پەسار شالی
ئاینێ ئێزدی ئاینەکێ پیرۆزە د کومەڵگەهێ کوردەواریێدا و تایبەتمەندیەکا جێواز هەیە، ژبەر کو ئاینەکێ کەڤنێ کوردایە و ب وانڤە گرێدایە، هەروەسا ب درێژاهیا مێژوویێ زۆرداریەکا مەزن و رەفتارێن خراب و فەرمانێن نارەوا دژی ڤی ئاینی و باوەرپێکریێن وی هاتینە ئەنجامدان و تومارکرن.
زۆرداری دژی ئێزدییان نەبتنی ل رێیا هێرشێن لەشکەری بوویە، بەلکو تێکدانا مێژوویێ و نەهێلانا شوێنوارێن ڤی ئاینی مەترسیەکا مەزن بوو لسەر وان، مەترسیدارترژی تێکدان و کرێتکرنا هزر و بیران ژلایێ خەلکێن نە ئێزدی دژی ڤی ئاینی و باوەرپێکریێن وی ژ ئالیێ زۆربەی مللەتێن رۆژهەلاتا ناڤەراست ژ کەڤن و هەتا نوکە.
ل دەڤەرا بەهدینان، د کەڤندا و ل سەردەمێ میرنشینا بەهدینان (ئامێدیێ) و هەتا ڤی سەردەمێ نوکە، رەفتارێن هەمی نەتەوە و ئاینێن ل ڤێ دەڤەرێ دژین رەفتارێن ئاشتی و جوامێری وپێکڤە ژیانێنە، لەورا ناڤێ بەهدینان لسەر ڤێ دەڤەرێ هاتیە دانان کو ڕامانا وێ ژی (باخچێ ئاین و ئولان)ە.
بابەتەک کەڤن و هاتا نوکە گەرم هەیە کو جهێ پسیارێیە ئەوژی پەیوەندیێا د ناڤبەرا قائدی(قايدى) کو بەشەکن ژ ئێزدیا و هوزا (نێروە)یا، ل دەڤەرا بەهدینان، ل ڤێرێ و بۆ ڤی بابەتی چیروک و چیڤانوک یێت هەین، هەروەسا گوتنێت خەلکێ ل ناڤ هەردوو رەخاندا زۆرن و نە دغەریبن، لێ ب مخابنیڤە هەتا نوکە چ ژ وان ئاخفتن و چیروکا ل سەر بنەمایێن زانستی یان مێژویی نە هاتینە تومار کرن و نڤێسین و مە چ ڤەکولین نە دیتینە کو ل سەر ڤی بابەتی هاتبنە نڤێسین، لێ پسیار لسەر ڤی بابەتی گەلەکن.
هندەک نیشان بۆ راستیا ڤی بابەتی یێت هەین، ئەوژی هەبوونا چەندین ناڤێن وەکی ئێک یان نێزیکی ئێک ل هەردوو دەڤەرێن نێروە و ئێزدیا، بۆ نموونە ناڤێ گوندێ (سینا) یان ناڤێ (ستری زەرکا) یان ناڤێ (گرێ گەرە ژار)، هەروەسا هندەک ژ نێروەیا دبێژن بنیاتا مە قائدینە و دئەسڵدا ئێزدی بووینە و پاشی بووینە موسلمان، قائدیێن دەڤەرا ئێزدیا ژی دبێژن ئەم ژناڤ نێروەیا یێت هاتینە خارێ، ژ بەر خوینداریێ بیت یان هەر ئەگەرەکێ دی.
