ناونیشانی بابەت: پانۆرامای ململانێکانی ئەمریکا و ئۆپێک پڵەس
ئامادەکردن: #ڕێبوار محەمەد#

لە ئێستادا ئەمریکا و ئۆپێک پڵەس بەگشتی و سعودیە بەتایبەت، لەملمڵانێیەکی توند و مەترسەیداردان، چاوەڕێی کاردانەوەی تووندی ئەمریکا دەکرێت دژی سعودیە، لەوانە کشانەوەی هێزی سەربازی ئەمریکی لە سعوودیە، دەرکردنی یاسای ئۆپێک لەلایەن کۆنگریسی ئەمریکی دژی سعودیە و، وڵاتەکانی تر بۆ سزادانیان بە قۆرخکاری نرخی نەوت و زیان گەیاندن بە ئابووری ئەمریکا، بەهۆی بەرزی نرخی نەوتەوە، ڕێککەوتن لەگەڵ ئێران و هەناردەی نەوتەکەی بۆ بازاڕی جیهان. ئێراق وەک ئەندامێکی ئۆپێک لەململانێدایە لەگەڵ هەرێمی کوردستان، بۆ وەرگرتنەوەی دۆسیەیی نەوتی هەرێم، ئێراق ناتوانێت لە بڕیاری ئۆپێک پڵەس دەربچێت، بووەتە بەشێک لە پلانی دژایەتی ئەمریکا و زیان گەیاندن بەو وڵاتە و کەڵک گەیاندن بە ڕووسیا دژی ئەمریکا.
“سوودی ئەم ململانێیە”
ململانێکانی ئەمریکا سعوودیە لێکەوتەکانی لەسەر هەرێمی کوردستان، لەئێستادا لە چەندین ململانێی ئابووری و جیۆپۆلەتیکییە لەگەڵ وڵاتانی هەرێمی بەگشتی و ئێراق بەتایبەتی، لەسەر دۆسیەی وزە و خاک. ڕۆژاوا لە ململانێدایە لەگەڵ ئەم دەوڵەتانە لەسەر وزە و هەژموون. چۆن هەرێمی کوردستان هێڵی بەرژەوەندییەکانی خۆی دەدۆزێتەوە لەناو ئەم ململانێ گەورەدا؟ سعوودیە هەڵمەتێکی بۆ وەڵامدانەوەی واشنتۆن لە ئۆکرانیا دەستپێدەکات، “بایدن” چاوێک لەسەر هەڵبژاردنەکان و چاوێکی تر لەسەر سعوودیە‌، سعودیە بەخێرایی هەنگاوی نا بۆ وەڵامدانەوەی هەڵمەتی ئەمریکا دژی ئەو هەڵمەتەی کە هەوڵیدا نیشانی بدات، لە کاتێکدا لە شەڕدایە لەگەڵ ڕووسیا لە ڕێگەی بڕیاری ڕێکخراوی ئۆپێک پڵەس، بۆ کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت. ئەم هەنگاوەی سعوودیە بریتی بوو؛ لە گرتنەبەری هەنگاو لە بەرژەوەندی ئۆکرانیا لە هەنگاوێکدا، کە ئامانج لێی هەڵمژینی توڕەیی ئەمریکییەکان بوو پێش هەڵبژاردنەکانی ناوەڕاستی خول، کە بڕیارە سەرەتای مانگی داهاتوو بەڕێوە بچێت. ڕۆژی شەممەی ڕابردوو؛ سعوودیە پاکێجێکی 400 ملیۆن دۆلاری بۆ ئۆکرانیا ڕاگەیاند، بەپێی ئاژانسی هەواڵی سعوودیە، شازادەی جێنشین و شازادە “محەمەد بن سەلمان” سەرۆک وەزیرانی سعوودیە پەیوەندییان بە “ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی” سەرۆک کۆمارەوە کردووە.
