کورد و سیاسەتی عەقڵ
#محەمەد تەها حسێن#

تا ئێستا لەم سەرزەمینەی خۆمان هەستم بە بوونی (سیاسەت) نەکردووە بەمانا ئەرێنیە ڕۆشن و مۆدێرنەکەی. ئەوەی هەبووە و تا ئێستاش هەیە و دەگوزەرێ لە دوور و نزیکەوە پەیوەندی بە سیاسەت و سیاسەتکردنەوە نەبووە و نیە و، جگە لە بەکردەکردنێکی دیماگۆگیانەی گرووپە ئۆلیگارشیە سەرەتاییەکان چیتر نیە.
سیاسەت دەرهاوێشتەی عەقڵە و بە عەقڵیش نەبێ بە هیچی تر بەڕێوە ناچێ و هەڵناسووڕێ. لە سیاسەتدا میزاج و هەڵچوونی ناهاوسەنگ و سۆزی ئەوپەڕگیر و هۆز و عەشیرەت و خێڵگەرایی و پشتاوپشت گواستنەوەی دەسەڵات و خزم خزمانێ و خود سێنتڕاڵی و نارسیسیەت و هەڵکێشان و داکێشان بوونیان نیە. سیاسەت کۆمەڵێک تەکنیکی کارگێڕین لە شێوە گشتیەکەیدا بەها هەمەکی و هاوبەشە ئینسانیە دیموکرات و بیرۆکرات و لیبڕاڵەکانمان بۆ جێبەجێدەکات و لە ژیانێکی هاوبەشدا بۆمانی نمایش دەکات.
سیاسەت فەزایەکی کاری هەرەوەزیە و ئۆرگانیکیانە لەگەڵ فەزاکانی ئابووری و فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی و بازرگانی و... تاد لە هەڵسووڕاندایە، بەیەکەوە بەستنەوەی هەموو ئەم فەزایانە و دۆزینەوەی بواری جووڵەی داینامیکی و هاوسەنگ کاری سیاسەت و سیاسەتوانی هوشیار و عاقڵە، نەبوونی مەرجە عەقلانیەکان چ لای کاراکتەری سیاسەت و حزب و چ لای حکومەت و دامەزراوە باڵاکانی نەتەوە و دەوڵەت، شوناسی سیاسیبوون و سیاسەتوان نادا بە کادر و کاراکتەرەکانیان و دەیانخاتە نێو کەشی تەمومژاوی نەزانی و خۆنەناسیەوە.
نەزان لە سیاسەت نابێتە سیاسەتوان و کاراکتەری سیاسی، سیاسەتوانی بەهێز و بێهێز، یا چالاک و ناچالاک پەیوەستە بە ئاستی بزۆزی و لێزانی کەسەکان خۆیان لە کون و کەلەبەر و تەکتیک و پێچ و پەناکانیەوە، ئەوانەی ناچالاک و بێهێزن لە سیاسەت مانای ئەوە نیە نەزانن لەو هونەرە، ئەوان لە سیاسەت چ وەک زانست و چ وەک هونەر تێگەیشتوون، لەوە یەکلابوونەتەوە کە سیاسەتوان تەنها بۆ خۆی لەکار و هەڵسووڕاندا نیە و کەس بەقەد سیاسی موڵکی خەڵک نیە، بەڵام نەزان لە سیاسەت کەچووە نێو کاری سیاسیەوە خۆی تەسلیمی غەریزەی دەسەڵات دەکات و جڵەوی ڕەفتارەکانی دەداتە دەست هەڵچوون و میزاجی خۆی یا ئەوانەی هەڵیدەسووڕێنن.
لای ئێمە ڕۆشنبیریی سیاسی جا لە هەر ئۆرگانێکەوە تیشک و ڕووناکیەکانی دەرچن ڕۆشنبیرییەکی ساختە بووە و کەسانی نێویشی نەیانتوانیوە بگەن بە کۆپیە ئۆریگیناڵەکەی نەخشەی سیاسی جا لە حزب دا بەرجەستەو فورمولە بووبێ یا لە ڕێکخراوە حکومی و ناحکومیەکانەوە.