بەری بچینە د ناڤەروکا بابەتیدا پێتڤیە چەند راستیەکا روون بکەبن ژ بەر هەبوونا چەندین پرسیاران، ژوان: بوچی قائدی ل هەردوو دەڤەرێن نێروە و ئێزدیا هەبووینە؟ کو دوو دەڤەرن ژ ئیک دویرن و دناڤبەرا هەردوو جهان دا چەندین هوز و ئاقار و دەڤەرێن دی هەنە و هەروەسا جهێن ئاسێ و چیایێن سەخت یێت هەین مینا دەڤەرا نێروە ئەگەر بابەتێ رەڤینێ نەبیت. یا دوویێ، بوچی نێروە نە جهەکێ دی؟ و د کەڤن دا چ پەیوەندی دناڤبەرا هەردوو لایان هەبوویە؟ مخابن مە چ ژێدەرێن سەرەکی یێت مێژویی نینن کو ڤێ چەندێ ب سەلمینن، وەکی هەبوونا پەیوەندیێن دناڤبەرا میرێن ئیزدیا و میرێن ئامێدیی. یا سیێ، بوچی قائدی و نە چ چینێن دی د ناڤ ئێزدیاندا؟ پاشی بوچی د گوتنە وان قائدی؟ ئەڤ ناڤە ژ کیڤە هاتیە؟ پشتی لێکولینەکا هویر ل ناڤ مێژویا دەڤەرا بەهدینان و بەراوردکرنا ڤان هەمی نیشانا و لێکدانا ڤان پرسیارا ل گەل تەڤایا ڤی بابەتی بۆ مە روونکرنەکا بەرئاقل دیاردبیت و دبنە بەرسڤ.
دا بزڤرین بۆ سالا (1833ز) دەمێ میرێ رەواندزێ (میرنشینا سۆران) محمد پاشا (میرێ کۆرە) هێرش کریە سەر میرنشینا (بەهدینان) ب هێجەتا تووڵڤەکرنێ ژ ئێَزدیان و میرێ وان یێ وی سەردەمی میر عەلی بەگێ داسنی. زنجیرا رویدانێت وێ هێرشێ و ئەگەرێن وێ ل دویف ژێدەرێن مێژویێ ب ئەڤی رەنگی بوون:
ل سالا (1832ز) پەیوەندێن هوزا مزویریا ب سەروکاتیا عەلی ئاغایێ ئەرتوشی ل گەل ئێزدیا ب سەروکاتیا میرێ داسنیا میر عەلی بەگ کو دبیتە کورێ حەسەن بەگی، کورێ چولی بەگێ داسنی، نەخوشبوون و ئاڵوزبوون، د وی دەمیدا عەلی ئاغایێ مزیری و کورێ وی سنجان ئاغا ب زەلامێت خوڤە هێرش کرنە سەر گوندێن ئێزدیا ل دەشتا دکەڤیتە دناڤبەرا چیا و رویبارێ خازری و باج ژ وان گوندان دستاندن و وەک کارڤەدانەک بەرامبەر وان هێرشان، میرێ ئیزدیا نەهێلان کاروانێت مزیریا بچنە گوندێن داسنیا. ژ لایەکێ دیڤە عەلی ئاغایێ مزیریا باج نەدا میرێ ئامێدیی و چ پویتە پێ نەکر و پەیوەندیێن وان خراب بوون. لەورا میرێ ئامێدیێ میر محمد سەعید پاشا (1824-1834ز) گازی کرە میرێ ئێزدیا عەلی بەگی و داخواز ژێ کر عەلی ئاغای و کورێ وی سنجان ئاغای بکوژیت.
ل دەستپێکێ میری ئێزدیا رازی نەبوو و دترسا ژ کارڤەدانێن موسلمانان، هەروەسا دێ ئەڤە بیتە دەلیڤەک بو والیێت عوسمانیا ل موسلێ و بەغدایێ داکو لەشکەرێ عوسمانی بیننە سەر دەڤەرێن ئێزدیا و فەرمانا وان راکەن، بەلێ میرێ میرا ل ئامێدیێ محمد سعید پاشا سوز و پەیمان دانێ کو هەرگاڤەکا مزیری تشتەکی بکەن ئەو دێ لەشکەرێ خۆ فرێکەت ژ بۆ پاراستنا ئێزدیا، هەروەسا دێ بەرامبەر لەشکەرێ والیێ موسل و بەغدایێ راوستیت و بەرەڤانیێ ژ وان کەت و چ جارا وان ناهێلیتە بتنێ بەرامبەر دوژمنان. میرێ ئێزدیا عەلی بەگێ داسنی ب ڤێ چەندێ رازی بوو پشتی زانی کو هندەک مزیری ژی دێ هاریکاریا وی کەن و پشکداریێ د وێ پلانێدا کەن ژ پێخەمەت ب دوماهیک ئینانا زۆرداریا عەلی ئاغایێ مزیری و کورێ وی سنجان ئاغای. بۆ ڤێ چەندێ میرێ ئامێدیێ برایێ خۆ میر ئیسماعیل پاشایێ دووێ، کو ل وی دەمی میرێ ئاکرێ بوو، راسپارد ژ بۆ بجهئینانا وێ مەرەمێ و لێک نێزیک کرنا هەردوو لایان، لەورا میر ئیسماعیل پاشا هات و چوون دناڤبەرا هەردوو لایاندا دکر، دگەل عەلی بەگێ داسنی چوو سەرەدانا عەلی ئاغایێ مزیری ل گوندێ (باڵەتە) کر، پاشی داخاز ژێ کر کو ئەو ژی سەرەدانا میر عەلی بەگی بکەت ل گوندێ باعەدرێ.
