$سمێڵی پیرۆز$
#ئادەم بێدار#
(بیانکوشتایە هیچ کێشەیەکمان نەبوو، بەڵام دەستدرێژیی بۆ سەر سمێڵى کاکەیى قبووڵ ناکەین) ، ئەوە لێدوانى یەکێک لە خزمەکانى (ئەیمەن) ى کاکەییە لەناو ئاپۆڕاى ناڕازى کاکەییەکان بۆ ڕووداو قسەى کردووە، تەنیا ئەو نا، بەڵکوو خەڵکى دیکەش لەو شەپۆلى ناڕەزاییە هەمان قسەى دووبارە کردووەتەوە، بۆ من ئەو بابەتە و کاردانەوەکان تائێستا جێى هەڵوەستە لەسەر کردنن.
$سمێڵ وەک سیمبولى ئایینى$
هاشم کاکەیى، نووسەرى دیارى کاکەیى، تاشینى بەشێکى سمێڵى ئەیمەن کاکەیى بە بێوێنە لە ئێڕاق ناوزەد دەکات، ئەو جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە لەسەردەمى پاشایەتییەوە تائێستا، هیچ دەسەڵاتێک ئەتکى پیرۆزیی کاکەییەکانی نەکردووە وەک ئەو گرووپەى حەشدى شەعبى کردوویەتى.
ڕووداوەکە هەوڵى بێڕێزى و سووکایەتى بووە بە سیمبولى ئایینى کاکەیى-یارسانى، بە مەبەست بووە و ویستوویانە (شوارب) ى بتاشن، بۆ ئەوەى ئازار بە ڕووحى کاکەیی و کورد و هەموو ئازادیخوازێک بگەیێنن، ئەوان مەبەستیان بووە (ئەتک) ى پیرۆزییەکانى پەیڕەوانى یارسانى بکەن، هەر ئەمەش بووە هۆى درووستبوونى شەپۆلێکى گەورەى ناڕەزایى کاکەیی و لە زۆربەى ناوچە جیاجیاکانى کوردستان و ئێڕاق ڕوویان لە کەرکووک کرد.
کاکەییەکان بە ڕووحێکى گەرمى کوردانەوە ملى ڕێگەى بەرەنگاربوونەوەیان گرتەبەر و وتیان کە ئەوە قابیلى قبووڵ نییە، ئەمەش وێنەیەکى جوانى یەکدەنگى کاکەیى نیشاندا کە بەهۆى ناساندنى کاکەیى وەک ئایین یان ئایینزا دەمێکە بەسەر دوو بەرەدا دابەشبوون.
$بۆچى کاکەیى سمێڵ ناتاشن؟ $
نووسەر و توێژەران لە وەڵامى ئەو پرسیارەدا بۆچوونی جیاوازیان هەیە، (پ. د. کەریم شوانى) لە ماستەرنامەکەیدا لەسەر کاکەیى بەناونیشانى (الکاکائية أصولها و عقائدها) بەشێک لەو بۆچوونە جیاوازانەى هێناوە، لەوانە:
مەلا محەمەد جەمیل ڕۆژبەیانى لە (بندنیجین مندلي في التاریخ) دا، هۆکارى هێشتنەوەى سمێڵى لە کاکەییەکانەوە گواستووەتەوە، گوایە مووس نەیتوانیوە سمێڵى پێشەواى باوەڕداران عەلى کوڕى ئەبووتاڵیب ببڕێت، ئەوەش بە بۆچوونی ئەو بۆ سەردەمى قزڵباشییەکان دەگەڕێتەوە، چونکە (شا عەباسى سەفەوى) گرنگیى بە سمێڵ داوە.
عەباس عەزاوى، مێژوونووسى ئێڕاقى، هۆکارەکە بە پێشەواى موسڵمانان عەلى کوڕى ئەبووتاڵیب دەبەستێتەوە، لەو بارەوە لە یەکێک لە ناودارەکانى کاکەیى دەگوازێتەوە بەبێ ئەوەى ناوى کەسەکە ببات، گوایە عەلى کوڕى ئەبووتاڵیب ئەو ئاوەى خواردووەتەوە کە لەدواى کۆچى دوایی پێغەمبەر (د.خ) و لەکاتى شووشتنى، لەسەر ناوکى ماوەتەوە، دوای ئەو ڕووداوە هەرچەندە سمێڵى کورتکردبێتەوە هەمیشە سمێڵى درێژبووەتەوە و ئەمیش هێشتوویەتییەوە.
نووسەر محەمەد ئەمین هەورامانى، لەسەر هێشتنەوەى سمێڵ لاى کاکەییەکان بۆچوونێکى دیکەى هەیە، ئەو هۆکارەکە دەبەستێتەوە بە ڕووداوێکى سەردەمى (سان -سوڵتان- سەهاک) کە گرنگترین کەسایەتى ئایینییە لەسەردەمی نوێى ئایینى کاکەیى یارسانى، گوایە لەو کاتەى سوڵتان گەنج بووە و لە گوندى بەرزنجەوە ڕووى لە ناوچەى شارەزوور و هەورامان کردووە، خۆى و شوێنکەوتووەکانى سمێڵ و ڕیش و قژیان درێژبووە، تاقمەکەى جیجەکیش کە دوایان کەوتوون، باڵایان کورت بووە و بێ مووس بوون، لێرەوە درێژى سمێڵ و ڕیش و بگرە قژیش نیشانەى جیاکەرەوەى کاکەیى بووە لەوانى دیکە، لەو کاتەوە تائێستا وەک نیشانەى جیاکەرەوە پارێزگارییان لێکردووە.