لە میانی بانگەوازەکەدا، شازادەی جێنشینی سعوودیە دووپاتیکردەوە، “هەڵوێستی شانشین لە پشتگیریکردن لە هەموو شتێک، کە بەشدارە لە کەمکردنەوەی پەرەسەندنەکە، ئامادەیی شانشینی بۆ بەردەوامبوون لە هەوڵەکانی نێوەندگیری” بەپێی ئاژانسەکە. “ئانا جاکۆبس” پێم وایە پەیوەندی نێوان ئەمریکا و سعوودیە لەسەر هەڵسەنگاندنێکی گەورەدایە، ئەم بانگەوازە و بڕیارەکەی بۆ بەخشین بە ئۆکرانیا و پێشکەشکردنی نێوەندگیری لە ململانێ لەگەڵ ڕووسیا چەند ڕۆژێک دوای ئەوە هات، کە سعوودیە بڕیاریدا بە دەنگدان بۆ ئیدانەکردنی لکاندنی چوار ناوچەی ئۆکرانیا لەلایەن ڕووسیاوە. نوێنەرایەتی سعوودیە لە نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاندووە؛ ئێمە پشتیووانیمان لە بڕیاری ئیدانەکردنی ڕووسیا کرد، بەهۆی پابەندبوونمان بە یاسا نێودەوڵەتییەکان و پشتیووانی لە چارەسەری ئاشتییانە بۆ قەیرانی ئۆکرانیا و ڕووسیا لە ڕێگەی دیالۆگەوە.چاودێران پێیان وایە؛ وەڵامی سعوودیە ئامانجی ئەوەیە پشتڕاستی بکاتەوە بڕیارەکەی ئۆپێک پڵەس، بڕیارێکی سیاسی نییە کە لایەنگری بەرانبەر بە ڕووسیایە، بەڵکوو بڕیارێکی تەنیا ئابوورییە، بەڵگەکانیش ئەوەیە، کە شانشینی یەکگرتوو بە تەواوی خۆی لە مۆسکۆ دوور دەخاتەوە بە ئیدانەکردنی لکاندنی پارێزگاکانی ئۆکرانیا، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە، ڕیاز دەزانێت کە بەشێک لە پەرەسەندنی ئیدارەی سەرۆکی ئەمریکا “جۆ بایدن” پەیوەستە بە هەوڵەکانی بۆ باشترکردنی چانسی دیموکراتەکان لە هەڵبژاردنەکانی ناوەڕاستی خولدا. بەپێی ڕاپۆرتێک کە ڕۆژنامەی “وۆڵ ستریت جۆرناڵ” بڵاویکردۆتەوە، سعوودیە ڕەتیکردۆتەوە وەڵامی داواکارییەکانی ئەمریکا بداتەوە بۆ دواخستنی بڕیاری کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت بۆ مانگێکی تر، لەکاتێکدا، بایدن دەیەوێت نرخی سووتەمەنی بەنزمی بهێڵێتەوە پێش هەڵبژاردنی ناوەڕاستی خول کە بەڕێوەدەچێت لە هەشتی مانگی نۆڤەمبەردا، بە تایبەت لەگەڵ زیادبوونی ئەگەری لەدەستدانی زۆرینەی لە کۆنگرێس، کە لە ئەنجوومەنی نوێنەران و ئەنجوومەنی پیران پێکهاتووە، کە ئەمەش کاریگەریی نەرێنی لەسەر ئیدارەی “بایدن” دەبێت لە ماوەی دەسەڵاتەکەیدا. سعوودیە کەوتە ژێر ڕەخنەی واشنتۆنەوە، دوای ئەوەی ڕێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت بە سەرۆکایەتی شانشین و ڕووسیا ڕێککەوتن، لەسەر کەمکردنەوەی بەرهەمی گەورە لەگەڵ مۆسکۆ و هاوپەیمانەکانی دیکە، ئەمەش ڕەنگە ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی وزە. واشنتۆن، ئۆپێک پڵەسی بە لایەنگری مۆسکۆ تۆمەتبار کرد و “بایدن” هەڕەشەی ئەوەی کرد کە بەهۆی ئەم بڕیارەوە سعودیە ڕووبەڕووی “ئاکامەکان” دەبێتەوە. بەڵام لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ کەناڵی (سی ئێن ئێن) وردەکاریی وەڵامی وڵاتەکەی بۆ بڕیارەکەی هاوپەیمانی نەوتی نەخستووەتەڕوو.
