ئێکە ژگوندێت دە ڤە را رێکان و ژ گوندێت کە ڤنە ل دە ڤە رێ
ژلایێ ناڤى ڤە :
ل دە سپێکێ ناڤێ گوندى(ئاڤکیر) بوو ئانکو(ئاڤا کانیا گوندى یاکویر بو) ئە م شێین بێژین ناڤێ گوندى یێ ژ سروشتێ ئاڤاگوندى هاتیە وە رگرتن، بە لێ هە روە کى ژێدە ر دبێژن ل سە ردە مێ میر (محە مە دێ کۆرە) میرێ رە واندزێ ل دە مێ سە ر ب میراتیا ئامێدیێ و میراتیا داسنیا ومیراتیا با عە درێ وهە تا میرگە ها بوتان دا گرتى رابو ب گوهرینا پیتا (ڤ) بو پیتا (و) ژبە رهندێ ئاڤکیر بو ئاوکیر پاشێ ب ناڤێ ئاوکێ هاتە نیاسین.
ژلایێ ئایینى ڤە :
ئاینێ وان ل دە سپێکێ زە رە دە شتى بوون ئانکو خودێ نیاس بون پشتى هینگى یێت بوینە فە لە (مە سیحى) و پشتى پە یاما موسلمانە تیێ گە هشتیێ یێت بوینە (موسلمان)
ژلایێ شینوارى :
شکە فتێت ب ناڤ و دە نک هە نە ل گوندێ ئاوکێ هە روە کى شینوارێت وان دیدە ڤانیێ ددە ن ژ وان ژى وە کو شکە فتا بنیامێ ل روژهە لا تا گوندى و شکە فتا خزینێ ل روژئاڤا گوندى و شکە فتە کیرکێ ل ژوریا گوندى و ئە ف شکە فتە ئانکو ئە وا دبێژنێ (شکە فتە کیرکێ) هاتیە گوتن کوجهێ پە رستیا خودایێ مە زن بو ودبێژن (چل خانه) لێ رادکرن ئانکو هە رکە سێ ژ خە لکێ گوندى شیا با دا چیتە وێرێ و بوماوێ چل روژا دا خودێ پە رێسیت و دە مێ خۆ هە مى ب روژى و نڤێژا ڤە د بوراند.
ژلایێ سروشتى ڤە :
پتریا دارێن گوندێ ئاوکێ یێن سروشتى وە کو دارێن بە رى و ما زى و دیندارە و کە زان و گوهیشک و کە ڤوت و کورسک و (هرمیکێت دێم) و هە لهە لوک وهە رڤسن ئە ڤە وە ک دارێن دێم، ویێن ئاڤى وە کو چنار و بیهو بە ناڤن، ویێت چاندى ب دە ست وە کو زوریا دارێن گویزا و دارێن توییا و بە و هنار و سپیندار.
و نوکە ژى هە روە کى ئە م دبینین ل سە رکاڤلکنا گوندى و کرنە دە را خە لکێ گوندى ل سە ردە مێ رژێما بە عس یا ژنا فچویى ئە ڤ دارە هە ردشینن و بە رهە مێت خو ددە ن بە لێ ب مخابنى ڤە خە لکـ‍ێ گوندى مفاى ژ بە رهە مێ ڤان داران وە رنا گریت ژ بە رکو یابوویە دە ڤە رە کا بن بربوى و جهێ مە تر سیێ یە ژ ئە گە رێ بومبە بارانکرنا فروکێت تورکى ئە ڤێن بە ردە وام ل سە ر گوندى.
ژیارا خە لکێ گوندێ ئاوکێ :
یافە رە ئە م بزانین ژیارا خە لکى گوندى ل سە ر چ بوو ئە و ژى ب ڤى شێوە ى بوو :
ژیارا خە لکێ گوندێ ئاوکێ وە کو هە رگوندە کێ کوردى ل سە ر خودانکرنا پە زى و چاڤیا (گارە ش)بوو هە روە سا ل سە ر چاندنێ بو وە کو برنج و ماش و کونجى و گە نم ونوک و گارس و جـ‍هە و نیسک، دیسان خودانکرنا مێشێت هینگڤینێ و کرمێ ئار میشى (حە ریر) وجاران دجونە نێچیرێ، هە روە سا یا فە رە ئە بێژین خە لکێ گوندێ ئاوکێ گرنگیە زور ب خودانکرنا پە زێ مە رە زى ددا.
ژلایێ بازرگانیێ ڤە :
خە لکێ گوندى چونە نێچیرێ و کە ڤل (جە رم) یێ گیانە وە رێ کیڤى دفروتن وە کو کویژک و سە ئاڤک و رویڤى و سڤورە، هە روە سا هە روە کى مە گوتى گرنگیە کا زور دا ب خودانکرنا پە زێ مە رە زى وب ڤێ چە ندێ ئە وێ ل وان زێدە دبو دفروتنە بازرگانا و ب بهایێت گران.