ل دەسپێکێ عەلی ئاغا رازی نەبوو، لێ عەلی بەگی گوتێ دێ کورێ خو سنەت کەت د حزویرا وی دا و دێ بنە کریڤێن خوینێ! پشتی چەندین رۆژان عەلی ئاغا و کورێ وی سنجان ئاغا دگەل پێنج پاسەوانێت خۆ چوونە قەسرا میرێ ئێزدیا ل گوندێ باعەدرێ ل میر عەلی بەگێ داسنی بوونە مێهڤان، ئەوی ژی ژبۆ جێبەجێکرنا وێ پلانێ خۆ باش ئامادکربوو، ل دویف سترانێن کەڤن یێت ئێزدیا، دبێژن کو عەلی ئاغایێ باڵەتەی تەعدایی ل خولامەکێ میرێ وان کر ئەوژی رازی نەبوون! لێ پشتی دەمەکێ کورت ل مێهڤانیێ زەلامێت میرێ ئێزدیا دەرگەﮪ و پەنجەر گرتن و دەورو بەرێت قەسرێ دورپێچکرن، ب جارەکێ هێرش کرنە سەر مێهڤانا، عەلی ئاغای و کورێ وی سنجانی بەرەڤانیەکا دژوار ژ خۆ کرن. ل دوماهیێ هەردوو هاتنە کوشتن دگەل سێ پاسەوانێن وان، پاشی عەلی بەگی گازی کرە چل (40) سەروک ئویجاخ و ماقویلێن ئێزدیا و داخاز ژ وان کر هەر ئێک ژوان خەنجەرا خۆ ل کەلەخێ عەلی ئاغای بدەت، داکو هەمی ئێزدی دڤێ چەندێدا پشکداربن.
مزیری رابوونە سەر خۆ و خۆ ئامادەکرن دا هێرشێ بکەنە سەر قەسرا میرێ ئێزدیا ل گوندێ باعەدرێ و توولا عەلی ئاغای و کورێ وی سنجان ئاغای ڤەکەن، ل وی دەمی ب هزاران چەکدار و فێرسێن ئێزدیا ل گوندێ باعەدرێ و دەوروبەرێن وێ خرڤەبوون بۆ بەرەڤانیکرنێ ژ خۆ و میرێ وان عەلی بەگێ داسنی، لەورا چ شەر دناڤبەرا واندا چێنەبوون و بۆ دەمەکێ بێدەنگی دروست بوو.
عەلی ئاغایێ باڵەتەی/ مزیری، ئەوێ ب دەستێن زەلامێت میرێ ئێزدیا هاتیە کوشتن، برازایەک هەبوو یێ بناڤ و دەنگ بوو، دگوتنێ مەلا یەحیایێ مزیری کو زانایەکێ ئاینێ ئیسلامێ بوو، ئەو مەلایە زور یێ ب قەدر بوو د ناڤ خەلکێ دەڤەرێدا و رێزەکا تایبەت لێ دگرتن.
