د. لەتیف کەریم واحید
بێگومان لەڕووی دەستووری و یاساییەوە زۆر دەوڵەمەندین، بەڵام بەداخەوە کە دێینە سەر مەسەلەی ئابووری، ئێمە لە ڕووی فیکری ئابوورییەوە زۆر هەژارین، ئەمەش بە ڕوونی بەدەستوورەکەوە دیارە، بەتایبەتی ئەو لایەنەی کە پێوەندی بە ئابووری سیاسییەوە هەبێت. بە هەمان شێوە، لەناو حکومەتی خۆشماندا لەناو ئەو تەنگژە ئابووریانەی پێدا تێدەپەڕین و هاودژی و تەمومژییەکی زۆر دەبینین، ئەگەر بەڕاشکاوی قسە بکەین حکومەت ئێمەی هێناوەتە قۆناخێک کە نازانین چی دەکەین. هەر بۆ نموونە سیاسەتمەدارانی ئێمە لە ساڵی 2003 ەوە باسی ئابووریی بازاڕ دەکەن، وامان پیشانداوە پێویستە هەموو شتێک بازاڕی ئازاد یەکلایی بکاتەوه، بەڵام لەهەمانکاتدا وەزارەتێکیشمان هەیە بەناوی وەزارەتی پلاندانان، لەمەش زیاتر زۆرجار سەیر دەکەین حکومەتی ئێمە لەناو بازاڕی ئازاددا نرخ بۆ شمەک دادەنێت و دیاری دەکات. بۆیە ئەگەر ئەمانە هەمووی پێکەوە کۆبکەینەوە لە ڕووی فیکری ئابوورییەوە کۆمەڵێک هاودژیمان پیشاندەدات. لە ڕووی شێوازی دیاریکردنی ئەم پرسەش لە پڕۆژەی دەستوورەکەدا بە ئاشکرا دەبینین. ئەو کەسانەی لەسەر ئەم پرسە کاریان کردووە نە خۆیان شارەزاییان لەم بوارەدا هەبووەو نە پرسیشیان بەکەسانی پسپۆڕو شارەزا لەم بوارەدا کردووە. لێرەوە هەوڵ دەدەم سەرنجەکانم وردتر بخەمە ڕوو:
1. ماددە (15) ی پڕۆژەی دەستوورەکە شێوازی بەرهەمهێنان و چوارچێوەی ئابووریی وڵات دیاری دەکات و نووسراوە (هەرێمی کوردستان پشت بە سیستمی ئابووری بازاڕو کێبڕکێی ڕەوا دەبەستێت) ئەگەر سەرنج بدەین بەکارهێنانی وشەی ڕەوا (المشروع) شتێکی خودیە Subjective-، دیار نییە مانای ڕەوا لە فیکری ئابووریدا چییە؟ بۆچی؟ لەبەر ئەوەی لەوانەیە هەندێک شت بە بۆچوونی من ڕەوا بێت، بەڵام بە بۆچوونی کۆمپانیایەکی گەورە ڕەوا نەبێت، یان لەوانەیە کۆمپانیایەکی گەورە کە دەیەوێت بێتە ئەم وڵاتە وەبەرهێنان بکات و هەندێک شت بە ڕەوا بزانێت، بەڵام بە لای وەبەرهێنێکی بچووکی خۆماڵییەوە ڕەوا نەبێت، بۆیە ئەم وشەیە لاستیکییەو ڕێگەی ئەوە خۆش دەکات خەڵک لە ڕوانگەیی بەرژەوەندی خۆیەوە لێکدانەوەی بۆ بکات.
2. چەمکی کێبڕکێ کە مەبەست بازاڕی ئازادە. پرسیاری من لێرەدا ئەوەیە ئایا فەلسەفەی بازاڕی ئازاد بۆ وڵاتێکی گەشەنەکردووی وەک ئێمە دەشێت کە ناتوانێت بچووکترین شت یان ئامێر درووست بکات؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە با سەیری ئەزموونی وڵاتانی دیکە بکەین، کە بەهەمان قۆناخی ئێستای ئێمەدا تێپەڕیون، بابزانین کە ئەوانیش لەناو بازاڕێکی گەورەی کێبڕکێدا بوون، چییان کردووە؟ ئایا چۆن توانیویانە لەناو ئەو کێبڕکێیەدا گەشە بکەن؟ من پێم وایە ئەندامانی لیژنەی نووسینەوەی دەستوور سەیری ئەزموونی ئەو وڵاتانەیان نەکردووە، ئەم بڕگەیەش ئەوە پیشان دەدات کە لە نووسینی دەستووردا نە شارەزایەکی زۆری لە ڕووی فەلسەفەی ئابووری و مێژووی ئابوورییەوە پێوە دیارە.
