هاگاڎاری پەی گردو بەڵخەی
واڵەو برا وەشەویسەکام!
بەڵخەیە بە ئەمەک و دڵسوزوەکا!
سلامتا وەنەبوو جە هەر یاگیو هەندی!
هەرپاسە گردیما مزانمی و تاریخ شاهیدیما پەی مدو و دەگاکیتەری هامسێما ئا هەقیقەتشا ئینا وەروچەمیۆ، دەگاو بەڵخەی گۆرەتەرین پانتایی جوگرافیش جە هۆرامان گرتەنەرە. هۆکارو ئی پانبەڵخەیچە گۆرەیی سەلیقەیی و یەکڕیزی یانەو بەڵخەیەکا بېیەن جە قەدیم زەمانەنە، ئینە وەختیو باس جە تاریخیما کەرمی مشیوم ئی ڕاسیەما وەرو جەمیۆ بوو. جە تاریخی تازەیجەنە و لکەدایېما بە شۆرش و کوردیۆ و پاریزگاریکەردەیما جە شەرەف و کەرامەت و کوردی و هۆرامانی، بەڵخە فرەتەرین ئەفرادش کەردەن قوربانی چا ڕېنە. پیا تاو ئیفتیخار کەرو بە ئازایەتی و کوڵنەدای و کەسایەتیەکاماوە، کە دلی خەڵکیەنە نمونەو پیایا بیینی و دلی پیایایچەنە پاڵەوانی وەختی بیینی و دلی پاڵەوانایچە نمونی بیینی. سەرەکەنە و مام ئاغەو ساڵەو لەحەی و ئیمام و فریتەری شیری دۆران و ویشا بیینی. قالە لاڵ و قالە ماینجان و قادرو ئوسا فەتاحی مەشهور بە قالە بەڵخەی و هتد نمونی دلێریو قارەمانی بیینی. جە گردو بوارە جیاجیاکاوە خەڵک و ئی دەگێ هەمیشە مەسافیوی دوور وەڵی دەگاکاتەریەنە بېیەن. ڕوشن وییری و ژیری و نان بدەیی و میمان پەزیری و دەمۆ لوای خەلکی سیفەتی بەرزی بەڵخەیەکابیینی. یەکیەتی و هەماهەنگی و یاردیدای یەکتری و پەنادای خەلکی بیگانەی جە دوژمنی بەهەمان دەسور عورفیوبی بەلخەنەپرشنگی شانی هۆرامانی. ئەژنېیەنم دەم و قەدیمېیاوە زەمانیو بېیەن پولیسی دۆرشا بېیەن ، گیڵێنی دەگارە، هامنیچەنە لوێنی مڵکارە (باخ) ەرە تاکو بزانا چ کوگێوە تفەنگیوش چەنەن، بیزاشۆ و بەراش، لاکین وەختیو پولیسەکی نزیکی باوە جە کوگای یەکەمی دەسوپرد تفەنگەکەیشا شاراوە تاکو پولیسەکی نەبنەویناش ، چادمای کە ترازیێنی و جە کوگێ ڕەدیبا ساحیب کوگا چڕیەنش کوگای دوەمی کە فڵانە کەس! گوچانەکی نەمەڕیو، شارەشۆ زاروڵی نەماڕاش، ساحبی ملای ملو گەلەنە ئیتر ئەپیسە کوگاو دوەمی حاڵیش بېیەن مەخسەدو پەیام و ئی بانگەوازیە هاگاڎاریا پەی شاردەیۆ تفەنگەکەی. کورتەو مەتڵەبیم گرد پیوە پی ئەخلاقیاتی و ڕەفتارو پەیوەندیە کۊمەڵایەتیە بەهیزیە پانبەلخیوشا وەشکەردەبېیەن دوژمن نەتاوانش دزەکەرو دلی ویرۆکەردەو تاکەکاو سڵشکەردەن وەرش.
مخابن: دمای بارکەردەو ناوجەو هۆرامانی پەی کومەڵگا زورەملەکاو عەنەبی و زەمەقی و دووجەیلەی و تیکەڵبېیەیما چەنی فەرهەنگاو کۊمەڵگاکا دەورو بەری یەواش یەواش بەڵخەیەکی ئا عورفو عادەت و یەکریزیشا کال بیۆ. دابەشبېیەی و گرفتە جوگرافیەکی دمای بارکەرڎەی بیی بە هۆکاری کەمبېیەیۆ ئاموشۆی . دماجار جە سەردەم و دمای ئازادبېیەی ئێراقی بڕیو فاکتەری ئابوری و سیاسی و تەکنۆلۆجی و کۊمەڵایەتی گۆڕانکارییوی فەوقالعادەشا ئارد ملو کۊمەڵگاو کوردەواریەرە بە گشتی و هۆرامانیەرە بەتایبەتی ، ئیمەی بەڵخەیج بەبۍ گومانە بەدەری نەبېیەیمی چی گۊرانکاریەیە. ئی هەرەسەو گولوبالیزاسونیە کە ئاما ملو کۊمەڵگاکاو خاوەرمیانەیەرە پەیوەندییە کۊمەڵایەتییەکیش جە گردلێوۆ پڕچنێ. مەردم کۆت فکرو ژیوای بەپاو سەردەمی تازەیو کۆت شونەو چەرخی تازەی کە بەداخەوە نەتیجەی خاسش نەگرت. ئی فکرو شونکەوتەی مودیلی و ژیوای بەپاو سەردەمی تازەیە بی هۆکارو لاوازبیەو پەیوەندیە کۊمەڵایەتیەکاو کۊمەڵگای. مەردم شەرم جە باکگراوندە ئەخلاقی و فەرهەنگی و کۊمەڵایەتیەکەیش کەری. ئی پرۆسە بە زەمەنیوی فرە کوڵ حەسودی و، وی بە زل زانای و هەڵپە کەردەی پەی بەدەسئاوردەی دەسەڵاتی و یەکتر قبوڵ نەکەردیش ئاورد شونەو ویشەرە، بەداخەوە ئیمەی بەڵخەیچش گیرتەن.
