچەندە پیاوانی ئایینی باوەڕیان بە خالقێکی ئەبەدی هەیە کە خۆی خولقاندووە و بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی درووست بووە، بەڵام زۆر بە جۆش و خرۆشەوە بۆ ئەم گریمانەیە و پێشێلکردنی هۆکاری یەکەمی ئەو گریمانەیە.
ناوەرۆکی گریمانەی هۆکاری یەکەم ئەوەیە کە یاسایەک لە گەردووندا هەیە کە یاسای هۆکار و کاریگەرییە (کار و کاردانەوە)، هەموو شتێک دەرئەنجامی شتێکی ترە کە بەهۆیەوە درووست بووە، واتە هەموو شتێک پێویستی بە هۆکارێک هەیە بۆ ڕوونکردنەوەی بوونی خۆی، هەموو هۆکارێک، لە بەرانبەردا، لە هەمان کاتدا دەرئەنجامی هۆکارێکی ترە، ئەگەر لەم زنجیرەیەدا بگەڕێینەوە، دەگەینە دۆزی یەکەم، کە خەڵکی ئایینی پێی دەڵێن خودا، یەهوە، عیسا، ئاهورامزدا، کریشنا، یان هەر شتێکی تر.
ئایا بەڕاستی یاسایەکی وەها گشتگیر هەیە؟ لە زانستدا بوونی نییە، بەڵام لە ئەدەبیاتی ئیلاهیاتی قەشەی ئایینیدا، ئەمە گرنگترین یاسایانە و بە دیفۆڵت گریمانە کراوە،
لە ڕووی مێژووییەوە هەندێک کەس بە پرسیارە بەناوبانگەکە وەڵامی ئەم گریمانەیەیان دایەوە: کێ خودای درووستکردووە؟ هۆکار چییە کە بوونی خودا ڕوون دەکاتەوە؟ وەڵامی مشتومڕاوی ناسراو ئەوە بوو کە خودا خۆی لە هیچەوە و بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی درووستکردووە.
وەڵامی ئەو پرۆپاگەندەیە کە خودا خۆی بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی درووستکردووە لە دوو ئارگیومێنت پێکهاتبوو:
1-ئەگەر بتوانین وا دابنێین کە خودا هەمیشە بوونی هەبووە، ئەوا بۆ ناتوانین وای دابنێین کە مادەی فیزیکی هەمیشە هەبووە و ئەبەدییە؟ تا ئەو کاتەی شتێک بتوانێت لەخۆوە لە هیچەوە درووست بێت، کێشەکە چییە؟
2-ئەگەر خودا ئەبەدی بێت، ئەوا ئەمە پێچەوانەی پێشمەرجی گریمانەکە دەبێت، کە ئەوەیە هەموو شتێک پێویستی بە هۆکارێک هەیە بۆ جێبەجێکردن، بۆیە ئەم یاسایە هەمیشە ڕەوا نییە بۆ جێبەجێکردن، و بوونی تەنیا یەک (ئیستسنا)ی بەسە بۆ ئەوەی لێیەوە پووچەڵ بکرێتەوە یاسایەکی ڕەوا بێت بۆ گشتاندن.
ئەگەر یاسا بە شێوازێکی تر دابڕێژرێت، ئەویش ئەوەیە کە هەموو شتێک پێویستی بە هۆکارێک هەیە بۆ ڕوونکردنەوەی بوونی خۆی جگە لە خودا، ئەوا ئارگومێنت بۆ هۆکاری یەکەم دەبێتە هەڵبژاردە و ئاژاوەگێڕانە و لە ڕووی لۆژیکییەوە قبووڵ ناکرێت.
ئەمە یاسایەکی ئاواتەخوازانەیە کە بە شێوەیەک داڕێژراوە کە لەگەڵ گریمانەیەکی تیۆلۆژیی تایبەتدا بگونجێت کە دەست بەسەر ئەو شتانەدا دەگرێت کە پێویستە بۆ سەلماندن و ڕەوایەتی پرۆپاگەندەکە بەبێ سەلماندنی گریمانە دەکات،
بە واتایەکی تر دەگەڕێینەوە بۆ هەمان خاڵ کە لێیەوە دەستمان پێکرد و هیچ پێشکەوتنێک لە مشتومڕی لۆژیکیمان یان لە تێگەیشتنمان لە گەردوون نییە.
