ناونیشان: دوێنێ شەو نیوەمان مردین!
نووسەر: #ڕێبین ئەحمەد ڕەشید#
ڕۆژی دەرچوون: #04-07-2023#
دوێنێ شەو نیوەمان نیوەمردوو بووین، نمرەی پۆلی دوازدە درایەوە بە خوێندکار. جا یەکێ خۆی بەو قۆناخە پڕ لە ئەژدیهایەدا تێنەپەڕێت نازانێت سترێس و قەلەقییەکەی چۆنە، زوخاوەسکی و خەمۆکیی و چاوەڕوانی بێمانا و زۆری دەوروبەر بۆ ئەو ساڵە چی بەسەر مرۆڤی ئێمە دێنێت و چۆن خوێندکارێکی پڕ لە ئەنەرژی دەیپلیشێنێتەوە! ئەندازەی ئەم نەخۆشییە سارییەی کورد بە جۆرێکە گەر یەکێک تووشی ببێت و بچێتە پۆلی دوازدە بەهەمان ئەندازەی کەسی تووشهاتوو هەموو ئەندامانی دیکەی خێزانەکە تووش دەبن و بەهەمان قۆرتەکانی سترێس و قەلەقی و بە شێتبوونی دەستەجەمعی کەسی تووشبوودا ئەو ساڵە ڕێ دەکەن.
لانی کەم دوێنێ شەو زیاد لە یەک ملیۆن مرۆڤی کورد سترێس و قەلەق بوو، نەیدەزانی چی دەکات و دەبێ چی بکات. هەموو تووشی پانیک هاتبووین. بچوکترین قەرارمان پێ نەدەدرا ، نانمان بۆ نەدەخورا، دەممان وشک بووبوو، گەر کەسێکمان دەستی توالێتیشی هەبووبێت پاش ڕاگەیاندنی ئەو هەواڵە بیری چووەتەوە، دڵمان خێراتر لە جاران لێی دەدا، گلێنەی چاوەکانمان وەک مانگی چواردە ئەبڵەق بووبوون، شۆک بوو بووین و دەمارەخانەکانیشمان باش زانیارییەکانیان نەدەگواستەوە، بە سێ پێ وتن چایەک لێنەدەنرا، چونکە ئاشکرا کردنی ئەنجامەکان بەسۆزە کۆئەندامەدەمارمانی کارا کردبوو.
=KTML_Bold=هۆکاری ئەمە چییە؟=KTML_End=
بەیەک وشە هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ئێمە وا فێرکراوین بۆ زانین و فێربوون و هۆشیاری نەخوێنین، خوێندن کراوەتە کەرەستەیەک بۆ پەیداکردنی کار و بژێوی لەم وڵاتەدا. ئەوەی ئەمشەو سەد ناهێنێت و نابێتە پزیشک دواتر بێ کاردەبێتو لەفەفرۆشیشی دەست ناکەوێت. داهاتووی کاری مرۆڤ بە خوێندنەوە گرێدراوە. لەبری ئەوەی لە ناوچە پیشەسازییەکان، زەوییە کشتوکاڵییەکان، گاورداری و دەواجنەکان بەشوێن هەلی کاردا بگەڕێین دێین لە زانکۆ و پەیمانگاکان سۆراخی بێهودەی دەکەین. یەکەمین گورزی کوشندە شەوی ئاشکراکزدنی ئەنجامەکان لە ماهیەت و حەیسیەت و کەرامەتی مرۆڤانەی مرۆڤی کورد دەوەشێندرێت. هەندێک دوای ئەو شەوە بۆ ئەبد وا دەشکێن کە ئیدی ڕاست نەبنەوە . ئەوەی سەد ناهێنێت بۆ ئەبەد ناچیز و بودەڵە و فاشیل و کەم تەماشا دەکرێت. چونکە لە زیهنییەتی خەڵکدا زانکۆ زانکۆ نییە بەو مانایەی شوێنێک بێت بۆ زانین و هۆشیاری نەخێر بەڵکوو کار-کۆیە شوێنێ کار. شوێنێکە بۆ پەیداکردنی پارەی مۆڵ و بژێوی. ئەم کارکۆیە شوێنێکە ئێمە دەڕۆین بۆ ئەوەی خۆمان لە کار بدزینەوە تێیدا، لەبری ئەوەی بیر لەوە بکەینەوە ببینە سیاسی باش، خاوەن کارگە، پەیمانکار، کرێکار یا جوتیار و شوان و گاوان، دەمانەوێت ئەم دامەزراوەیە بمانکاتە بەتاڵەیەکی موقەنەعەی پشت مێز و کورسیی دامەزراوەیەکی شەقوشڕی وەک پلاندانان، تەندرووستی، ئابووری و پەروەردە لە وڵاتێکدا کە هیچیان بوونیان نییە.
لە ڕاستیدا زانکۆ شوێنێک نییە بۆ دۆزینەوەی کار، شوێنێکە بۆ هۆشیار بوونەوە و هۆشیارکردنەوە. شوێنێکە بۆ تێستکردنی خوە باوەکانمان و لێکۆڵینەوەکردن لەسەریان، شوێنێکە بۆ فۆڕمەلەکردنی زانست لە فۆڕمە فەلسەفییەکەیدا نەوەک کەڵەکەکردن و دەرخکردنی زانیاری داتای بێسوود.
