ڕەسەنێتی لە شوناسدا
#ئامانج غازی#

بەرهەمی ڕەسەن لەوانەیە کۆن یان هاوچەرخ بێت، وڕەسەنێتیی لە سەرووی هەموو شتێکەوە ئەنجامەکان جێبەجێ ناکات. بەڵکوو زۆرجار هاوکێشەیەکی نوێ ودەربڕینی ژمارەیەک لە توخمە ناسراوەکان یان دەربڕینەکانە، ئەوە پڕۆسەی یەکخستنە کە بوون یان پێکهاتەیەکی نوێ دەبەخشێت. ئەمە ئەم پڕۆسە دەوڵەمەند وئاڵۆزە تێکەڵەیە، کە بە کاراکتەری خۆی دیاری دەکرێت، کە بەرهەمی ڕەسەن لە وتەی یان ئاشتکەرەوە (بەرهەمهێنان) جیا دەکاتەوە. نەژادی بابەتەکە زۆر ڕەسەن دەردەکەوێت، ئەگەر بەپێوەری ئێستا گرینگی پێبدرێت.
ئێمە خوێندنەوەیەکی نوێگەریی کەلەپوورمان دەوێت کە خۆی بەدوور دەگرێت لە کەوتنە ناو خوێندنەوەیەکی کەلەپووری بۆ ئەم سەردەمەوە بە واتایەکی تر ئامانجی لە پشت خوێندنەوەی خۆی وەک خوێندنەوەیەکی هاوچەرخێتیی کەلەپوور خۆ بەدوورگرتنە لە کەوتنە ژێر دەسەڵاتی کەلەپووری بەڵام، ئەمە مەترسیدارترین شتە کە ئێمە ڕادەکێشێت بۆ (خوێندنەوەیەکی کەلەپووری ئەم سەردەمە) واتە بۆ درێژکردنەوەی ڕابردوو بۆ ئەوەی لە جیاتی ئێستا وداهاتوو ڕەفتار بکات.
بەشێوەیەکی گشتی مەسەلەی ڕەسەنێتیی و میراتی کەلتووری هەمیشە گفتوگۆ و مشتومڕی بەردەوام بووە، هەروەها قوڵکردنەوەی چەمکی کەلەپوور و پەیوەندی بە نوێبوونەوە هەیە، ئەوی دواییان بە هاوشێوەکردنی کەلەپوور دادەنرێت لە چوارچێوەیەکی هاوچەرخدا کە تێیدا ڕەسەنێتیی کەلەپووری ناتوانرێت لە واقیعی زیندوو جیابکرێتەوە بەڵکوو توخمێکی گۆڕاو و گۆڕێنەرە، چونکە کەلەپوور وەکوو مەزهەبێکی نەگۆڕی تیۆری و واقیعی هەمیشەیی نییە، بۆیە ڕەنگە ئەم گوزارشتە لە پەیوەندی ڕەسەنێتیی بۆ نوێگەرییە هەوڵێک بێت بۆ گونجاندنی بابەتەکە لەگەڵ پێداویستییەکانی ئێستادا.
لە ڕاستیدا هەموو کلتوورێک لە سەردەمی پۆست نوێگەرییدا هەوڵ دەدات لە ڕێگەی هەموو هاندەرێکی گونجاوەوە بوونی خۆی بسەپێنێت. بەڵام ئەوەی کۆتی کەلتووری دەکات پەیوەندی داهێنانی هونەرییە لەناویدا وموزیک بەتایبەتی بۆ مەسەلەی (شوناس ورەسەنێتی) وبۆ ئەوەی گشتگیر نەکرێت، بەشێک هەیە کە پێیوایە کاری موزیکیی لەدونیای ڕۆژهەڵاتدا لەدایکبوونێکی سرووشتی نەبووە، لە ڕابردوودا بەلایەنی کەمەوە هیچ پەیوەندییەکی بە ئێستاوە نییە ڕەنگدانەوەی ئێستایان نەبوو ونەیتوانیوە پردی پەڕینەوە بۆ کارەکانیان لەنێوان کلتوورە جیاجیاکان درووست بکات.
بۆیە قسەکردن لەسەر پەیوەندی نوێگەری بە کەلەپوورەوە دەمانگێڕێتەوە بۆ چەمکە فەلسەفییەکان و پەیوەندی خودیی لەگەڵ ئەوی تردا و هەروەها ڕەنگە بمانباتە ئەوەی کە کێشەیەکی پەیوەست بە گونجاندنێکی کۆمەڵایەتی و شارستانی لە ڕۆشنایی گۆڕین و تەوژمەکانی فکری نەتەوەیی ڕۆژاوایی پێشکەش بکەین کە کولتووری ڕۆژهەڵاتیان خستە ژێر هەیبەتی و دزەکردنی پرەنسیپ و پاراستنی کەلەپووری موزیکی لە شێواندن و گۆڕان بەپێچەوانەی تایبەتمەندییە تەکنیکییەکانی کەلەپوورەوە، چونکە ڕەوتی نوێگەرییە دەتوانێت بیگەیەنێتە هەمان کلتوور و زاڵ بێت بەسەر کۆمەڵگەکانی جیهاندا.[1]