د. رەشید فندی
ل 10 ی شواتێ ژ هەر ساڵ , بیرهاتنا ئاڤاکرنا ئێکەتیا نڤیسەرێت کورد ل کوردستانا عیراقێ بسەر مەدا دبۆریت ومە ژی چەندین بیرهاتن دگەل وێ ئێکەتیێ هەنە ئەوا ل بەروارا ناڤبری ژ سالا 1970 ێ هاتیە دەستوور دان. کو چەند نڤیسەرێت کورد ل بەغدا داخواز نامەیەک پێشکێشی وەزارەتا ناڤخۆیا عیراقێ کر بۆ ئاڤاکرنا ئێکەتیەکێ ب ناڤێ ئێکەتیا نڤیسەرێت کورد ل عیراقێ , پشتی پسیارکرن و دانوستاندنێ ل سەر وی پەیرەوێ وان پێشکێشی وەزارەتا ناڤبری کری , وەزارەتا ناڤخۆ ل ڕۆژا 10 ی شواتا ساڵا 1970 ێ دەستوری دا وان نڤیسەران ب دامەزراندنا ئێکەتیا نڤیسەرێت کورد ,تشتێ سەیر ئەوە ئه و داخوازنامە ب ناڤێ چیرۆکنڤیس ( #کاکە مەم بۆتانی# )هات بوو پێشکێشکرن, پشتی پێنجی سالا ژ تەمەنێ وێ ئێکەتیێ , هەر ئه و کەس ئانکو ( کاکە مەم بۆتانی ) دەمێ پار چوویە بەر دلۆڤانیا خودێ , هەر ئه و کەس سەرۆکێ وێ ئێکەتیێ بوو !!
دەمێ ل 10 ی هەیڤا شواتا سالا 1970 ێ دەستور هاتیە دان بۆ نڤیسەرێت کورد , وی سەردەمی سەقایێ پێکهاتنێ بوو ل ناڤبەرا حکوومەتا عیراقێ و سەرکردایەتیا شۆرەشا ئەیلوولێ ب سەرۆکاتیا جەنابێ مستەفا بارزانی , پشتی هەیڤەکێ , ئانکو ل 11ی ئادارا سالا 1970ێ رێککەفتنا ناڤبەرا هەردوو لا هاتە راگەهاندن و حوکمێ ئۆتۆنۆمی بۆ دەڤەرا کوردستانێ هاتە راگەهاندن .
بێ گۆمانە وی سەقای , سەقایێ ئاشتیێ کارەکێ ئەرێنی کرە سەر دامەزراندنا ئێکەتیا نڤیسەرێت کورد , وێ کۆما نڤیسەرێت کورد خەبات بۆ بەستنا کۆنگرێ خۆ یێ ئێکێ کر , و ل دوو ڕۆژێت 23 و 24 ی خزیرانا سالا 1970 ێ ئێکەمین کۆنگرە ل هۆلا ( الخلد ) ل بەغدا هاتە گرێدان وباشترین نڤیسەرێت کورد یێت وی سەردەمی بەشدار بوون , چەندین نڤیسەر ژ پارێزگەها نوو چێبوویا دهۆک ژی ئامادەی کۆنگرەی بوون . و هۆزانڤان هەژار موکریانی وەک ئێکەمین سەرۆک بۆ نڤیسەرێت کورد هاتە هەلبژارتن وشێخ مەمدوح بریفکی ژی وەک ئەندامێ دەستەیا رێڤەبرنێ هاتە هەلبژارتن .
وێ دەستەکا نڤیسەران هەول دان , لقێت خۆ ل پارێزگەهێت کوردستانێ ئاڤاکەت , لبەراهیێ ل هەیڤا 10 یا وێ سالێ ل سلێمانیێ و ل هەیڤا 1 یا سالا 1971 ێ ل هەولێرێ و ل هەیڤا 8 هەمان سالێ ل دهۆکێ وپاشی ل کەرکووکێ .
ئەڤە پێشەکیەک بوو بۆ چوونا ناڤ بابەتی , لێ ئەم دێ پتر چینە سەر بابەتێ لقێ دهۆک , ئه و تشتێ من دڤێت ئەز بێژم ئەوە , وی سەردەمی , ئانکو ل دەسپێکا سالێت حەفتێیا سەروبەرێ دهۆکێ دگەل سلێمانیێ و هەولێرێ یێ جودا بوو , هەر ژ سالێت بیستا و پشتی ئاڤاکرنا دەولەتا عیراقێ , ل سلێمانیێ چەندین ڕۆژنامە و گۆڤار دەردکەفتن و هەمی ب زمانێ کوردی بوون و خەلکێ وێ دەڤەرێ ب کوردی خواندن و نڤیسین دکر و پشتی چەند سالا چاپخانە لێ هەبوو و پەرتووکێت کوردی لێ د هاتنە چاپکرن , هەر وەسا ل هەولێرێ هەر ژ سالێت سیها گۆڤار لێ دەردکەفتن وخواندنا کوردی لێ هەبوو و هەر ژ سالێت پێنجیا چاپخانا کوردستان لێ هاتە دامەزراندن .
