#فرسەت سەید شکور#
بێگومان باسکردنی بابەتێکی گرنگی وەک ڕۆڵی ئێران لە ووڵاتی عێراق، باسێکی گرنگ و لۆژیکیی و سەردەمییە، ئەم بابەتە لە ئێستادا زۆرترین قسە و گفتوگۆی لەبارەوە دەکرێت، بەو هۆکارەی هەردوو دەوڵەت (عێراق و ئێران) پێگەی گەورەی سیاسی و ئابووری و سەربازی گەورەیان لە جیهان و ناوچەکەدا هەیە لەم بابەتەدا هەموو کاریگەرییانەی ئێران لە عێراق دروستی کردووە لە دوای ساڵی 2003وە دەخەینە ڕوو.
گەر باس لە ڕۆڵی سیاسەتی ئێران لە عێراقدا بکەین بێگومان دەبێت باسی دوای ساڵی 2003 بکەین، چونکە دوای ڕووخان و کۆتایهاتنی دەسەڵاتی حزبی بەعسی عێراقی و ڕژێمی (سەددام حسێن مەجید) لە عێراق و هاتنە سەر حوکمی شیعەکان، سیاسەتی عێراق لە ڕووی حکومداری و هێز و دەسەڵات گۆڕانکاری گەورەی بەسەردا هات.
پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و عێراق لە ساڵی 1980-2003 پەیوەندییەکی زۆر باش نەبووە بەو هۆکارەی سەددام دژی ئێران بوو، بە هەمان شێوە شیعەکانی ئێران دژی عێراق بوون.
پاش ئازادکردنی (عێراق) لەلایەن ئەمریکاوە لە ساڵی 2003 سیاسەتوان و شارەزایان و چاودێرانی سیاسی وایان دەبینی (ئەمریکا) کۆنتڕۆڵی هەموو شتێک لە عێراق دەکات، بەڵام ئەمە پێچەوانە بوو چونکە دەسەڵاتی ئێران لە عێراق زیادیکرد.
وادەردەکەوێت کە ڕۆڵ و کاریگەریی ئێران لەسەر عێراق لە قۆناخی دەرکەوتنی (دەوڵەتی ئیسلامی) لە عێراق و شامدا زیاتر دەرکەوت. ئەوەش بەهۆی ئەوەیە کە ئەم ڕێکخراوە، مەترسیی گەورەی لەسەر ناوچە و پارێزگاکانی ناوەڕاست و باکووری عێراق دروست کردبوو.
داعش بە تایبەت ببووە جێگەی مەترسی بۆ ناوچە سنووریەکانی عێراق - ئێران و ئەوەش ڕێگەی بۆ دەسەڵاتدارانی ئێرانی خۆشتر کردووە تا زیاتر پەرە بە دەسەڵات و کاریگەرییان لە دۆڵی دوو ئاواندا بدەن، بە تایبەت (قاسم سولەیمانی) کە فەرماندەی هێزی سوپای قودسی پاسدارانی ئێرانی دەکرد، زۆرترین ڕۆڵ و کاریگەری لەسەر عێراق هەبووە، هەر لە کۆنتڕۆڵی فەرماندە سەربازییە عێراقییەکان و هەتا گۆڕینی بڕیاری سیاسیش بە دەسەڵاتدارانی عێراق.
هۆکارەکانی کۆنتڕۆڵی عێراق لەلایەن ئێران:
شەڕکردن دژی تیرۆر:
ئێران ئارەزوویەکی زۆری بۆ ئەوە هەبووە شەری داعش بەکاربهێنێت بۆ ڕووبەرووبوونەوە و جەنگ لە پێناو ئەوەی وێنەیەک پیشانی هێزە نێودەوڵەتییەکان بدات کە ئێران دژی ڕەوتی تیرۆریزم لە ناوچەکەدایە.
لە لایەکی دیکەشەوە دەیویست کۆنتڕۆڵی شەری ڕووبەرووبوونەوەی داعش بکات، نەوەکو لە بەرامبەردا هێزە چەکدارە سونییەکان ڕۆلی ئەرێنی بگێڕن و لە دەسەڵاتی شیعە باڵادەستتر دەربکەون.
ژینگەی سیاسی عێراق:
لە ڕووی سروشتی، سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی، ئەمنی و سروشتیی خاکەوە، عێراق یاریدەدەر بووە بۆ ئەوەی ئێران زیاتر نفوز و کاریگەری خۆی بچەسپێنێت، بە تایبەت کە پارتە سیاسییەکانی عێراق و بزوتنەوەکان و ڕێکخراوەکان و میلیشیا چەکدارەکان پەیوەندییەکی ئایدۆلۆژیک و سیاسیی بەهێزیان بە دەسەڵاتی ئێران و هەژموونی شیعەگەرییەوە هەیە.
ئەوەش بەربەست و دیوارێکی گەورەیە بۆ پارێزگاریکردن لە سیستەمی باوی سیاسیی ئێستا لە ئێران.