ڕۆژی هەینی ڕابردوو؛ کریس کونز سیناتۆری ئەمەریکا ڕایگەیاند، ئەگەری زۆرە سەرۆک “جۆ بایدن” فرۆشتنی چەکی نوێ بە سعودیە ڕابگرێت، ئەمەش لەکاتێکدایە ناکۆکی نێوان واشنتۆن و ڕیاز لەسەر بڕیاری کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت درووستبووە. وەڵامی سعوودیە پشتڕاستی دەکاتەوە کە بڕیاری ئۆپێک پڵەس بڕیارێکی سیاسی نییە، کە لایەنگری ڕووسیا بکات، بەڵکوو بڕیارێکی ئابوورییە، بەڵگەکانیش دەنگی شانشینییە لەکاتێکدا ڕووسیا ئیدانە دەکات، کوونز، ئەندامی لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوە و تەرخانکردنی ئەنجوومەنی پیران بە کەناڵی سی ئێن ئێن-ی ڕاگەیاندووە، “پێم وایە هەر دوو ئیدارەی ئەمریکا و ئەنجوومەنی پیران ڕێوشوێن دەگرنەبەر، یەکێک لە ئەگەری زۆرەکانیش بریتییە لە ڕاگرتنی هەر فرۆشتنێکی چەک لە داهاتوودا بە سعودیە) . کۆشکی سپی بڕیارەکەی ئۆپێک پڵەسی بە “بڕی پشتیووانی ئەخلاقی و سەربازی” بۆ شەڕی بەردەوامی ڕووسیا لە دژی ئۆکرانیا وەسف کرد. ئانا جاکۆبس، شرۆڤەکاری باڵا لە پەیمانگای گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتی وتی؛ “پەیوەندی ئەمریکا و سعوودیە پێشتر بە قۆناغی گرژی تووند دا تێپەڕیوە و لە ئێستادا درزێک هەیە، بەڵام پچڕان نییە.” ئاماژەی بەوەشکردووە، ڕاستییەکە ئەوەیە کە ئەمریکا و سعوودیە پێویستیان بە یەکترە. تەنیا سێ مانگ لەمەوبەر، بایدن سەردانی “جدەی” کرد و چاوی بە شازادەی جێنشینی سعوودیە کەوت، ئەمەش چالاکوانانی دژبەری تۆماری مافی مرۆڤی شانشینی سعوودی تووڕە کرد. ئەو گەشتە نوێنەرایەتی پێچەوانە کردنەوەی دراماتیکیی بەڵێنی بایدن بوو لە ساڵی 2019 بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ سعودیە وەک “پەریا”. بەشێک لە پەڕڵەمانتارانی ئەمەریکا هەوڵیانداوە پاڵپشتی بۆ یاسایەک ببوژێننەوە، کە کارتێلی نەوت بخاتە بەردەم داواکارییەکانی دژە ئیختیلاف، هەندێکی دیکەش داوایان لە ئەمریکا کرد، کەرەستە سەربازییەکان لە شانشینی ئەو وڵاتە بکشێنێتەوە. لە لایەکی دیکەوە ڕەنگە واشنتۆن ئەنجامی پێچەوانەی ئەم جۆرە هەنگاوانە بدۆزێتەوە.
“ئیلین والد” ئەگەری زۆرترین وەڵام ئەوەیە کە پێشتر لە لێدوانە بەهێزەکانی سیاسەتمەداران بینیومانە، “تۆربیۆرن سۆلتڤێد” لە کۆمپانیای ڕاوێژکاری هەواڵگری، مەترسی ڤێرسیک ماپلکرۆفت دەڵێت: “ئەوان (ئەمریکییەکان) هەڕەشەی پچڕانی پەیوەندییە پڕ لە ئێستا دەکەن، کە لەبەرانبەردا فشارێکی زیاتری بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و سووتەمەنی درووست دەکات”. تۆربیۆرن سۆلتڤێد، لە کۆمپانیای ڕاوێژکاری هەواڵگری مەترسی ڤێرسیک ماپلکرۆفت دەڵێت: “ئەوان (ئەمریکییەکان) هەڕەشەی پچڕانی پەیوەندییە پڕ لە ئێستا دەکەن، کە لەبەرانبەردا فشارێکی زیاتری بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و سووتەمەنی درووست دەکات”. ئیلین والد، نووسەری پەڕتووکێک لەسەر مێژووی کۆمپانیای نەوتی زەبەلاحی ئارامکۆی سعوودیە دەڵێت: “ئەگەرترین وەڵام ئەوەیە، کە پێشتر لە لێدوانە توندەکانی سیاسەتمەداران بینیومانە”. ئانا جاکۆبس لە گرووپی قەیرانی نێودەوڵەتی دەڵێت: پێم وایە پەیوەندی نێوان ئەمریکا و سعوودیە بە هەڵسەنگاندنێکی گەورەدا تێدەپەڕێت. ئاماژەی بەوەشکردووە، “پێدەچێت بڕیاری ئۆپێک پڵەس کەمتر لایەنگری بەرانبەر بە ڕووسیا بێت و زیاتر لەگەڵ ڕەفتارەکانی سعوودیە یەکدەگرێتەوە، بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندییەکانی و وەڵامدانەوەی داینامیکی پەیوەندیی موکلیفی تەقلیدی نێوان ئەمریکا و سعوودیە”.