ئیسە: ئی هەل ومەرجە نالەبارە چی پرۆسەنە، نەسلیوی تازە و نەویوی تازەش بەرهەم ئاوردینی کە بەداخەوە نەک فەرهەنگی بەلخەییشا پەوە دیار نېیا بەڵکو ئەسیمولاشیونی (تاویێنێ) دلی کومەڵگا کوردنشینەکانەو نەک هەر یەکتری مەشناساوەو شوناسو ویشاشا گم کەردەن بەڵکو بەڵخەی و تاریخ و بەڵخەی و جوگرافیاو بەڵخەی مەگەر پەیشا باسکەری بیزاشۆ، جە گردی خرابتەریچ کەس تەوەنیوە مەنیو سەرو تەوەنیوە بەڵخەنەو خەریکا بەیەکجاری یانەکیش وڕای وڕاو کاول و چوڵ بوو، کەسیج هەستش مەجموو یان نقەیج مەکەروو. خو ئەر ئا چوار مشکی بەسەرەیچما نەمەنا بەڵخەنە ئیتر دمای چن ساڵاتەری بەتەمامی مەزانمی واچمی کوگەیینمی و شوناسو ویما جە دەس مدەیمی. و گیرە زاروڵەکیجما بە هۆرامیانە مەزانا قسی کەرا.
بەڕیزەکام ، واڵەو برا وەشەویسەکام:
ئیمە بڕیو خەموەری و ڕوشنویری و کەسایەتی بەڵخەیەنمی بەبی ئینتمای سیاسی و مەزهەبی ویرما جە کۆنفرانسی وی سەرانسەری پەی بەڵخەیەکا کەردەنۆ کە گردو بەڵخەیەکا هەر جە هەندەران تاکو یاو هۆلیرو بەنەسڵاوەو سلیمانی جەوی گیرو و جە بەڵخەنە سازدریو بەنامی (ڕوو ئاوەدان کەردەیۆ بەڵخەی و لکەدایۆ پەیوەندیە کۊمەڵایەتیەکاما ) ، کە بریو خاڵی سەرەکیی جە وی گیرو پسەو:
1) ئاوەدان کەردەیۆ بەڵخەی (لجنیو تەرخان کریو پەی گەڵالە کەردەو ڕاپۆرتیوی ژیرانی کە پیک ئامابوو جە چن کەسی وی کۊمەڵناساو ئەندازیارا)
2) لکەدایۆ پەیوەندیە کۊمەڵایەتیەکا کە بە هۆکاری سیاسی و کۊمەڵایەتی و ئابوری پڕچیێنی (لیجنەی تایبەتش پەی وەش کریوو بە ڕاپۆرتیوەی زانستیە جە لایەن و کۊمەڵناسەکاماوەروو کۆنفرانسیەنە پیشکەشە کریوو)
3) ڕیکوستەیۆ یانەو بەڵخەی (لیجنەی تایبەت پەی ئی مەسەلی تەرخان کریوو ، ڕوو کۆنفراسنی ڕاپۆرتەو ویش وانوە)
4) ئەرەنیای سنوقیوی خەیری پەی هەژاراو کەم دەساو وەنە قومیایا ( لیژنەی تایبەتش پەی وەش کریو دراسەش کەرو، بە تەجروبە وەرگرتەی جە سنوقی وەڵینی بەڵخەی، ڕو کونفرانسی ئی لیجنە مشیوم گڵێشەو ئی پرۆژەیشە ئامادە کەردەبوو جە شکڵ و ڕاپورتیوینە وزوش وەرو دەمو جەمەو بەڵخەی)
5) مەمنوع کەردەو ورەتەو مڵک و ماڵیوی کە تاپون سەرو هەر بەڵخەیوی بە خەڵکی خارجەی (لیجنەی تایبەتش پەی گیریوو، کە چ میکانیزمی و خاسا پەی ئانەیە ڕاگیرمی جە بەڵخەیەکاما باخو باخات و یاگە یانەو مڵکو باو باپیریشا نەورەشا)
6) کەردەیۆ پرۆژا بەڵخەنە، پسەو پەی نمونەی ئوتیل، حەمامی گشتی، مەکتەبە، چاشتخانە، چایخانە جە یاگە سیاحیەکامانە بەتایبەت چایخانەو دەرەی و ملەگاوە. (لیجنەی تایبەتش پەی کریوە تاکو وەکو ئی لیجنە گیڵو بزانو ج دۆلەمەندیو حازرا جی پرۆژا بەڵخەنە کەروە هەمپەی ویش خاساو هەم ئاوەدانی مارو شونەو ویشەرە پەی بەڵخەی، ئی لیجنە دمای ئانەیە ڕاپۆرتەو ویشش واناوە ، تاو هەر جەمەو بەڵخەیەنە واتە ڕو کۆنفرانسی ئا خەڵکا نام نویس کەروو تەعەهودشا جەنە هور گیرو)
7) دروسکەردەی مەشروعیوی پەی ئاوەو بەڵخەی ، بە ڕەچاوکەردەو گرفتە کۊمەڵایەتیەکاما، جونکە ئاوی سەرجەمەو ئاوەدانیا، مشیوم هەر یۊ جە ئیمە ساخاوەت نیشانە دەیمی ئەر بە پڵیزەنە یان بە ماڵا یان بە هەرچی هەن کە گنو وەرماوە. لیژنەی تایبەت پەی ئی مەسەلیچە وەش کریو.