بەبێ سەلماندنی پرۆپاگەندەکە و گریمانەکردنی لەبری سەلماندنی، مشتومڕێکی نەزۆک و نادرووستمان هەیە.
ئەم مشتومڕە درێژخایەنە بە هۆکاری یەکەم یان دژی هۆکاری یەکەم تەنیا مشتومڕێکی فەلسەفی و ئایینییە و هیچ لێکۆڵینەوە و ڕێسایەکی زانستی دیاریکراوی تێدا نییە.
پیاوە ئایینییەکان لەم ڕۆژانەدا هەوڵ دەدەن بەرگی زانست لەبەر بکەن بە قسەکردن لەسەر یاسا فیزیاییەکان کە گەردوون بەڕێوەدەبەن و باس لە موعجیزە زانستییەکان دەکەن لە هەوڵێکدا بۆ لەبەرکردنی نرخی ئەکادیمی.
ناوبەناو پێشنیارتان بۆ دەکەن کە درووستکەرێک هەیە بۆ ئەو یاسا فیزیاییانەی کە گەردوون بەڕێوەدەبەن، چونکە یان سەر بە کۆمەڵگەی زانستی نین یان لەژێر کاریگەریی بیروباوەڕە سەرەتاییەکانیاندان، هەڵەیەکی گەورە دەکەن، یاسا فیزیاییەکان کە بە سادەیی بە شێوەیەکی زانستی دەیانناسین وەک وەسفکردنی مرۆڤ بۆ میکانیزمە جێگیرەکانی ڕەفتاری گەردوون بۆ نموونە (نیوتن) توانی بە بەکارهێنانی یاسای کێشکردن پێشبینی خولگەی هەسارەکان بکات، (مێندێل)یش توانی لە ڕێگەیەوە پێشبینی تایبەتمەندییەکانی کۆرپەلە بکات یاساکانی بۆماوەیی، دواتر هەردوو تیۆرەکە دەستکاری کران بەو مانایەی کە ئەم یاسایانە وەسفێکی مرۆیی بوون بۆ ڕەفتاری سرووشت کە دەتوانرێت لە داهاتوودا پێداچوونەوەیان بۆ بکرێت، بەڵام پیاوانی ئایینی ئەم پێناسە زانستییە پشتگوێ دەخەن و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە گەردوون بە یاساکانی فیزیا کۆنتڕۆڵ کراوە، بۆ نموونە یاسای کێشکردن دەبێتە هۆی ئەوەی شتەکان بکەونە سەر زەوی و یاساکانی کیمیا کارلێکی گەردیلەیی کۆنتڕۆڵ دەکەن، پرۆپاگەندەیەکی لەم جۆرە-کە گەردوون بە یاساکانی فیزیا بەڕێوەدەچێت-ڕەنگدانەوەی تێگەیشتنێکی هەڵەی بنەڕەتییە لە زانست لەلایەن پیاوانی ئایینییەوە.