لە کاتێکدا ئەو دەرەنجامانەی کە ڕەنگە ڕیاز ڕووبەڕووی ببێتەوە بەهۆی بڕینی ئۆپێک پڵەس، وەک نهێنییەک دەمێنێتەوە، کاردانەوەی زیادە تەنیا هەوڵە بەردەوامەکان بۆ هەمەچەشنکردنی پەیوەندییە سەربازییەکانی سعوودیە خێراتر دەکات، نەک تەنیا لەگەڵ چین و ڕووسیا، بەڵکوو لەگەڵ فەرەنسا، بەریتانیا، هیندستان، پاکستان و تەنانەت بەرازیل و باشووری ئەفریقا” ئەو دوو وڵاتەی کە دەتوانن ئامێرەکان دابین بکەن. عەلی ئەلشیهابی، شرۆڤەکاری سعوزدی کە نزیکە لە حکومەت، وتی، ئەمریکا هەرگیز بە هەر شێوەیەک بێت نوێترین ئامێرەکانی بۆ سعودیە دابین نەکردووە، بۆیە ئەم هەمەچەشنکردنە لە ماوەی مامناوەند دا ئامانجێکی ناعەقڵانی نابێت. بێ گوێدانە ئەم ئەگەرە، بەرپرسانی سعوودیە هەروا گەشبینن بەوەی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ واشنتۆن بەرگەی ئەو گێژاوەی ئێستا دەگرێتەوە. عادل جوبەیر وەزیری دەوڵەت بۆ کاروباری دەرەوە، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی سی ئێن ئێن وتی؛ پێموانییە ئەم پەیوەندییە پچڕاوە، ئەم پەیوەندییە زۆر بەهێزە.
“ئەنجام”
سعوودیە دەیەوێت بەم هەنگاوانەی لەژێرهەژموونی ئەمریکا بچێتەدەرەوە و سەربەخۆی تەواوی خۆی وەرگرێت و، کۆتایی بەو ڕێککەوتنە بهێنێت کە لە ساڵی 1945ی سەدەی ڕابردوو لەنێوان ئەمریکا و سعودیە ئەنجام درا، ناوەرۆکەی پاراستنی سعودیە لەلایەن ئەمریکاوە و سعوودیەش لەبەرانبەردا پێداویستی وزەی ئەمریکا دابین بکات، بەڵام سعوودیە ئامانجەگەورەکەی سەربەخۆیییەتی. کارتەکانی ئەمریکا چین؟ ئەمریکا ژمارەیەک کارتی بەدەستەوەیە بۆسزادانی سعوودیە لەوانە:-
دەرکردنی یاسای نۆپێک بۆسزادان و وەرگرتنی قەرەبوو لەسعوودیە کە زیانی ئابووری بەئەمریکا گەیاندوە بەهۆی قۆرخکردنی نرخی نەوتەوە.
کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەسعوودیە.
نە فرۆشتنی چەک بە سعودیە لەلایەن ئەمریکاوە.
دۆسیەیی خاشقچی.
ڕێککەوتن لەگەڵ ئێران و دابەزاندنی نرخی نەوت بەهۆی نەوتی ئێران.
سوودی ئەم جەنگەی نێوان ئەمریکا سعودیە بۆ کورد چییە؟ ئەمریکا و ڕۆژاوا، بەشێوەیەکی گشتی لەجەنگێکی جیهانین لەگەڵ ڕووسیاو هەژموونی چین، ژمارەیک لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هیچیان دۆستی متمانە پێکراونین بۆ ئەمریکا، بۆ نموونە (تورکیا، وڵاتانی کەنداوی فرۆشی نەوت، بە بڕیارەکانیان لەخزمەتی ڕووسیا دان، ئێران و سووریا لەسەنگەری دژی ئەمریکان، ئێراقیش ناتوانێت لەبڕیارەکانی ئۆپێک بڕواتەدەرەوە) . هەرێمی کوردستان دەتوانێت کەڵک لەم ململانێ گەورە ببینێت و بەرژەوەندییەکانی خۆی ڕێک بخات، چونکە هەموو ئەم وڵاتانەی ناومان هێنان، لەهەر فرسەتێک بۆیان هەڵبکەوێت کۆتایی بە ئەزموونی کورد دەهێنن و، کوردیش دەبێت یاریزاێکی زیرەک بێت و ئەمریکا وا بە ئاسانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چۆڵ ناکات، دەیەوێت ڕووسیا و چین بکاتە دەرەوە و پاشان حسابات لەگەڵ نەیارەکانی بکات. [1]