کاریگەری ئابووری: هۆکارێکی دیکەی هەژموونی ئێران لەسەر عێراق بەو هۆیەوەیە کە بازارەکانی عێراق گۆرەپانێکی ئابووری لەبارن بۆ ساغکردنەوە و فرۆشتنی کاڵای ئێرانی، لەم ڕووەوە ئێران زۆرێک لە بازارەکانی عێراق و کۆمەڵگەی ئابووری عێراقی قۆرغ کردووە.
سروشتی سیاسەتی ئەمریکا لە عێراقدا:
سیاسەتی ئیدارەی باراک ئۆباما لە عێراقدا، دەرەنجام ئەوەی لێ کەوتەوە کە ئێران بتوانێت ڕۆڵی گرنگ لە هاوسەنگییەکانی عێراقدا بگێڕێت.، هەروەها وەک دەرکەوت لە سەردەمی (دۆناڵد ترەمپ) جگە لە کووشتنی قاسم سولەیمانی هیچی دیکەی لێ سەوز نەبوو، بەڵکو بووە هۆی کە ئێران زیاتر نفوز و هەیمەنەی لە عێراقدا زیاد بکات.
ژینگەی عێراقی: ژینگەی سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابووری، ئاسایشی، زەمینەیەکی لەباری ڕەخساندووە بۆ ئەوەی ئێران بتوانێت ڕۆڵی گرنگ لە عێراقدا بگێڕێت.
ئەم ژینگەیە هۆکاری سەرەکیی زیادبوون و فراوانبوون و گەشەکردنی خێرای هێژموونی و سیاسەتی پاوانخوازیی ئێران بووە لە عێراقدا. لە ساڵی 2003، ئێران بەقووڵی هەوڵی ڕۆچوونە ناو کۆمەڵگە و سیستەمی فەرمانڕەوایی و پرۆسەی سیاسیی عێراق دەدات.
ڕۆڵەکانی ئێران لە عێراق:
ڕۆڵی سیاسی: یەکەم ڕۆڵی سیاسیی ئێران لەو کاتەوە دەست پێ دەکات کە عێراق لە دوای کەوتنی فەرمانڕەواییی سەددام حسێنەوە، کەوتە قۆناغی گواستنەوەوە.
ئەمریکا کە بانگەشەی پرۆسەی بەدیموکراتیکردنی عێراقی دەکرد و، هەوڵی دا مۆدێلێکی جیاوازی حوکمڕانی بنیات بنێت، ئێران ڕاستەوخۆ لەسەر هێڵی پشتگیریکردنی ئەو پلانەی ئەمریکا بوو وەک تاکتیک؛ بە مەبەستی بەدیهێنان و بنیاتنانی دەسەڵاتێکی سیاسیی نزیک لە خۆی کە تیایدا نوخبەی سیاسیی عەرەبی شیعە، سەنتەر بن. ڕۆڵی سیاسیی ئێران، لە ڕێگەی تۆڕێکی فراوانی پەیوەندییەوە لەگەڵ ناوەندە حکومییەکان و ڕەوت و حزبە سیاسییەکانی ناو پرۆسەی سیاسی و مامەڵەکردن و کاریگەریدانان لەسەر کەسایەتییە شیعەکانی ناو پرۆسەی سیاسی و کایەی ئایینیدا، بەرجەستە دەبێت.
ڕۆڵی ئایینی:
ئێران لە بواری ئایینیدا ڕۆڵی بەرچاو دەگێرێت لە عێراقدا، بە بیرۆکەی مەزڵومیەتی شیعە لە عێراقدا ڕۆڵی ئێرانی لەم وڵاتەدا کارا و فراوانتر کردووە، ئێران کاریگەریی گەورەی هەیە لە سەر پیاوانی ئایینی شیعە و دەتوانێت لە ڕێگای فەتوای پیاوانی ئاینی بەشێک لە ئامانجە سیاسییەکانی بەدی بهێنێت.
ڕۆڵی ئابووری و بازرگانی:
ڕۆڵی ئێران لە کەرتی ئابووری لە عێراقدا زۆر ئاکتیڤ و پەرەسەندووە، ئێران لە وەبەرهێنانێکی فراواندایە لە عێراقدا، کە گشت سێکتەرەکانی عێراقی گرتۆتەوە، لە ماوەی 4 ساڵی دواییدا بری وەبەرهێنانی ئێرانی زیاتر لە 12 ملیار دۆلار بووە، لە بواری نیشتەجێبووندا کۆمپانیا ئێرانییەکان سەرقاڵی دروستکردنی زیاتر لە 4 ملیۆن یەکەی نیشتەجێبوونن، لە بواری گەشتوگوزاری ئاینیدا ئێرانییەکان سوودمەندن و کۆمپانیا ئێرانییەکان زۆرترین سەرمایەگوزاری گەشتیاریی ئایینی دەکەن لە عێراقدا
ڕۆڵی ئاسایشی و سەربازی و هەواڵگری:
لە ئێستادا ئەم ڕۆڵە، لە گرنگترین و بەرچاوترینیانە، بە حوکمی هاتنی داعش و، ئێرانیش بە بیانووی پارێزگاری لە یەکێتیی مەزهەب و نزرگە و مەزارگە ئایینییەکانی شیعە، بە شێوەیەکی ئاشکرا و فەرمی ڕۆڵی خۆی دەگێڕێت. ئەمە لە کاتێکدایە کە حکوومەتی بەغداد، حکوومەتێکی شیعەی زاڵی سیاسییە و، بەفەرمی داوای هاوکاریی لە ئێران کردووە و، بە هەزاران ڕاوێژکار و پاسدار و ئەفسەر و کارمەندی هەواڵگریی ئێرانی لە عێراقدا هەن. ئێران لە تەواوی عێراقدا بە سەدان خاڵی هەواڵگریی هەیە، کە بەچڕی، کار بۆ بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی دەکەن.