فیرنساید و هۆتلەر ئەم تێڕوانینە هەڵەیە بە نموونەیەکی سادە دەخەنە ڕوو: گریمان پەیامنێرێکی ڕۆژنامەیەک ڕووماڵی یارییەکی تۆپی پێ دەکات بۆ ئەوەڕاپۆرتێک لەسەری بنووسێت، گاڵتەجاڕی دەبێت ئەگەر بڵێین ئەو ڕاپۆرتەی پەیامنێر نووسیویەتی هۆکاری پشت دەرئەنجامەکە بووە یان کۆنتڕۆڵی ڕێڕەوەکەی کردووە، بە هەمان شێوە، پێکەنیناوی دەبێت ئەگەر بڵێین یاساکانی فیزیا کە ڕاپۆرتی نووسراوی مرۆڤن سەبارەت بە چاودێریکردنی مرۆڤ، هۆکاری دیاردە گەردوونییە چاودێرکراوەکانن، یاساکانی فیزیا داهێنانێکی مرۆڤە، لێکدانەوەی مرۆڤ بۆ دیاردە تایبەتەکان، تیۆریستەکانی ئایینی بێزارن لەوەی یاسا فیزیاییەکان درووستکراوی مرۆڤن، لەبری ئەوە هەوڵدەدەن وا لە شوێنکەوتووانی خۆیان بکەن باوەڕیان بەوە هەبێت کە یاسا فیزیاییەکان بە شێوەیەکی سەربەخۆ درووستکراون و خودا بۆ کۆنترۆڵکردنی ڕەفتاری گەردوون درووستی کردووە، ئەوان ئەمە دەکەن لە کاتێکدا دەزانن ئەو کەسەی هاوکێشەکانی کێشکردن و نەگۆڕی کێشکردنی دامەزراندووە (نیوتن)ە نەک خودا، بەو پێیەی ئەو هێزەی کە دوو بارستە بۆ یەکتر ڕادەکێشێت یەکسانە بە (Q = C*K1K1/F^2) کە (Q) هێزی کێشکردنە، (C) نەگۆڕی کێشکردنە (K1 و K2) بارستەی دوو تەنە ڕاکێشانەکە و (F) مەودای نێوانیان.
هەموو ئەم بەهایانە لە یاسای مرۆڤدا داهێنانی مرۆڤن، هەموو بەشەکانی یاسای کێشکردن داهێنانی مرۆڤن، بارستە و هێز و دووری و پێوانەکانیان بریتین لە مەتر و گرام و نیوتن و هتد، هەروەها دەزانن ئەو کەسەی هاوکێشەکانی ڕێژەیی دامەزراند (ئایینیشتاین) بوو، ئەوەی هاوکێشەی هاوتابوونی ماددە و وزەی دامەزراند، (ئایینشتاین)یش بوو نەک خودا یان پەرتووکە پیرۆزەکان، ئەم هاوکێشانە جگە لە وەسفی مرۆڤ بۆ دیاردە چاودێرکراوەکان هیچی تر نین و وەک ئاماژەمان پێ دا، تووشی دەستکاریکردن و تەنانەت پێچەوانەبوونەوە و هەڵەکردنن، لە ڕاستیدا ئەگەر یاساکانی فیزیا داهێنانی مرۆڤ بن، ئەوا پێویستی بە خودا دەبێتە شتێکی ناپێویست و مرۆڤ دەبێتە ئەو کەسەی کە یاساکانی کۆنترۆڵکردنی گەردوونی داهێناوە، بەڵام گەردوون بە یاساکانی فیزیا بەڕێوەناچێت بەو مانایەی کە قەشەیەک یان پیاوێکی ئایینی بەرەوپێش دەبات یان لێی تێ دەگات، بەڵام تەنیا لەبەر ئەوەی دەزانین زانایان یاساکانی فیزیایان داهێناوە، مانای ئەوە نییە کە گەردوون ڕووداوی هۆکارانەی نییە، هیچ زانایەکی ڕاستەقینە بانگەشەی ئەوە ناکات کە گەردوون بە شێوەیەکی هەڕەمەکی یان بە شێوەیەکی پێشبینینەکراو ڕەفتار دەکات، بەپێچەوانەوە مەبەستی ڕاستەقینەی زانست دۆزینەوە و تێگەیشتنە لەو شێوە پەیوەندییە هۆکارانەی کە لە سەرانسەری گەردووندا کار دەکەن، بەڵام بە باوەڕی هەڵەی تیۆریستەکانی ئایینی کە یاساکانی فیزیا گەردوون بەڕێوەدەبەن، پێویستی تێگەیشتن لە پەیوەندییە هۆکارە ڕاستەقینەکان لەناو دەچێت، بەڵام ئەگەر بپرسین بۆچی، ئەگەر شتێک فڕێ بدەینە هەوا، بەخێرایی دەکەوێتەوە سەر زەوی؟ ئەوە شتێکی گاڵتەجاڕانە دەبێت کە وەڵامی ئەوە بدەینەوە کە یاسای کێشکردنە، چونکە یاسای کێشکردن وەسفی مرۆڤە بۆ ڕوونکردنەوەی ئەم دیاردەیە، سەبارەت بە هۆکاری ڕاستەقینەی پشت کێشکردن لەنێوان بارستە مادییەکان، تا ئێستاش نهێنییەکی نادیارە، وەک چۆن سەبارەت بە کێڵگەی موگناتیسی، بارگەی ئەلکترۆن، بارگەی پرۆتۆن و سرووشتی ئەم بارگە، هەموویان لەم بابەتە هێشتا بوارێکی لێکۆڵینەوەی زانستی بەهێزە، ڕاستە ئایینشتاین ڕوونی کردەوە کە بارستە ماددییەکان کات دەشێوێنن و کاریگەریی کێشکردن درووست دەکەن، بەڵام بۆچی بارستە مادییەکان بۆشایی-کات دەشێوێنن هێشتا پرسیارێکی بێ وەڵامە.