زانکۆ شوێنی هەموومان نییە، ئەوە دەبێت کاربێت هەموومان کۆکاتەوە نەوەک زانکۆ. زانکۆکانی ئێمە نەوەک هەرشوێنی زانست نیین وەک مەعریفە، بەڵکوو زۆر کەمتریشن لەوەی وەک بوونێکی مرۆیی لە هۆشیاری و ئیختیاری مرۆڤیش بڕوانن. زانکۆ لێرە شوێنێکە بۆ کوبوونەوەی تۆپەڵە زانیاری داتای بێ ڕەبت و تاقینەکراوە. شوێنێکە بۆ کۆپیکردن و لاساییکردنەوە و درەخکردنی تاقیکردنەوەی زانکۆکانی دیکە. زانکۆ لە فۆڕمە فەلسەفییەکەیدا نەهاتۆتە کوردستان، بەڵکوو بینا و باڵەخانە دراوەتە دەم باڵەخانە بۆ شۆو بزنس خۆنواندن. لە ڕووە ئیبستمۆلۆژیا مەعریفییەکەشیەوە لەو حوجرانەی سەد ساڵ پێش ئێستاش کوورتتر دێنێت، چونکە ناتوانێت بچوکترین شیکاریی بۆ کەمترین بڕی داتا زانیاری بکات.
سیاسییەکان ئەمڕۆ کارێکیان کردووە زانکۆ وەک شوێنی دوزینەوەی کار ببینرێت بەڵام ئامادەکردنی سیاسی بۆ بواری سیاسەت نا. لەکاتێکدا سیاسەت گەرمترین و کاریگەرترین مەیدانی درووستکردن و ڕەخساندنی هەلی کارە. لە سادەترین پێناسەیدا سیاسەت واتە ڕێکخستنی ژیانی ئیداری و ئابووری خەڵک. سیاسەت واتە کار. بەڵام ئەوان دێن سیاسەت واداری تاق و تۆقێک دەکەن کە گوایە ئەوان لەڕووی مەبدەئی ئەخلاقی شتێکی وەک شۆڕشەوە بۆ میللەتەکەیان کردووە و بە حوکمی ئەو شەرعیەتە شۆڕشگێڕێتییەوە کە هەیانە دەبێت تاپۆی ڕەشی خۆیان بێت، بەڵام شتێکی نا پیشەیی وەک زانکۆ دەکەنە مەیدانی کار.
پێرار وەزیری خوێندنی باڵا لەبنی هەمانەکەی دا بەتوانجەوە وتی زانکۆکانی ئێمە ناتوانن نیوتن و ئانیشتاین ئینتاج بکەن. لەڕاستیدا قسەکەی وەزیر هەم ورد بوو هەم داننان بوو بە شکستێکی حەتمی حوکمڕانی سی ساڵەی کوردی لە باڵاترین ئاستیدا.
زانکۆ لای ئێمە تا ئێستا نەیتوانیوە داتاکانمان لەژێر چادرو ڕەشماڵی خێڵەوە بگوازێتەوە بۆ تاقیگەو لابۆرەکان. زانکۆ فەشەلی هێناوە لەوەی داتا بکاتە زانیاری، زانیاری بۆ زانست و زانستیش بۆ هۆشیاری بگوازێتەوە، تا حیکمەتی ژیان سەڕێ بکەوێت. ئەوەی هەیە ئەم تۆپەڵە داتایانە و کۆمەڵێک زانیاری هاوردەکراوە لە مەلزەمەیەکی ناشیریندا دەدرێتە دەست خوێندکار، شەش ساڵ دەیهێنێت و دەیبات وەک ڕەگی گولی لێینابێتەوە تا ئەزبەر و دەرخی نەکات نایەڵێت دەرچێت.
ئێمە لە مەترسیدارترین قۆناخی ژیانی مرۆڤایەتیدا ژیاندەکەین و ئەوەش تفاقەکەمانە! بیست ساڵی داهاتوو نازانین لە چ جۆرە دونیایەکدا دەژین، بەڵام بەدڵنیایی دەزانین ئەو دونیایە زۆر جیاوازە لەوەی ئێستا. بەشی زۆری مرۆڤ کارەکانیان لەدەست دەدەن بەهۆی خۆنەگونجاندنیان لەگەڵ پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکانی دونیای نوێ، فەیلەسوفان و چاودێرانی ستراتیژیی پێیان وایە تەنیا ماتماتیک و زانستە ئەزموونییەکانی وەک بایەلۆژیی و کیمیا بەس نین بۆ ڕزگارکردنی مرۆڤی ساڵی 2050 لە هەژاری و بێکاریی و بێهوودەیی، بەڵکوو دەبێت توانای گۆڕان و خۆگونجاندنی ڕادیکاڵیان هەبێت و بتوانن لەنیوەی دووەمی تەمەنیاندا شێوازی کارکردنیان بگۆڕن. ئالگۆریتم و یاسا لۆگاریتمییەکانی ژیری دەستکرد ئەمڕۆ زۆر پیشەیان لەناوبردووە ، لەداهاتوودا زیاتریش دەبن. نعۆم چۆمسکی پێی وایە هەندێ وڵات بەتەواویی قوت دەدرێن و دانیشتووانەکانی دەکرێنە کۆیلەی هەندێ زلهێزی دیکە کە توانای شیکاریی داتای زۆریان هەیە. جیاوازییەکە ئەوەیە لەو وڵاتانەی زانکۆ لە حەقیقەتدا هەیە نووسەران و ڕۆشنبیران و ئەکادیمیسیانەکانیان پێش ڕوودانیان کارەساتەکان دەبینن، شیکاری بۆدەکەن و بە گوێشیان دەکرێت، لێرە شاربەدەر و وڵاتبەدەر و تەخوین دەکرێن. [1]