مەلا یەحیا گەلەک تورە ببوو، هانا خۆ برە ئامێدیێ پایتەختێ میرنشینا بەهدینان، ل دەڤ میر محمد سەعید پاشا و داخازا هاریکاریێ ژێ کر بۆ توڵڤەکرنێ، بەلێ میری چ بۆ نەکر، پاشی هەوارا خۆ گەهاندە دەڤ میرێ ئاکرێ ئیسماعیل پاشایێ دووێ، لێ ئەوی ژی چ بۆ نەکر، بەلێ مەلا یەحیا بێ ئومێد نەبوو و بەردەوام بۆ ل خۆ ئامادەکرنێ بۆ تولڤەکرنێ، هەروەسا زۆر ژ میرێن بەهدینان تورە بوو، ب تایبەت پشتی پاسەوانەکێ میرێ ئامێدیێ محمد سەعید پاشای، کورێ وی مەلا عبدالرحمان کوشتی و زانی میرێن بەهدینان بو وی چ ناکەن! و بۆ وی ئاشکرا بوو کو دەستێ میرێ ئامێدیی د کوشتنا مامێ وی عەلی ئاغای و پسمامێ وی سنجان ئاغایدا یێ هەی، ژبەر وێ چەندێ هاوارا خو برە دەڤ محمد رەواندزی میرێ میرنشینا (سوران) یێ ناڤدار ب(میرێ کۆرە)، ل دەستپێکێ ئەوی ژی چ سوز نەدانێ، بەلێ پشتی کو دەلیڤە پەیدا بوون بۆ میرێ کور، هەروەسا موفتیێ وی مەلایێ خەتێ، کو دوستەکێ نێزیکی مەلا یەحیایێ مزیری بوو، فەتوایەک دا پشتی کو زانی میرێ کۆرە نەیێ بەرهەڤ بوو، بۆ شەرێ ئێزدیا چونکە میرێن بەهدینان دێ بەرەڤانیێ ژوان کەن ئەوژی نەشێت بەرامبەر نفشێ عەباسیا براوستیت! و شەرێ وان بکەت چونکە مروڤەکێ زور یێ دیندار بوو.
مەلایێ خەتێ ب پالپشتیا مەلا یەحیایێ مزیری فەتوایەک نە درست دا، کو تێدا هاتبوو: شەرێ ئێزدیا حەلالە!، ئەگەر میرێن بەهدینان بەرەڤانیێ ژ ئێزدیان بکەن، شەرێ وان ژی دێ حەلال بیت! و ل وی دەمی بۆ میرێ رەواندزێ هەیە دەستێ خو ب دانیتە سەر میرنشینا وان، هەروەسا مال و مولک و ئاخا وان دێ حەلال بیت بۆ میر و لەشکەرێ میرنشینا سوران. میرێ کور ب ڤێ فەتوایێ گەلەک دلخوش بوو و رەزامەندیا خۆ دەربڕی بۆ شەرکرنێ، چونکی مەرەما وی نە شەرێ ئێزدیا بۆ بتنێ، بەلکو راگەهاندنا شەری دژی وان بەهانەیەک بوو بۆ بەرفرەهکرنا سنورێ میرنشینا سوران، وە ئەڤە د مێژویێدا هاتیە سەلماندن، بەڵگەژی هێرشکرنا لەشکەرێ رەواندزێ (سوران) بۆ سەر جزیرا بوتان و هەتا دەڤەرا حەسەن کێفێ چوو، ب بەهانەیا وێ چەندێ کو میرنشینا بوتان پشتەڤانیا میرێن بەهدینان دکرن.
ل بوهارا سالا (1832ز) لەشکەرێ میرێ کۆرە ل رویبارێ خازری نێزیکی گوندێ کەلەکا داسنیا دەربازی سنوورێ بەهدینان بوو و دەست ب کوشتنا خەلکێ سڤیلێ ئێزدی یێ بێ تاوان کر.
میرێ کور لەشکەرێ خۆ کربوو سێ بەش، برایێ خۆ رەسول بەگ کرە سەرلەشکەرێ بچیت بۆ باعەدرێ دورپێچ کەت دا میرێ ئێزدیا عەلی بەگێ داسنی بگرن یان بکوژن، هەروەسا بەشێ دوویێ یێ لەشکەری ب سەروکاتیا موسێ بەگ پشتەڤانیێ ل لەشکرێ ئێکێ بکەت د دەمێ پێتڤیدا، ئەو بخۆ ژی (میرێ کور) ل گەل پشکا سیێ یا لەشکەرێ خۆ ل هیڤیێ مان کا دێ میرێت بەهدینان چ رەفتارێ کەن، کا دێ بەرەڤانیێ ژ هەولاتیێن خۆ یێن ئێزدی کەن یان نە؟ هەکە ئە، ل وی دەمی دێ دەست ب هێرشا خۆ یا مەزن کەت ب گرتنا ئاکرێ و دەڤەرا زێباریا هەتا بگەهیتە ئامێدیا پایتەخت، ئو ناراوەستیت هەتا سەرانسەری بەهدینان داگیر دکەت.