ڕۆڵی کۆمەڵایەتی و کلتوری:
ئێران لە ڕێگەی کردنەوەی نوێنەرایەتیی ڕێبەری باڵای کۆماری ئیسلامییەوە، توانیویەتی کاریگەری و هێژموونیی خۆی لەم بارەدا دابنێت.
ئێران لە ڕێگەی کردنەوەی بەرنامە و خولی ڕۆشنبیری و پەروەردەیی و فێربوونەوە، توانیویەتی پێکهاتەی کۆمەڵایەتیی شیعە بپارێزێت، هانی ناردنی چەندین کەسایەتی و ڕۆژنامەنووس و مامۆستا و چالاکڤانی داوە بۆ سەردانیکردنی ئێران و، پیشاندانی مۆدێلی ئێرانی لە بواری کەلتووری و کۆمەڵایەتییەوە.
ئێران بۆ ئەو ڕۆڵانە، چەندین میکانیزمی لەبەردەستدایە کە دەتوانێت ئامانجی پێ بپێکێت:
1- کاریگەریی بیروباوەری
2- پشتگیریکردن لە هەڵبژاردنەکان 3-
پشتگیریی دارایی 4-
گێڕانی ڕۆڵی ناوەندکار
5-
میدیا و پروپاگەندە
6- سیاسەتی ئەلتەرناتیڤ.
پرۆژەی ئێرانی لە عێراقدا، بە بارە سەربازیەکەیدا، بریتییە لە دروستکردنی سیستەمێکی بەرگریی خۆپارێز لە دەرەوەی سنوورەکانی ئێران.
بە بارێکی دیکەیشدا، بە هێزکردنی هیلالی شیعییە. ئێران هەوڵی داوە عێراقێکی ئێرانی دروست بکات. عێراقێک لە ئێران بچێت لە ڕووی هەوڵدان بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندییەکانی ئێران. عێراقێک لە ئاستی سیاسەتی دەرەوەدا، بڕیارەکانی زیاتر وا دەربکەون ئاماژەن لە خواستی ستراتیژیی کۆماری ئیسلامی، وەک ئەوەی گوزارشت بێت لە بەرژەوەندییەکانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ. بەئێرانیکردنی عێراق و، عێراقێکی ئێرانی، پرۆسەیەکی ستراتیژیی ئێرانە، کە لە داڕشتنی بڕیاری سیاسی – ستراتیژی، ئێران تێیدا سەنتەر بێت، نەک عێراق. لە ئێستادا، حکوومەتێک لە عێراق بوونی نییە کە بۆ یەک حاڵەتی سادە و ساکاریش جیاواز بێت لە ئێران یان جیاواز بیریش بکاتەوە. مەبەستیش لە حکوومەت بەربژێری سیاسیی فەرمانڕەوای شیعەیە، کە لە چوارچێوەی دەوڵەتی نەتەوەیییەوە دەرچوون و، ناشتوانن پردی پەیوەندیی بەهێزیان لەگەڵ ژینگە عەرەبییەکەدا هەبێت. ئەم هەوڵ و سەرکەوتنەی ئێران لە تەواوی جوگرافیای عێراقدا نییە، بەڵام لە بەشێکی گرنگیدایە کە هێمان بۆ بواری سیاسی و ئابووری و، گوزارشتن لە مامەڵەکردن لەگەڵ دنیای دەرەوە. لە گرنگترین لەمپەرەکانیش لە بەردەم ئێراندا، نەتوانینیەتی بۆ گشتاندنی وێنای بەغداد بۆ تەواوی عێراق. بەشی زۆری باشووری کوردستان، بەتایبەت ناوەندی بڕیاری کوردستان، لە ئاستی نێودەوڵەتیدا سیاسەتێکی سەربەخۆی لە ئێران و لە حکوومەتی ناوەندییش هەیە، کە بەرمەبنای داخوازی و مافگەلێکن، جودا لە ستراتیژیی ئێرانی و عێراقی.[1]