پێشتر لە زۆر نووسینی خۆم چوومەتە سەر ئەوەی کە شتێک لەم سەرزەمینەی ئێمە نیە نێوی حزبی کوردی یا ڕێکخراوی سیاسی کوردی بووبێ و ئێستاش هەبێ، چجای ئەوەی حزب یا ڕێکخراو بە پێوەرە مۆدێرن و جیهانیە پێشکەوتووەکەی، ئەم مەوجوودەی لە فەزای کاری ڕێکخراوەیی سیاسی و شۆڕشگێڕیدا بە درێژایی زیاتر لە نیوسەدەیە هەناسە دەدا بە سیەکانی خۆی هەناسە نادا بەقەد ئەوەی لە دۆخی کراسگۆڕینێکی سرووتئامێزRitual دا بووە و ڕۆحانیەتی خێڵ و عەشیرەت لە فۆڕمێکەوە چووەتە فۆڕمێکی تر و هەمان داب و نەریت و ڕەفتار و گوفتاری باوان بە هۆشمەندی و ناهۆشمەندیەوە گواستراونەتەوە لە دەمێکەوە بۆ گوێیەک و لە جەستەیەکەوە بۆ یەکێکی تر.
کاتێ مێژووی سیاسی و شۆڕشگێڕیمان و بەر لەوانەش مێژووی نەتەوەییمان پڕیەتی لە بەیەک هەڵشاخین لە نێو یەکتر و لاواز دەرکەوتن لە بەرانبەر بیانی و هێزگەلی دەرەوە مانای ئەوەیە هیچ یەک لەم ئۆرگانانەی کاراکتەری سیاسی خۆی تیادا لەقالب داوە و ڕێکخستووە ڕێکخراوی عەقلانی نەبوون و لە کاری ڕێکخستن و ئیدارەدانی کۆمەڵگە و گونجانی هەلومەرجی فەزاکانی تر هیچیان لێ نەزانیوە و تەنها لە ژێر کاریگەری ورووژان و هەڵچوونەکاندا بوون و هەر بۆیەش تەواوی ئەم مێژووە جگە لە پەرچەکردار نەیتوانیوە ڕووداوێکی دەستکردی عەقڵی خۆماڵی تۆمار بکات و مۆری نەتەوە و بە ئیستیلاحی سیاسیە ناسیوناڵ خێڵەکیەکان کۆمەڵانی خەڵکی لێدەن.
شۆڕش و سیاسەتی کوردی تا ئێستاشی لەگەڵدا بێ نەیتوانیوە لە دۆخە دەروونیە هەڵچوونیەکان دەرچێ و خۆی بخزێنێتە نێو دۆخێکی عەقلی سیستماتیکەوە، دۆخی عەقلی هەمیشە دۆخە دەروونیەکان کۆنتڕۆڵ دەکا، بەڵام لای ئێمە بە درێژایی نزیکەی سەدەیەکە و تەنانەت بەر لەوەش هەمیشە دۆخە عەقلیەکان لە ژێر فەرمانی میزاج و حاڵەتە دەروونیەکانی کارەکتەرە سیاسی و شۆڕشوانەکاندا بووە.
حیزبەکان تا ئێستا گرووپی نائۆرگانیکن و تەنها کاریان پاراستنی خۆیانە و بەس و هەرگیز ئەوانەی لەدەرەوەی ئەوانن و لە ڕووی باوەڕ و ئینتیماوە بۆ ئەوانیان ئیمزا نەکردووە نە دەپارێزن و نە بە هی خۆشیانیان دەزانن. ئەم بیرکردنەوە و سەرپێبوونە داب و خوویەکی بەر لە مۆدێرنە و تاکەکانی نێویان بۆ فەراهەمبوونی پێویستی ئارامی و ئاسایشی خۆیان تیایاندا دەبن بە ئەندام نەک بە مەبەستێکی وەسیلەیی بۆ گەیشتن بە ئامانجێکی گشتی کە کۆنفیدراسیۆنێکی گەورەترە و لەسەر پرنسیپی عەقڵ هەموو ئەوانەی لە نێویدان وەک یەک دەبینێ و هەمووشیان وەک یەک دەپارێزێ و دەحەوێنێتەوە.
