شەترەنجی (تەنورەی مینیجۆب خەنافس، شیعر)
#گوڵزار حەمە فەرەج#
مێژووی ئەدەبی سەرجەم گەلان ئەوەمان بۆ ڕوون دەکاتەوە کە شیعر لە ئەتڵسی گەلاندا پێشەنگی ڕەگەزە ئەدەبییە کانی تربووە.
بەڵام لەگەڵ لەدایک بونیدا تۆوی هەموو ڕەگەزە ئەدەبییەکانی تری لەگەڵ خۆیدا هەڵگرتووە
ئەمەش وای لە شیعر کردووە ئەرکی تێکرای
رەگەزەکانی دی ئەدەب بگرێتە
ئەستۆو دەبینین ڕۆمان و کورتە چیرۆک و بیری ڕاگوزاری و وتارو دەقی شانۆیی هتد..
لەجوگرافیای جەستەی شیعرە سەرەکییەکانی مرۆڤداببووبە
بەشێک لەخودی دەق.
ئەوەی
داستانی گەلگامش و ئۆدیسە و ئەلیازە فردەوسی
بخوێنێتەوە دەبینێ گێرانەوەی چیرۆک ئامێز ڕەگەزێکی بنەرەتییە لەو دەقە دێریننەدا،
هەربۆ نمونە بەشی یەکەمی ئۆدیسەی هۆمیرۆس کەبە ناونیشانی (راوێژکاری ئەسینا)
یە بەمجۆرە دەست پێدەکات کەشاری
تەروادەی مەزن تێکشکا
شایانی باسە زانایانی دەرونی هەریەکەو بەشێوازی
تایبەتی خۆیان بایەخی
زۆر زۆریان بە مەسەلەی
داهێنان داوە بەتایبەتی لەشعردا چونکە شعر ترۆبکی
هەموو هونەرە بەرزەکانە. شعرئاسودەیی بە دەرونی مرۆڤ دەبەخشێ ومرۆڤ ئەتوانێ لە ڕۆژگارێکی
پر لە دەردۆنگ و کێشەدا
تەسەللای دەرونی خۆی بە شیعر بدات.
شیعر لەسەردەمە کۆنەکاندا
بەتایبەتی لە یۆنانی پێش زایندا بە هێزێکی سحراوی لەقەڵەم
دراوەو تەنانەت
خواوەندی تایبەتی بۆ داناوە و هۆمیرۆس لەسەرەتای ئیلیازەکەیدا لە خوداوەندی
شیعر پاراوەتەوە کەسروشتی شعری پێ ببەخشێ،
جائایا شعرییەت چییەو هەموو دەقێکی شیعری شعریەتی تیایە؟
لە وەڵامدا دەڵێم گەلێ جارکە دەقێکی شیعری
دەخوێنێتەوە هەست بە چێژێکی مێژوویی دەکەین جا ئایا هەموو شیعرێک بۆنی مێژووی لێ بێ شیعرێکی سەرکەوتووە؟
مەبەستی لەم قسەیە ئەوەیە بڵێ شاعیر بریتییە لەو بەرهەمانەی کە دەیانخوێنێتەوە..
جا بەپێی ئەم وتەیەی
ڤالێری چ خوێنەرو چ
رەخنەگر ناتوانن هیچ شیعرێک هەڵەسەنگێنن تا سەرچاوەی ڕۆشنبیری شاعیرەکە
دیاری نەکەن و پەیوەستەگی نێوان بەرهەمەکە و سەرچاوە ڕۆشبیرییەکنی شاعیرەکە نەخەمڵێنن.
لە ناوەندو کۆتایی شەستەکاندا
سێ شت هاتە کایەوە:
1.شیعری بێ کێش و سەروا
2.تەنورەی مینیجۆب
3.زڵف هێشتنەوە- خەنافس
ئەم سێ دیاریدەیە سێ شۆرش بوون بەسەر بارودۆخی داتە پیوی کۆمەڵایەتی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و ئابوری و سیاسی و هتد..،
لە عێراقی ئەوسەردەمەداو ئەو سێ دیاریدەیە کوردستانی باشوریشی کردوە بە.
مینجیجۆب لە ئەوروپاوە خوازرابو
بەڵام لە هەوارە کۆنەکانی وڵاتی میزۆپۆتامیادا بەڵگەی ئەوە هەیە کەمێینە جلی کورتیان لەبەرکردوە. زوڵفیش ئەگەرچی لاسایی کردنەوەی هێزەکانی بوو بەڵام دەتوانین بڵێین لە دێرزەمانیشدا باو باپیرانیشمان
.زوڵفیان هێشتۆتەوە
هەروەها شیعری بێ کێش و سەرواش بێ کێش و ئەگەرچی لاساییکردنەوەی ئەورپای تیابوو،
بەڵام چ لەکەلەپوری ڕۆشنبیری
عیڕاق و چ لە کەلەپوری ڕۆشنبیری کوردیدا، نمونەی ئەم جۆرە شیعرە بەدی دەکرێ،
هەر بۆ نمونە لاوک و حەیران لە کوردیدا
شێوەیەکن لە شێوە ڕەسەنەکانی ئەم جۆرە شیعرە
هەر سێ دیاردەکە
هۆکاری تایبەتی
خۆیان هەبو بۆ ئەوەی لەو
ماوەیەدا بێنە کایەوە.
کتێبی شیع، خەنافس، تەنورەی مینجیجۆب،
بابەتێکی قوڵ و چڕ و پڕە
کە #لەتیف هەڵمەت#
نوسەر و وەرگێرو
چیڕۆک نوس
لەمەڕ بابەتی لێکۆڵینەوە لە هەمو بابەت و ڕێچکەکانی شیعر نوسیویەتی و شیکردنەوەی بۆ کردوە لەنێو هەمو زەمەنەکاندا.[1]