پە یوە ندیا خە لکێ گوندێ ئاوکێ یا بازرگانى پترى دگە ل بازرگانێت جویا بو (یە هودیا) بە لێ پشتى چوینە فلە ستینێ ل سالا (1948) ل شوینا وان دفروتنە بازرگانێت توڤیا هندە کا ژ خە لکێ گوندى بوخو دبرە دە ڤە رێن ئامێدیێ و میسل دفروتن.
کورتیە ک دە ربارەى نفش (ذرية) یا گوندێ ئاوکێ :
هە روە کى دژێدە را دا هاتیە زانین دبێژن ل سە رێ چە رخێ هە ژدێ زاینى ژئە گە رێ نە خوشیا(تاعونێ) ئە وا ل ئە وروپا دە سپێکرى ژبە ر چە ند ئە گە را سە ر ب گوندى دا هاتیە خارێ دبێژن نێزیکى (500) کە سا ژ خە لکێ گوندى دمرن وژ وان پێنچ سە د کە سا (170 تا 180) زە لام بون و یێن دى ژن و زاروک بون و هاتنە ڤە شارتن ل گورستا نا (ملێ هجرێ) ل ئاوکا خراب،
وب دیدە ڤانیا خودێ ژێ رازى (محە مە د عە لى توڤى) ئە وێ چویە بە ردلوڤانیا خودێ د سالێن سیهاندا دگوت من ژبابێ خو گوهلێ بویە کول نڤێژا عە یشا (90تا 100) دە ستێت شیرو مە تا لا ن من هژمارتینە ل مز گە فتا ئاوکێ ئە وێت ئامادە دبون بو کرنا نڤێژا عە یشا و هە مى وە کى بە رى نو کە مە ئاما ژە پێداى مرن و چونە بە ر دلوڤانیا خودێ مە زن.
وژئە گە رێ نە خوشیا تاعونێ بتنێ دوو بنە مال ژ گوندى مان ئە وژى دە مێ نە خوشى ب سە ر گوندى دا هاتى نە د ئامادە بون و با پیرێت ڤان هە ردوو بنە ما لا ئە وژى ئە ڤە بون باپیرێ بنە مالا(عبدالرحمان)و باپیرێ بنە مالا (شە کر)
سە بارە ت بنە مالا(عبدالرحمان)سێ کورهە بوون دگوتنێ (ئە حمە د و قە رە نى و تە مە ر) بە لێ ڤان هە رسێ کورا چ نفش لدیف خو نە هێلان.
سە بارە ت بنە مالا(شە کر) یا پێکهاتیە ژ دوو ئیجاخێت سە رە کى دگوتنێ باب ئاڤدە ل و باب ذیاب وەکى نوکە دبێژنێ (بنە مالا ئاڤدە ل و بنە مالا ذیاب) و ئە ف هە ردوو بنە مالە دگە ل دوو بنە مالێن (توڤیا) یێن کو ژ تورکیا یێ مشە ختبوین و پاشان ئاکنجیبوینە ل گوندێ ئاوکێ وهژمارا خیێزانێن گوندى نوکە ئانکو ل سالا(2013) دبنە نێزیکى (40) خێزانا و ژمارا کە سان دبنە نێزیکى (200) کە سان.
ژلایێ زانستى و لە شکە رى و سیاسى :
پتریا بنە مالا ئاڤدە ل و ذياب کور و کچێت وان مامو ستا نە و دە رچو یێن کولیژا و پە یمانگە هانە و نوژدارن وئە ندازیارن و برین پێچن ژبلى هندە ک ژوان هە لگرێت باوە رنامـ‍ێت دکتورایێ و ما جستێرێ نه، وژلایێ لە شکە رى هندە ک ئە فسە رێن لە شکە رى لێنە یێت دە رچو یێن ئە کادمیێ نه، وپتریا وان هە ر ژ کە ڤندا لایە نگرێت شورە شا ئە یلولێ و گولانێ بوینە و هە روە سا ژ وان هە بوینە سالان ومە هان کە فتى نە دزیندانێت سیاسى ڤە و هە مى چورێت نە خو شى وئە شکە نجە دانێ دیتینه.
ژلایێ رووبە رێ گوندى :
بە یا ڤا گوندێ ئا وکێ یا نوى دکە ڤیتە سە ر رووبارێ مارکى و عە ردێ ئاڤى و دێم و کویڤە چە ر دگە هیتە سە دان دونە مێت عە ردى.
سنورێت گوندێ ئاوکێ :
-ژلایێ روژئاڤاڤە گوندێ(بانسرا و هوص و رێشمه).
-ژلایێ روژهە لاتێ ڤە گوندێ (هیل)ه.
-ژلایێ باشورى ڤە گوندێ (هورە و زێوکێ و ئە رتش).
-ژلایێ باکورى ڤە گوندێ (پیر ئاڤدە ل و سپێ)
_________________________
بە رهە ڤکرنا قوتابى (وحید سعید حفظ الله)
ژێدە ر مامێ من حە جى (شمس الدين حفظ اللە سيدو)