دەمارگیریی وەک فاکتەرێکی سایکۆلۆژی و پێویست بۆ پاراستنی خێڵ و هۆزە لە سیاسەت فورموولە بووەکان لە هەناوی کڵانە کوردیەکان ڕۆچووەتە نێو دەروونی ئەندامان و ئەمڕۆ واتە ئەم ساتەوەختانەی تیایاندا دەژین زۆر بە ڕوونی لە ڕەفتار و بڕیار و گوفتار و هەڵسووڕانی سیاسی و حزب و ڕێکخراوی کوردی ئامادەیی زەقی هەیە و هەرچی هەڵە و شکست و سەرکەوتن و داکەوتنەکانیشیان هەن ڕاستەوخۆ پەیوەستن بەو دۆخە دەروونیە دەمارگیریە هەرە سەرەتاییانەوە.
نە حزب نە ڕێکخراوی سیاسی نە حکومەت و ئۆرگانە جیاجیاکانی هەڵدەچن و بڕیاری هەڵچوونئامێز دەدەن، سیاسەت و هەڵچوون دوو شتی لەیەکتر جوودان، هەڵچوونەکان دۆخی دەروونی تاکانە و ئیندیڤیجواڵن و لە فورموولبەندی و گردبوونەوەی دەستەجەمعیدا هەڵچوون لە ژێر ئاگایی و هوشیاری سەنتەرێکی هێزەوە خۆی نمایش دەکات و ئەم سیمایەش لە حزبی عاقڵدا لە ڕێگەی پەروەردەی سیاسیەوە بۆ ئەندام و دۆستان و تەنانەت نەتەوە و کۆمەڵگە دەگوازرێتەوە.
لە سیاسەتی کوردیدا هەمیشە هۆکار و ئامانجەکان تێکەڵی یەکتر بوون و هەر ئەمەشە هەروەک (ماکس شیلەر) دەڵێ مایەی هەڵوەشانەوەی متمانەی کۆمەڵایەتی و لاوازبوونی شیرازەی پەیوەندیە نەتەوەیی و کۆمەڵایەتیەکانمانن. لەم جێگرتنەوە نا عەقلانیەدا دەوڵەت و نەتەوە و کۆمەڵگە دەبن بە هۆکار و حزب و ڕێکخراوە سیاسیەکانیش دەبن بە ئامانج و ئەم حاڵەتانەشمان لە درێژەی مێژووی سیاسی و شۆڕشگێری کوردی بینیوە و زۆر جار حزب و ئۆرگانە سیاسیەکان بۆ ڕزگارکردنی خۆیان و زیاتر دەرکەوتنیان بەڵای گەورە گەورەیان بەسەر نەتەوە و کۆمەڵگە و وڵاتدا هێناوە.
ئەم ماڵوێرانیەی ئێستا ئێمەی تیاین لە دیمەنی جیاجیای مێژووییدا دووبارە بوونەتەوە، تا بەم ڕەفتارە هەڵچوونئامێزانە و بەم سرەەتگەلە ڕابردوو پەرستیەش سەنگەرەکان شیر و تیر لەیەکتر بسوون لە تراژیدیای دیکە خۆمان دەبینینەوە، تا حزب و حکومەت و سیاسەت نەبن بە موڵکی عەقڵ و تا عاقڵەکان دەرنەکەون و لە ڕیفۆرمی عەقلیدا جڵەوی هەڵچوونەکان نەگرنە دەست چارەسەرەکان هەر کاتی دەبن و شۆکەکانیش بە دوایەکدا دووبارە دەبنەوە.[1]