گەورە پیاوانى ئایینى کاکەیى وەک د. کەریم شوانى هێناویەتى، بۆچوونیان وایە ویژدان و دڵ هێلانەى ڕووحن و بیر و باوەڕى مرۆڤ تێیدا دەچەسپێت، دەمیش دەرگەى ئەو هێلانەیە پیرۆزەیە، لەو بارەوە ئاماژە بە هۆنراوەیەکى عەباس حیلمى کاکەیى دەدەن کە نووسیویەتى:
(القلب المؤمن) ماچان (بيت الله)
دەرگاش مەپاچدێ مەندێش وە ژێر پا
سمێلەن قاپى دەروون (صفي الله)
لازمەن تەقبیل پەرێ زیارەتگا
لە شوێنێکى دیکەدا ئەو هۆزانڤانە کاکەییە دەڵێت:
سمێل مەپاچان وە تێغ و میقراز
بە غەیر خودا کیەن سەبەبساز
واتە: بە مووس و نینۆکبڕ سمێڵەکانتان کورت مەکەن، کێ جگە لە خودا هۆکارى شین بوونیەتى.
هاشم کاکەیى هەموو ئەو بۆچوونانەى سەرەوە ڕەتدەکاتەوە، ئەو هۆکارى هێشتنەوەى سمێڵ بۆ پەیوەندیی ڕووحى مرۆڤ لەگەڵ خودا دەگەڕێنێتەوە، چونکە کاتێک خودا ئادەمى لە قوڕ ئەفراندووە، ڕووحى کردووەتە بەر، ڕووحەکەش لە دەمەوە بووە، ئەو مووانەشى لەسەر دەمى مرۆڤەکان شین بوون –سمێڵ- بەخششێکى خوایە بۆ باوکە ئادەم، لەبەرئەوە بە هیچ شێوەیەک لابردن و تاشینى ڕێگەپێدراو نییە.
بە بۆچوونى من، ئەو هۆکارەى هاشم کاکەیى بەشێکى بابەتەکەیە، بەشەکەى دیکە کە هۆکارەکە تەواو دەکات، ڕەهەندێکى مێژوویى قووڵترى هەیە، ڕەگ و ڕیشەى قووڵى سمێڵ وەک بەشێکى پابەندبوون بە ئاییندارى بۆ کوردانى زاگرۆسنشین دەگەڕێتەوە، ئەو کات کورد خواى ناسیوە و سمێڵى هەبووە، سمێڵیش سیمبولێک بووە بۆ خواپەرستی، لەبەر ئەوەش کاکەیی - یارسانى و ئێزدیش سمێڵیان هێشتووەتەوە، چونکە هەردووکیان درێژەپێدەرى ئایینى ئەو کاتى کوردن، لە دەقێکى (سەرنجام) کە پەڕتووکى پیرۆزى کاکەیى - یارسانەکانە، جەخت لەسەر ئەو پەیوەندییەى نێوان کاکەیى - یارسانى و ئایینى کوردانى زاگرۆس کراوەتەوە، دەقەکەى سەرەنجام هى (بابا سەرهەنگى دەودان) ە کە بەمشێوەیەیە:
ئەز کەنامێ من سەرهەنگە دەودان
چەنى ئێرمانان مەگیلین هەردان
تا زندەکەرین ئایینى کوردان
واتە: من کە ناوم سەرهەنگى دەودانە، پیاو چاکەکانمان دەگەڕێن لە شوێنەکان، بۆ ئەوەى زیندووى بکەنەوە ئایینى کوردان. کەواتە بەپێی پەڕتووکە پیرۆزەکەیان، ئایینى کاکەیی - یارسانی درێژەپێدەرى ئایینى کوردانى زاگرۆسنشینە، سمێڵیش بەشێکە لەو ئەرکە ئایینییەى لەوێوە بۆیان ماوەتەوە و کاکەیى - یارسانى وەک ئەرکێکى ئایینى پەیڕەوی دەکەن.
$سمێڵ لە ئیسلامدا$
ئیسلام سمێڵى هێشتووەتەوە، بەڵام سمێڵى کورت نەک درێژ، بەپێى دەقەکانى فەرموودە؛ نابێت سمێڵ ئەوەندە درێژ بێت بگاتە ناو دەم، پێغەمبەر (د.خ) فەرموویەتى: (خالفوا المشرکين، وفروا اللحى، وأحفوا الشوارب) ، هەر یەک لە بوخارى بە ژمارە (5892) و موسلیم بە ژمارە (259) هێناویانە، واتە: پێچەوانەى بێباوەڕەکان بکەن، سمێڵتان کورت بکەن و ڕیشتان بهێڵنەوە.