بەری لەشکەرێ سوران بگەهیتە شێخان هێزەک ژ لەشکەرێ میرنشینا ئامێدیێ ب سەرکێشیا فێرسێ قەهرەمان (بابە یوسف عەبدەوی) بەرامبەر هێزا سوران راوستیا و شەرەکێ دژوار دناڤبەرا هەردوو لایاندا دەستپێکر و ژمارەکا زۆر ژ هەردوو رەخا هاتنە کوشتن و بریندارکرن، ژبەر کو ژمارا لەشکەرێ رەواندزێ (سوران) گەلەک زێدەتر بوو، لەورا هێزا (بابە یوسف عەبدەوی) شکەست بەلێ لەشکەرێ بەهدینان نە زڤری ئامێدیێ دا خۆ ئامادە بکەت بۆ بەرەڤانیێ، بەلکو بابەت یوسف و لەشکەرێ مایی ل گەل وی بەرێ خۆ دانە باعەدرێ دا ل وێرێ بەرەڤانیێ ژ ئێزدیا و میرێ وان بکەن، هەتا بەشێ سەرەکی یا لەشکەرێ میرنشینا بەهدینان بگەهتە هەوارا وان ب سەرکێشیا (یونس ئاغایێ گەیلی). ل دوماهیا بهارا سالا (1832/ز) ل گوندێ باعەدرێ و دەوروبەرێن وێ، شەرەکێ دژوار دەستپێکر دناڤبەرا لەشکەرێ بەهدینان ب سەرکێشیا (یونس ئاغای) مل ب ملێ فێرسێن ئێزدیا ب سەرکێشیا میرێ وان (عەلی بەگێ داسنی)، دژی لەشکەرێ میرێ کور ب سەرکێشیا برایێ وی (رەسول بەگێ رەواندزی)، ڤی شەری دوو رۆژ و دوو شەڤا ڤەکێشا و ژمارەکا ئێکجار زۆر ژ هەردوو لایان هاتنە کوشتن و بریندار کرن. شەرێ باعەدرێ بدوماهیک هات ب شکەستنا لەشکەرێ بەهدینان و ژ ناڤچوونا هێزا ئێزدیا و هەروەسا میر (عەلی بەگێ ئێزدی) هاتە دەستەسەرکرن ژلایێ (رەسول بەگێ رەواندزی)، ئەو لەشکەرێ بەهدینان ئەوێن ژ وی شەری ب ساخی دەرکەتین، پاشڤەچوون بەرەڤ ئامێدیێ دا بەرەڤانیێ بکەن ل دژی میرێ کور. هەژی گوتنێ یە، لەشکەر و فێرسێن ئاکرێ ب سەرکێشیا (ئیسماعیل پاشای) هاتن بۆ بەرەڤانیێ ژ باعەدرێ و ئێزدیا بکەن، لێ بەری بگەهن شەر ب دوماهیک هاتبوو، لەورا میر (ئیسماعیل)ی لەشکەرێ ئاکرێ زڤراندە کەلها ئاکرێ دا خۆ ئامادەبکەن بۆ بەرەڤانیێ دژی لەشکەرێ میرێ کور یێ داگیرکەر.
ئەڤا چوویی رونکرنەک بوو دا ئەم بشێین روناهیێ بێخینە سەر چەند خالەکێن گرنگ گرێدای ب بابەتێ مە یێ سەرەکیڤە. ل شەرێ باعەدرێ و پشتی لەشکەرێ بەهدینان و ئێزدیا شکەستین بەرامبەر لەشکەرێ رەواندزێ، چەند سەرکردە و زەلام و گەنجێت (نێر) بنەمالا میرێن ئێزدیا خۆ خلاسکرن ژ مرنێ و دەستەسەرکرنێ، ل گەل لەشکەرێ بەهدینان ئەوێ شکەستی بەرەڤ ئامێدیێ چوون، بەلێ (حسێن بەگێ داسنی) کو دبیتە کورێ (میر عەلی بەگ داسنی)، کو ئەو وارسێ شەرعی یێ بابێ خۆ بوو و ل گەل چەند زەلامەکێن مالا میرێت ئێزدیا چوونە ئاکرێ و گەهشتنە میر (ئیسماعیل)ی و ژ کوشتنێ رزگاربوون.