بەم شێوەیە بۆمان دەردەکەوێت کە گریمانەی هۆکار و کاریگەریی یارییەکی ئایینی و فەلسەفییە و یاسایەکی زانستی نییە.

=KTML_Bold=یاسای پاراستنی دووانەیی ماددە-وزە:=KTML_End=
دوای ئەوەی شکستی گریمانەی هۆکاری یەکەم و یاسای هۆکار و کاریگەریمان ڕوون کردووەتەوە، ڕوونی دەکەینەوە کە چۆن زانست لە مێژە هەوڵی داوە وەڵامی ئەو پرسیارە بداتەوە: پێش تەقینەوە گەورەکە چی هات؟
لە سەدەی نۆزدەیەمدا زانایان یاسای پاراستنی ماددەیان دەزانی: ئاو درووست نابێت یان لەناوبچێت، بەڵام دەتوانێت لە فۆڕمێکەوە بگۆڕێت بۆ فۆڕمێکی تر، یاسای پاراستنی وزە دەڵێت وزە ناتوانرێت درووست بکرێت یان لەناوبچێت، بەڵکوو دەتوانرێت لە فۆرمێکی وزەوە بگۆڕدرێت بۆ فۆرمێکی تر ئایینشتاین لە هاوکێشە بەناوبانگەکەیدا (E=m*c^2).
ڕوونی بکەرەوە کە وزە و ماددە دوو شێوەی یەک شتن، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە ئەو دوو یاسایە لە ڕاستیدا یەک یاسان، واتە دووانەی وزە-ماددە ناتوانرێت درووست بکرێن یان لەناوببرێن، بەڵکوو لە فۆرمێکەوە بۆ فۆرمێکی تر دەگۆڕدرێن، ئەمەش بەو مانایە کە کۆی بڕی وزە-ماددە لە گەردووندا بڕێکی بەردەوامە کە ناگۆڕێت، جگە لەوەش من و تۆ و زەوی و ئەستێرەکان و ئەتۆمە بچووکەکان هەموومان بە شێوەیەکی ڕستەیی لە دووانەی وزە-ماددە لە فۆڕمە جیاوازەکانیدا درووستکراوین، ئەم یاسایە زیاتر لە 90 ساڵە بە هەموو شیکاری و لێکۆڵینەوە زانستییەکان پشتڕاست کراوەتەوە و مەگەر دۆزینەوەیەکی زانستی دواتر دەرنەکەوێت کە پێچەوانەی ئەم یاسایە بێت، ئەوە ئەو ڕاستییە زانستییە دەمێنێتەوە کە دیاردەکانی گەردوون ڕوون دەکاتەوە، لە ماوەی چەند دەیەی ڕابردوودا زاناکان بە سەرۆکایەتی (ستیڤن هاوکینگ) لە کامبریجەوە توانیان زانیاریمان لەم بوارەدا فراوانتر بکەن کاتێک دیاردەی لەرزین بۆشاییان دۆزیەوە، کە تێیدا ماددە لە شتێکەوە درووست دەبێت کە وا بیردەکرایەوە بۆشاییەکی تەواو بەتاڵ، زانایان تێبینی ئەوەیان کردووە کە تەنانەت لە بۆشاییەکی تەواودا لەرزینە کارۆموگناتیسییە هەڕەمەکییەکان دەردەکەون، ئەم لەرزینانە نوێنەرایەتی جۆرێک لە وزە دەکەن کە ئێستا پێی دەڵێین وزەی بۆشایی فلۆکتواتین.