بە پشتبەستن بەو فەرموودەیە، ئیسلام پێویستى کردووە لەسەر موسڵمانان کە سمێڵیان کورت بکەنەوە، ئەمەیش بەڵگەیەکى ڕوونە کە بابەتى سمێڵ هێشتنەوەى کاکەیى هیچ پەیوەندى بە پێشەواى موسڵمانان عەلى کوڕى ئەبووتاڵیبەوە نییە، چونکە ئەو پێشەوا و خەلیفەیە و بەدڵنیاییەوە پێویستە پابەندى فەرمایشتەکانى پێغەمبەرەکەى بێت، لە هیچ سەرچاوەیەکى متمانەپێکراوى سوونە و شیعەشەوە نییە کە سمێڵى درێژ بووبێت، ئەمەش ئەو هەوڵەى گرووپێکى کاکەیى دەخاتە ژێر پرسیار کە لە دواى ساڵى 2003ەوە زۆر جار سرووت و بابەتە ئایینییەکانیان دەبەنەوە سەر عەلى کوڕى ئەبووتاڵیب و بەوەوە دەیبەستنەوە!
$هەڵوێستى ناوەندە ئایینییەکان$
یەکێک لەو سەروەرییانەى هەمیشە کوردستانیان شانازى پێوە دەکەن، بابەتى ڕێزگرتنە لە ئایینە جیاوازەکان و پێکەوەژیان، هەر چەندە ڕووداوەکە لە سنوورى ئیدارەی هەرێمى کوردستان ڕووینەداوە، بەڵام لەبەرئەوەى دەستدرێژیى کراوەتە سەر پیرۆزییەکانى پێکهاتەیەکى ڕەسەنى کورد، هەرێمى کوردستان لە بەرزترین ئاستى سیاسى و کارگێڕى ڕاگەیێندراوی ناڕەزای و سەرکۆنەی دژى ئەو کارە دەرکرد.
ئەوەى بۆ من جێى سەرنج و تێڕامانە، سەرجەم کاردانەوە و ناڕەزایەتى و سەرکۆنەکان سیاسى بوون، لەگەڵ ئەوەى پەیڕەوانى هەشت ئایین لە هەرێمى کوردستاندا دەژین، کۆمەڵێک ناوەندى ئایینى گرنگیان هەیە، بەڵام هیچ یەکێک لەو ئایینانە بە گشتى و بەتایبەت ناوەندە ئایینییەکانى ئیسلام و کرستیان و ئێزدى، هەڵوێستێکیان دەرنەبڕیوە، تەنانەت بەیەک ڕاگەیێندراویش سەرکۆنەی ئەو دەستدرێژییەیان نەکردووە، ئەوەش بۆ من جێگەى پرسیارە و پێویستە ناوەندە باڵاکانى وەک: یەکێتیى زانایانى ئایینیی ئیسلامى کوردستان، مەترانییەکانى کڵێسە جیاوازەکان، جڤاتى ڕووحانى ئێزدى قسە بکەن و وەڵامى ئەوە بدەنەوە، ئەرێ بێڕێزى بەو شێوەیە، کە پەیڕەوکارێکی ئایینی ڕەسەنى ناوچەکە ئەوەندە ناهێنێت ڕاگەیێندراوێکی ناڕەزایى لەسەر دەربکەیت؟!
هەرچى ناوەندەکانى دیکەى ژێر دەسەڵاتى حکومەتى فیدراڵین، ئەوە نەک وەقفى شیعە و سوننە، بگرە تەنانەت دیوانى وەقفى کرستیان و ئێزدى و سابیئەش یەک ڕاگەیێندراوی دەرنەکردووە، وەک ئەوەى نە بایە و نە باران، وەلێ بیریان چووەتەوە لە تەممووزێکى گەرمى بێڕێزین بەرانبەر پێکهاتەیەکى ڕەسەنى ئایینیى ئێڕاق!
بەدەر لە دامەزراوە سیاسى و کارگێڕییەکان، موحسین بەتات، نوێنەرى تایبەتى (سیستانى) مەرجەعى باڵاى شیعەکانى ئێڕاق، ڕۆژى 24-07-2022 چووەتە لاى کاکەییەکان لە کەرکووک بۆ دڵنەواییان، ئەوەش تاکە هەڵوێستى ناوەندە ئایینییەکانە بەرانبەر بەو کارە قێزەونە. ئەوەش هەڵوێستێکى لاوازە، دەبووایە سەرکردایەتیى حەشدى شەعبى بێتە سەر هێڵ و خودى مەرجەعە باڵاکانى شیعە سەرکۆنەی ئەو کارە بکەن، لەگەڵ ئەوانیش ناوەندەکانى باڵاى ئایینى سەرجەم ئایینەکانى ئێڕاق هەڵوێست وەربگرن، بۆ ئەوەى چیدی ئەو کارە دووبارە نەبێتەوە و سنوورێکیش بۆ ئەو هەموو پێشێلکارییانە دابنرێت کە بەرانبەر پێکهاتە ئایینى و نەتەوەییەکان دەکرێت لە ئێڕاقى نوێى دواى 2005. [1]