Di van rojan da çêjeke taybet a keşûhewaya Pragê heye. Rengên bihar û payîzê tev li hev bûne. Car caran baraneke hûr bi nermî dibare û sireke sar a zivistanê jî radibe. Îcar xweşiya wê jî – helbet li nik min – ew e ku di vê seqayê da çayeke germ a taybet bi me jî bi dest meriv bikeve.
Min çayek li qehwexaneyeke li navendên Pragê dît. Lê bi taybetî ji ber xwepêşandanên vê dawiyê yên #Rojhilatê Kurdistan# û Îranê ku êdî li her derê, tew li Pragê jî xelk behsa wan dike, bi dilxwazî yan bi dilnexwazî, ez ji bedewiya xwezayî ya bajêr dûr ketim û hizra min çû ser Şoreşa Qedîfeyî ya Pragê di sala 1989ê de.
Hevalê min ku gelek caran dixwaze xwe wek xortekî gundî bi nav bike, li Pragê rêveberê navendeke lêkolînê ye û ez jî beşdarî çalakiyên navenda wî bûme. Wî bi hezkirin û xwestekeke mezin ew kolan û cih nîşanî min dabûn ku xelkê xwenîşandan li wan kiribûn.
Xwepêşandanên bê tundûtîjî yên xelkê, nemaze xwendekaran, di heyama nêzîkî şeş hefteyan de, dawî li dewleta Stalînîst a wê demê li Çekoslovakyaya ku niha du welatên cuda ne, anîbûn.
Nola şoreşa qerenfîlê ya Portugalê di 1974 de, pênc şoreşên rengîn ên wiha, li Ewropaya Rojhilat û welatên Yekîtiya Sovyeta berê qewimîn ku ya herî dîyar ji wan şoreşa Çekoslovakyayê ye.
Tişta ku bala min çû ser, tavilê cudahiya navbera şoreşên qedîfeyî yên vir û şoreşên xwîndar ên Rojhilata Navîn bû. Helbet ji ber ku ez naxwazim mijara min a vê carê bi hêla şirovekirin û tiştên wisa ve here, ez ê dev ji vê meseleyê berdim.
Dîplomatekî kevn ê çekî li hember min rûniştibû. Li bal wî meraq bû ka dê çima kurdek li Rojhilata Navîn tirkî, farisî yan erebî bi başî nizanibe madem li heman welatî bi yên din re dijî! Helbet bi zimanekî ku rengekî biçûkxistinê li ser xuya bû. Nêrîneka qedîfeyî bû li ser pirsgirêkên aloz ên Rojhilata Navîn xasma pirsa Kurd.
Demek kişand heta min jê re zelal kir ku nabe li cihekê ku şoreşa wê ya 1989 qedîfeyî bûbe û cudabûna wê jî – 1993 qedîfeyî bûbe, bi nêrîneke giştî li Rojhilata Navîn were mêzekirin û cudahî neyên dîtin. Ne pirsa kurd bi tevayî wek pirsgirêka neteweyên Ewropayê ye û ne jî dewlet nola Brîtanya û Çekoslovakyayê ne!
Vê dîtinê, nêrînên Gertrude Bella brîtanî anî bîra min ku di dema xwe da bi awayekî pir xeyalî hewl dabû bi rêya çêkirina muzexaneyeke hevbeş gelên Iraqê bike yek û mîrateke hevbeş di navbera kurd û ereban de çêbike. Pirsgirêk di wê yekê de ye ku ev cure nêrîn wisa dihizire ku civak teşta hevîr e û tu çawa bixwazî tu dikarî teşeyekê pê bidî.
Piştî ravekirinên min, çend caran doza lêborînê kir. Lê piştî ku min bihîst ku wî çend salan wek dîplomatkar li Bexda, Îran û Stenbolê kar kiriye, ez li wê yekê fikirîm ka gelo çi valahiyek di pêwendiyên kurdan bi dinyaya derve re hene heta dîplomatkarek jî li deverê bi vî awayî hizir dike.
Min kurdekî ji Şirnexê dît. Hê jî kurdiya bedew a wê deverê dihate bîrê. Remezan ji Hezexê ye û li wê navenda Pragê dixebite. Bi germî bi min re diaxivî, te digot qey bi salan e ew min nas dike. Helbet paşê derket holê ji ber ku ew car caran tiştên min dibîne. Got ez li bajarê Brnoyê rûdinim û li wir mijûlî xwendinê me.
Brno! Cihekî vî navî yê taybet di destpêka tevgera rizgarîxwaz a Kurdistanê û bîrdanka civaka kurdê de hebû. Dibe ku gelek mîna min hebin ku bav û bapîrên wan bi hezeke mezin ji wan re qala wê brnoyê (tifingê) kiribin. Paşê hino hino çekên wek klaşnîkov û RPG peyda bûn û ev yek jî hevdem bû bi bandora îdeolojiya çepgiriyê û têkiliyên kurdan bi Yekîtîya Sovyeta berê re.
Diyar e di qonaxên berî hilweşîna wê yekîtîyê de û piştî wê jî, tevgera Kurdistanê zêdetir berê xwe da Rojava û vê yekê jî wiha kir ku niha hindek çekên NATOyê hêdî hêdî dewsa klaşînkov û brnoyên berê bigirin.
Dîmeneke din a Pragê ukrayniyên wir bûn. Ji ber ku hemû bi nijad slav in, reng û rûyê wan dişibe hev, heger zimanê wan mîna hev be, dibe ku bi hêsanî ji hev cuda nebin. Bi kêmanî ji bo min wisa bû.
Nêzîkî 500 hezar ukrayniyan piştî şer hatin Komara Çekê. Heta niha pirsgirêkeke wan a wisa berbiçav tune ye. Hikûmetê derfetên kar û mal da wan û meaşekê jî dide wan. Li ser hindek avahiyan dirûşma Pûtîn dev ji Ukraynayê berde hatiye danîn.
Li ser avahiya Wezareta Derve jî ala Ukraynayê tevî ala wan heta nîvî hatiye bilindkirin. Lê hindek lêkolînvan û pisporên çekî yên ku çavê min bi wan ket, dilgiran in ku heger di biharê da artêşa Rûsyayê bi ser xwe ve were û 500 hezar penaberên din bên dê çi biqewime!
Helbet dîtinek jî heye ku daxwaz dike Komara Çekê bêhtir bi slaviyan re be û pirsgirêkên xwe bi Rûsyayê re kêm bike. Bi vê mijara Ukraynayê em hindekî ji Rojhilata Navîn dûr ketin, lê bi wê mijara ku li ser rola Îranê di şerê Rûsyayê da li holê ye careke din axaftin hate ser Rojhilata Navîn. Bi rastî dinyaya îro wiha bi hev ve hatiye girêdan ku bandora gelek bûyeran êdî tenê bi cihekê ve ne sînordar e.
* Ziryan Rojhilatî Rêveberê Navenda Lêkolînên Rûdawê.[1]