پەیوەندیێن دناڤبەرا میرێ ئاکرێ و بنەمالا میرێت ئێزدیا ب شێوەیەکێ گشتی گەلەک باش و موکمبوون ب تایبەت دگەل (میر عەلی بەگ) و کورێ وی (حسێن بەگ) کو کریڤێن ئێک بوون، لەورا ئەوی گەلەک چاڤێ خۆ ددا زەلامێت بنەمالا میرێ ئێزدیا و سەرکردێن وان، ئەوێن ژ کوشتنێ رزگار بووین، ل دەمێ کەلها ئاکرێ کەتیە دەستێت لەشکەرێ (میرێ کور) ئەوژی پشتی بەرەڤانیەکا دژوار لێ هاتیە کرن ژلایێ خەلکێ ئاکرێ و هێزێن زێباریا و لەشکەرێ میر ئیسماعیلی، ناڤبری دگەل سەرکردە و کەسێن نێزیکێن خو و حسێن بەگێ ئێزدی و کورێن میرێن ئیزدیا ئەوێن ل ئاکرێ بوون بەرەف ئامێدیێ ڤەکێشان و خۆ ئامادەکرن بۆ بەرڤانیکرنێ، چونکی دزانین کو لەشکرێ رەواندزێ دێ هێرشێ کەتە سەر پایتەختا میرنشینا بەهدینان (ئامێدیێ).
پشتی دەمەکێ کورت هێزین رەواندزێ دوورپێچا ئامێدیێ کرن و پشتی شەرەکێ دژوار و ل شەشی حوزەیرانێ ل سالا (1833/ز) ئامێدی کەفتە دەستێت لەشکرێ رواندزێ و میرێ کور، لێ بەری ئامێدی بتەمامەتی بکەڤیتە دەستێن وان دا، میر ئیسماعیل دگەل زەلام و دوست و هەڤال و چەند سەرکردێن بەهدینان و دناڤ واندا زەلام و سەرکردێن بنەمالا میرێت ئێزدیا، ب رێکا تونێلەکا ڤەشارتی یا نهێنی، ژ ئامێدیێ دەرکەفتن و بەرەف دەڤەر و کەلها نێروە چوون، دا کو خۆ ل وێرێ ئاسێکەن، چونکە ئەو دەڤەر یا چیاییە و کەلها وێ گەلەک ئاسێیە و دێ شێن باش بەرەڤانیێ ژ خۆ کەن.
ب ڤی رەنگی چەند سەرکردە و زەڵام و گەنجێن بنەمالا میرێن ئێزدیا گەهشتنە دەڤەرا نێروەیا و ل میرێن کەلها نێروە و هەروەسا ل نک بەگێن وان بوونە مێهڤان بۆ ماوەیکێ درێژ تا لەشکەرێ میرێ (کور) ژ میرنشینا بەهدینان ڤەکێشای، بۆ ماوەی چەندین ساڵان ل وێ دەڤەرێ ژیان.
ل ڤێرێ ناڤێ (قائدی) هەم ل ناڤ هوز و دەڤەرا نێروەیا و هەم ل ناڤ ئێزدیا رامانا خۆ یێ هەی، یا ژمن ڤە دیرناکەڤیت ژ (منصب) یان (صفەت) بۆ وان کەسان یێت چوینە دناف نێروەیاندا و زۆربەیا وان سەرکردە و نڤشێن میرێن ئێزدیا بوون و دوی دەمیدا پەیڤێن عەرەبی دناڤا ئێزدیاندا دهاتنە بکار ئینان وەک (قائد)، دا بهێتە نیاسین ل ناڤ سوحبەتا و هەروەسا دا جێوازتر بن و بهێنە نیاسین بێی کو ناڤێ ئێزدیاتیێ پێڤەکەن و جهێ وان ئاشکرا بیت، ئەو قائدیێن ل گوندێن بەگ و مێرێن نێروە ئاکنجیبوون مینا گوندێ نێروە، سینا، سەرنی و چەند گوندەکێن دی.