ل سالێت شێستا ژ چەرخێ بۆری ئەز قوتابی بووم ومن ل هەولێرێ د خواند , هەردەم ل بازارێ هەولێرێ ئەم د بەر جهەکی را د بۆرین , ل سەر نڤیسی بوو ( چاپخانا کوردستان ) و زەلامەکێ کۆنە مێر ب جلکێت کوردی یێ روونشتی بوو , خودانێ چاپخانێ بوو، دگۆتنێ ( گیوی موکریانی ) , ب دەهان جۆرێت پەرتووکا د جامخانێ دابوون , هەتا مەم و زینا خانی و دیوانا مەلایێ جزیری چەندین جارا لێ هاتبوونە چاپکرن و ب دەهان دیوانێت هۆزانڤانێت وێ دەڤەرێ, کو ل دووڤ گۆتنا , ب سەدان پەرتووکێت کوردی لێ هاتبوونە چاپکرن. من دڤێت بێژم سەروبەرێ خواندنا کوردی و زمانێ کوردی ل هەولێر و سلێمانیێ وەسا بوو , کو ئه و قوتابخانا من لێ د خواند دەرسەکا زمانێ کوردی لێ هەبوو ومە سێ سالا کوردی د خواند و مە ئەزموون پێ دکرن . من ڕەوشا زمانێ کوردی و ئەدەبێ کوردی ل وان هەردوو پارێزگەها بەحس کر , دا ژ نوو لسەر ڕەوشا زمان و ئەدەبێ کوردی ل پارێزگەها نوو چێبوویا دهۆکێ باخڤم .
چنکی دهۆکێ هەتا سالا 1969 ێ قەزایەک بوو سەر ب لیوا مووسل ڤەبوو , مووسل نە هەر خواندنا کوردی لێ قەدەغە کربوو , بەلکو ژ لایێ ئابۆری ڤە ژی دهۆکێ داگیر کربوو , ئانکو دەمێ دهۆکێ بوویە پارێزگەه , نە هەر ژ لایێ کارگێری ڤە ئازاد بوو , بەلکو ژ لایێ ئابۆری و رەوشەنبیری وجڤاکی ژی ڤە ئازاد بوو .
دەمێ ئێکەتیا نڤیسەرێت کورد لسالا 1970 ێ هاتیە دانان و پاشی لقێ وێ ئێکەتیێ ل دهۆکێ هاتیە ئاڤاکرن , دهۆکێ ڕەوشەکا تایبەت و لاواز هەبوو ل دۆر خواندنا کوردی وتۆرێ کوردی .
مە گەلەک هەول دان , بۆ پێکئینانا دەستەیا دامەزرێنەر ژ وان ئەدیب و نڤیسەران یێت وەکو ئەندام هاتینە وەرگرتن ل پەی مەرجێت ئێکەتیێ و یێت دزانی ب کوردی بخوینن و بنڤیسن , هەتا مەشیای ل 12ی مەها 8 یا سالا 1971 ێ پەیدا بکەین و هەلبژارتنا بکەین .
بۆ باشتر تێگەهشتنا سەروبەرێ زمانێ کوردی ,وی سەردەمی پەرتووکخانەیەک ل دهۆکێ هەبوو ب ناڤێ پەرتووکخانا دهۆک, خودانێ وێ گۆتە من , 10 ژمارێت حەفتیناما ( هاوکاری ) بۆمن تێن , د حەفتیەکێدا ,( 5 ) ژمارە ژێ تێنە فرۆتن و ( 5 ) دزڤرنەڤە , د هەمان دەم دا ب سەدان ژمارێت ( هاوکاری ) ل هەولێرێ و سلێمانیێ د هاتنە فرۆتن , هەر وەسا گۆڤارا ( بەیان ) هێژ وێڤەتر , هەر چەندە مە نڤیسەرێت دهۆکێ دەست پێ کربوو , هێدی هێدی مە هندەک گۆتار وپارچە هۆزان بۆ وان رۆژنامە و گۆڤارا د هنارتن .
د وان ( 20 ) سالا دا , ژ سالا 1971 ێ هەتا 1991 ێ ئافەرین بۆ وان نڤیسەرێت کورد ل دهۆکێ ئەوێت خەباتەکا خورت کری ژ بۆ بلند کرنا ئاستێ ئەدەبی و زمانڤانی ل پارێزگەها دهۆکێ کو ئه و ئاست گەهاندە نێزیک ئاستێ هەولێرێ و سلێمانیێ , هەر چەندە گەلەک کۆسپ و ئاستەنگ د رێیا مە دابوون , چ ژ لایێ حوکمەتا عیراقێ ڤە بیت , یان ژ لایێ هندەک کەسا ڤەبیت , کو ب ساناهی نە د هێلا بەرهەمێ مە ب کرمانجی بەلاڤ ببیت!![1]