کە دەتوانرێت بگۆڕدرێت بۆ ماددە، بە واتایەکی تر... بۆشایی بەتاڵ دەتوانێت بە پێی هاوکێشەی ئایینشتاین بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی ماددە درووست بکات و بەم شێوەیە درووستبوونی خۆبەخۆی ماددە ڕاستییەکی زانستییە، کۆی وزەی بۆشایی ڕاستییەکی زانستییە، ئایا مێشکت دەتوانێت لە یاسای پاراستنی وزە-ماددە تێبگات یان نا، ڕاستییەکی زانستییە و ئەمانەی خوارەوەمان پێ دەڵێت:
ئەگەر ماددە-وزە نەتوانرێت درووست بکرێت یان لەناو بچێت و ئەگەر گەردوون بەتەواوی لە ماددە-وزە بە شێوە جۆراوجۆرەکانی پێکهاتبێت، ئەوا یاسای پاراستنی وزەی ماددە ئەم ئەنجامە سەرسووڕهێنەرەمان پێ دەبەخشێت:
گەردوون، بە فۆڕمێک یان فۆڕمێکی تر، بە چڕییەک یان چڕییەکی تر، هەمیشە بوونی هەبووە، هیچ کاتێک نەبووە کە گەردوون بوونی نەبووبێت، تەنانەت لە بۆشایییەکی بەتاڵ و لەرزین یان یەکەیەکی بچووکی بێکۆتاییدا کە قەبارەی نەبووبێت.
پێش تەقینەوە گەورەکە، گەردوون زۆر چڕ و زۆر گەرم بوو، هیچ ئەگەرێکیش نەبوو بۆ درووستبوونی ئەو توخمە کیمیاییانەی کە ئەمڕۆ ماددە پێکدەهێنن، ڕاستەوخۆ دوای تەقینەوە گەورەکە، گەردوون تەنیا لە وزە پێکهاتبوو، دوای تێپەڕبوونی کات و دابەزینی پلەی گەرمی، ماددەکە توانی درووست بێت.
گەردوون بەبێ گوێدانە شێوە و فۆڕمەکەی، کە کۆی وزە و ماددەیە، ناتوانێت بە پێی یاسای پاراستنی ماددە و وزە، لە هیچەوە بەو شێوەیەی کە گریمانەی درووستکردن لە هیچەوە داوای دەکات، لە هیچەوە بوونی هەبێت، بەپێی ئەم بنەما زانستییە دامەزراوە، گەردوونەکەمان کە لە وزە و ماددە پێکهاتووە، ناتوانرێت درووست بکرێت و لەناوبچێت،
بۆ ئەوەی باوەڕمان بە تیۆری درووستکردن هەبێت، پێویستە یاسای پاراستنی ماددە-وزە پێشێل بکەین، ئەگەر پیاوانی ئایینی یاسای زانستی و فیزیکییان هەیە کە پێچەوانەی ئەم یاسایەن، با لەگەڵ کۆمەڵگەی زانستیدا هاوبەشی بکەن، بەم پێیە گریمانەی ئافراندن لە هیچەوە تەنیا مشتومڕێکی فەلسەفی و ئایینی دەمێنێتەوە کە هیچ بنەمایەکی زانستی نییە،
هیچ بەڵگەیەکی زانستی نییە کە گەردوون لە هیچەوە درووست بووە، لە کاتێکدا ئێمە هەموو بەڵگە زانستییەکانمان هەیە کە ئەو وزە-ماددەیە کە گەردوون پێکدەهێنێت هەمیشە بوونی هەبووە و ئەبەدییە و ناتوانرێت درووست بکرێت یان لەناوبچێت. [1]

=KTML_Bold=سەرچاوەکان:=KTML_End=
گەردوونی بێدین، دەیڤید میڵز
دیزاینە گەورەکە، ستیڤن هۆکینگ
هەڵە: ساختەی موناقەشە، فیرنساید و هۆڵتەر.