بۆ دەمەکێ درێژ میرنشینا بەهدینان ما ل بن دەستێ لەشکەرێ سوران، توند و تیژیا وان رۆژ بۆ رۆژ زێدە دبوو بەرامبەر خەلکێ دەڤەرێ، ب تایبەت پشتی هاوڵاتیان ل ئامێدیێ و گەلەک جهێن دی سەرهلدان کرین دژی وی لەشکەرێ داگیر کەر. هەژی گوتنێ یە کو خانما ئێزدی هەڤژینا میرێ ئێزدیا (عەلی بەگێ داسنی) رابوو ب سەرهلدانەکێ دگەل شێرە ژنێن ئێزدی دژی لەشکەرێ میرێ (کور) ب مەرەما تولڤەکرنێ و ئازاد بوونێ و پشتی چەندین سەرهلدانا دژی لەشکرێ سوران و ب پاڵپشتیا خەلکێ بەهدینان، میرێن بەهدینان (بنەمالا میر سیفەدین) زڤرینە سەر حوکمێ میرنشینا خۆ.
بۆ دەمەکێ درێژ وان ئێزدیا (قائدیا) ئەوێن خو ل دەڤەرا نێروە ڤەشارتین د گەل خەلکێ وێ ژیان بسەر دبرن کو دگوتنێ قائدی ژبەر کو قائد بوون یان میر و سەرکردە بوون یان ژ نڤشێ وان بوون، وەکی مە دیارکری ل دەڤەرا نێروەیا شینوارێن دیروکی یێن کەڤن زۆرن وەکی گەلەک جهێن دی یێت کوردستانێ، بەلێ شینوارێن ئاینی زۆرن مینا ئاینێ میترا و زەرەدەشتی و مەسیحی و بیزەنتی، لێ چ شینوارێن ئاینی یێت ئێزدیا ل دەڤەرا نێروەیان نەهاتینە دیتن، بەلێ شینوارێن کومەلایەتی هەروەسا گوتن یێت هەین ل ناڤ هوزا نێروەیا کو دبێژن ئەو ئێزدیێن ئاکنجیبوین لە وێ دەڤەرێ بوونە موسلمان ! ژبەر کو بۆ ماوەکێ کورت حوکمرانی ل کەلها نێروە دکرن و پشتی نەمانا حوکمێ میرێن ئامێدیێ و نەمانا دەستهەلاتداریا میر و بەگێن نێروەیا. ب نێڕینا من وان قائدیا ئاینێ خۆ گوهوری ژ ئێزدیاتیێ بۆ موسلمانەتیێ دا کو بشێن حوکمرانیێ ل خەلکێ دەڤەرێ بکەن و خەلک وانا وەک دەستهەڵاتدار قەبیل بکەت. لێ ئەو قائیدیێن نەبووینە موسلمان و ئاینێ خو نەگهورین ڤەگەریانە دەڤەرا خۆ و گوندێن خۆ ئاڤاکرن و ناڤێت هندەک گوند و جهێن دەڤەرا نێروەیا لێ کرن.
تێبینی: نڤیسەری مفا ژ چەندین ژێدەرێن مێژوویی وەرگرتینە بۆ ڤی بابەتی و هەروەسا ل گەل کومەکا روشنبیرێن هەردوو ئالیان دویڤچوون کریە بۆ بابەتی.
ژێدەر:
أنور المائی، الاکراد فی بهدینان، الموصل، سنە 1960.
جلیلی جلیل، من تاریخ الامارات فی الامبراطوریة العثمانیة فی النصف اڵاول من القرن التاسع عشر، ترجمە: محمد عبدو التجاري، دمشق، سنة 1987.
صدیق الدملوجي، امارة بهدینان الکردیە أو امارة العمادیة، الموصل، سنة1952.
صدیق الدملوجی، الیزیدیة، مطبعة الاتحاد، الموصل، سنة 1949.
محفوظ العباسي، امارة بهدینان العباسیە، مطبعة الجمهوریة، الموصل، سنة 1969.
عماد عبدالسلام رؤوف، المعجم التاریخی لأمارة بهدینان، مطبعة الحاج هاشم، أربیل، سنة 2011.
عبدالفتاح علي یحیی، الملا یحیی المزوري وسقوط امارة بادینان، مجلة کاروان، العدد 41 شباط 1986.
کاوه فریق أحمد شاوه لی ئامیدي، امارة بهدینان 1700-1842، دراسة سیاسية اجتماعیة ثقافیة.[1]