8) دروسکەردەی لیجنیوی ڕوشن ویری کە هەرمانەش تەنها خەمواردەی زوانی هۆرامی بوو، جارو بار پسە کریان بە عورفو عادەت هۆرامیەکی بە زوانی سۆرانی پەی یەکتری منویسا، پاشەرتە زوانی هۆرامی زوانی ئیداری ئەردەڵانیەکا بېیەن. ئینە بەراسی کارەساتا چی سەردەمو عەولەمەیەنە، چوونکە هەر زوان و بەکارش ناری و قسیش پەنە نەکەری و پەنەش نەنویسی یەواش یەواش بەرەو پوکیایۆی ملو زەمان هاڕوش. بەتایبەتی ئارو کە هەرچی زاروڵیما هەنی بە هۆکارو تەکنۆلۆجیای تازەی زوانی ئەداییشا بەکار نمارا. هەرچی سەنەدی تاریخیی هەنی گرد بە زوان و ئیمە نویسێنی، هەرچی کیلە و قەبرا هەنە بە هۆرامیانە نویسێنە هەر جە دەرسیم و تورکیایۆ تاکو یاو لا شەبەکەکاو، زەنگەنەیەکاو کاکەیەکاو هتد، دینو زەردەشتی و یارسانەکاو چڼەها دیکومێنتی تەریما هەنی کە زوانی هۆرامی ساحیب و باکگراوندیوی فرە دۆڵەمەنیا، کەچی بەداخەوە ئارو هورگیری ئی زوانیە شەرمکەرا پەنەش بنویسا. مشیوم ئا تەلیسمی مارمی و پی کونفرانسیە زوانی هۆرامی جاریوتەر مێدانداری کەروە. پەی زانیاری گرد لیویچ ڕیکخراو پاریزەرا و زوانی هۆرامی ، نامیوش دان پەرلەمانو کوردستانی سەرو ئانەیە کە دەستورەنە زوانی هۆرامی بە ڕسمی بشناسی و.
9) هۆڵی دەیمی کچیو خەرج دەیمی ویمارە و سەعیەکەرمی مەردەکاما بەرمی بەڵخە بنیەیمیشا، هەر هیج نەبوو پەی چن ساتیوی خەڵکەکە مەیوە زێدو باو باپیرو ویش.
سەرو ڕوشنایی ئا باکگراوندەو سەریە و جموجوڵیوی گشتگیر نەتیجەو کۆنفرانسەکەی مێنە مشتەما. دماجار گردو ڕاپۆرتەو لیجنەکا کۊمەڵیو خاڵیش چەنە هورگیزیاو چادمای گردو بەڵخەی دەنگش سەربدوو تاوەکو شەرعیەتیوی یاسایی وەرگیرو یان بوو بە عورف دلیمانە تاکو بلو بوارو جی بەجیکەردەیۆ.
وەختیو یاوایمی بوارو جیبەجیکەردەی، ئاوەختە میکانیزمی تایبەتیی لاو هەرکام جە لیجنەکاوە پېشنیار کریوو دەستەو جابجاکەری کەروش بە عەمەلی.
جەنی ڕېزیچم پەی ڕەئیەی وەرانوەری
سەرنجدە! ئی نویستەیە چی سەرۆ ئامان سیاونویسی وی کریاوەن پەی گردو بەڵخەی . پۆکەی تاودی بە پەیلوایەکاتا پرۆژەکەی دۆلەمەنتەر کەردی، گرکەس تاو ڕەئیەو ویش بنوېس دلی یانەو (ئاوەدان کەردەیۆ بەڵخەی) و ئیمەیچ لا ویماوە گردی یاداشتی کەرمی. جەنی ڕېزو پەنەزانایما.
هۆرامان عەبدولڕەحمان.[1]