Di nava me kurdan de gelek kes bûne stêrka edebiyet û hunera kurdî. Gelek kes bi nivîsandina helbestê re mijûl bûne û gelek ji wan jî ruhek dane vê edebiyeta kurd. Yek ji wan helbestvanan Naliyê Şarezûrî ye. ev navdarê kurd gelek xizmetên mezin ji bo edebiyeta kurdî kirine.
Di vê bernameya xwe ya danasîn em li her deverên vê xakê digerin û her kesayet, bajar, huner û çanda wan bi we bidin naskirin. De ka werin em bi vê xeleka xwe bi hev re binêrin ka Naliyê Şarezûrî kî bûye, jiyan û berhemên wî çi bûne û çawa bûye kesayetekî helbestvan.
Li gorî piraniya fikrên lêkolîneran wêjeya destpêkê li ser helbestê hatiye avakirin ango berhema yekemîn a wêjeyê helbest e. ji demên berê ve heta niha di nav kurdan de helbest hebûye û li ser devê dengbêjan nifş bi nifş hatiye veguhestin.
Nalî yekemîn helbestvanên kurd ê devoka soranî ye, ku helbest û xezelên xwe bi kurdî nivîsî ne û bûye bingeha medreseya helbestî ya soranî ye ku piraniya helbestên wî ketine ser zimanê xelkê û cihê şansaziya hemû xelkên kurdistanê ye.
Di eslê xwe de nave Nalî xidir e. Nalî Şarezûrî kurê Ehmedê Şaweysê Mikayîlî ye. Dîroka jidayîkbûn û wefata Nalî bi awayekî tekez nayê zanîn. Lê li gor ku tê gotin ku Nalî di sala 1797'an de li gundê Xakxol a ser bi şarezûrê ve hatiye danîn û di sala 1855'an de çûye ser dilovaniya xwedê.
Her çi qas Nalî mexlesa wî be jî, bi navûdengiya wî re ev nav derketiye pêşiya navê eslî. Nalî ev mexles bi wateya nalîna ji êş û azara helbestên xwe bi kar aniye, angg helwesta xwe ya helbestvaniyê bi vî navî diyar kiriye.
Nalî xwendina xwe bi xwendina Qurana pîroz û çend pirtûkên farisî dest pê kir. Nalî dema ku feqe bû, ji bo wergirtina zanista olî diviyabû ku bajar bi bajarên kurdistanê bigeriya da ku îcaza Meletiya bigire, li ser vê yekê jî Nalî li gelek bajaran digere.
Nalî li Qeredaxê li cem Şêx Mihemed Ibnu Xeyat xwendiye, her wisa li cem Şêx Eliyê Mela matemetîk xwendiye. Li bajarê Silêmaniyê jî li cem mela Ebdulahê reş xwendiye, her wisa li Sulêmanî û helbeçeyê li cem şêx Ebdulahê Xelpanî xwendiye.
Nalî ji bilî zimanê kurdî, bi zimanê tirkî, erebî û farisî baş dizanî û heta bi van zimanan helbest nivîsandiye.
Her wiha Nalî heyamekê jî li Şamê derbas dike. Di dawiya emrê xwe de jî diçe Stenbolê û li vir koça dawî dike.
Nalî di serdema mîritiya Baban de jiyaye û wî dawîlêhatina wê mîritiyê jî bi çavên xwe dîtiye. Mîrên Baban, Evdilrehman Paşa û Ehmed Paşa girîngî didane perwerdehiyê, piştgiriya alim û helbestvanan dikirin. Destpêka sedsala 19’an di bin sîwana vê mîritiyê de, li bajarê Silêmaniyê bingeheke xurt a wêjeya klasîk a bi zaravayê soranî çêbûye Nalî jî yek ji girîngtirîn helbestvanên vê dibistanê bû, heta ev dibistan ji hêla wêjenasan ve wek Dibistana Nalî tê binavkirin. Bê guman beriya Nalî û piştî wî jî helbestvanên hêja di wêjeya klasîk a soranî de xuya bûn, dîsa jî Nalî bi xurtiya hunera xwe gavekê ji wan pêşdetir e.
Her wisa berovajî helbestkarên beriya xwe ew xwedî dîwaneke yekgirtî ye û wî bi xwe jî gelek helbestkar gihandine. Nalî bi zaravayê soranî xezel û qesîde nivîsîne. Ew her du şêwaz beriya wî bi zaravayê soranî zêde nedihatin nasîn.
Hin qesîdên xwe diyarî Ehmed Paşa kirine û di gelekan de pesnê mîritiya Baban daye. Helbestên wî yên destpêkê bêtir der barê baweriyê de ne, an ku naveroka wan dînî ye. Her ku diçe ew bêtir helbestên
dildarî dinivîse.
Tê gotin ku Nalî evîndarê keçeke bi navê Hebîbe ye û di hin helbestan de hestên xwe bi vê mebestê tîne ziman. Ji bilî hestên evîndariyê, te'meke din a helbestên Nalî jî welatparêzî ye. Di helbestên xwe de bi awayekî hestiyar dilsoziya ji bo welatê xwe tîne ziman.[1]