3. هەر لەو بڕگەیەدا لەدوای وشەی ڕەوا هاتووە، لەگەڵ هاندانی وەبەرهێنان و پەرەپێدانی ئابووری لەسەر بنەمای نوێی وەبەرهێنان. لەسەر ئەمەش دەپرسم ئایا مەبەست لە بنەمای نوێ چییە؟ ئایا مەبەست لە چ ڕوانگەیەک و کام قوتابخانەی ئابووری نوێیە؟ دیارە فەلسەفەیەکی ئابووری نوێ هەیە ئەمریکا لە ڕووی فیکریەوە پەرەی پێدەدات، ئەویش بریتییە لەم بازاڕی ئازادەو بچووک کردنەوەی ڕۆڵی دەوڵەت لە گەشەکردنی ئابووریدا. ئەمە ڕوانگەیەکی نوێیەو لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردووشەوە وڵاتانی ئەوروپی هەنگاو بەهەنگاو تەبەنییان کردووە. بەڵام بە نیسبەت وڵاتانی تازە گەشەکردووی وەک ئێمەوە، ئەمریکیەکان هەوڵیانداوە ئێمە ئەم فیکرە نوێیە قبوڵ بکەین، ئەوجا ئەم قوتابخانە تازەیە میکانیزمی خۆی و لە هەمانکاتیشدا چەندین ڕێکخراوی گەورەی وەک بانکی نێودەوڵەتی، ڕێکخراوی بازرگانیی جیهان، سندوقی دراوی نێودەوڵەتی هەیە و هەوڵدەدات ئەم فەلسەفەیە لە ڕێگەی ئەوانەوە بەسەر وڵاتانی گەشەنەکردوودا بسەپێنێت. بۆ نموونە گەر هەرێمی کوردستان پێویستی بە قەرزی دەرەکی هەبێت، بەڵام لەهەمانکاتدا پێویستی بەوەش بێت ڕەزامەندی ئەم سێ ڕێکخراوەش بەدەست بێنێت، بەڵام ئەم سێ ڕێکخراوە ئەگەر لە ئەزموونی وڵاتانی دیکەوە هەڵوێستیان بخوێنینەوە، لەوانەیە پێمان بڵێن حکومەتی هەرێمی کوردستان نابێت لیتری بەنزین بدات بە 500 دینارو دەبێت بیکات بە 900 دینار، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بەنزین لە بازاڕی ئازاد لیتری 900 دیناری تێدەچێت و نابێت حکومەت پشتگیری دابەزاندنی نرخەکەی بکات، بۆیە ئەگەر حکومەت ڕازی بێت بەوەی لیتری بەنزین بە 900 دینار بفرۆشێت، ئەوانیش هاوکاری دەکەن بۆ قەرز وەرگرتن، ئەمەش واتای ئەوەیە ئەو ڕێکخراوانە کۆمەڵێک مەرج دەسەپێنن بە سەر وڵاتاندا بۆ ئەوەی فەلسەفەی بازاڕی ئازادیان بەسەردا زاڵ بکەن.
بابپرسین بازاڕی ئازاد لە قازانجی کێیە؟ یان بە جۆرێکی دیکە فەلسەفەی بازاڕی ئازاد چۆن سەری هەڵداوە؟ لە ڕاستیدا بیرۆکەی ئەم فەلسەفەیە دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی 19، ئەو کات قوتابخانەیەکی ئابووری هەبوو لە شاری مانچیستەری بەڕیتانیا، بەپێی بۆچوونەکانی ئەم قوتابخانە ئابوورییە دەوڵەت نابێت هیچ ڕۆڵێک یان دەستێوەردانێکی لە بەڕێوەبردنی ئابووریدا هەبێت. لەسەرەتاوە ئەمریکاو بەڕیتانیا بۆچوونی ئەم قوتابخانەیان قبوڵ کرد، بەڵام لە ساڵانی 1929-1930 قەیرانێکی زۆر گەورەی ئابووری لە زۆربەی وڵاتانی ڕۆژاوا درووست بوو، بۆیە ڕوانگەی ئەم قوتابخانەیە کەوتە ژێر پرسیارەوە، پرسیارەکەش ئەوەبوو، باشە خۆ دەوڵەت هیچ نەخشێکی نییە لە گەشەکردنی ئابووریداو هیچ دەستێوەردانێک لە دانانی نرخ و کرێ دانانێت، بۆچی ئەم قەیرانە گەورەیە درووست بووە؟ لەسەر ئەم پرسیارە مشتومڕێکی فیکری و فەلسەفی بەرفراوان درووست بوو، ئەمەش وایکرد بیرکردنەوەیەکی ئابووریی نوێ بێتە کایەوە کە لە قوتابخانەی کێنزی خۆی دەبینێتەوە. کێنز (John Mynard Keynes) کە پاشتر بووە پرۆفیسۆر لە زانکۆی کامبریج ئەو کات بەو جۆرە وەڵامی ئەو قەیرانەی داوەتەوە: ئەگەر بازاڕی ئازادیش هەبێت، بەوشێوەی کە باس دەکرێت، ئەوا هێشتا قەیرانی گەورەی ئابووری هەر درووست دەبێت، ئەم قەیرانە هۆکارە سەرەکیەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی بازاڕ خۆی ناتوانێت پلان بۆ خۆی دابڕێژێت، ئەمەش واتای ئەوەیە هەر کاتێک باری ئابووری زۆر باش بوو، ئەوا بازاڕ بەرهەمی زۆر دەبێت و هەر کاتێک باری ئابووری خراپ بوو بەرهەمهێنانیش کەم دەبێتەوەو ڕێژەی بێکاریش بەرز دەبێتەوە، هۆکاری ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە بازاڕی سەرمایەداری بەشێوەیەکی گشتی سرووشتێکی بەرزو نزمی هەیە، ڕووبەڕووی قەیران دەبێتەوەو هەڵدەستێتەوەو جارێکی دیکە قەیران درووست دەبێتەوە، ئەوجا بۆ ئەوەی ئەم قەیرانە کەم بکرێتەوە، پێویستە حکومەت نەخشی لە ئابووریدا هەبێت.
هەربۆیە لەدوای شەڕی دووەمی جیهانییەوە قوتابخانەی کینزی بەشێوەیەکی گشتی لە زۆربەی وڵاتە ئەوروپاییەکاندا پێڕەو کراوە ئەمەش بەو مەبەستەی دەوڵەت نەخشی کاریگەریی لە ڕێکخستنی ئابووریدا هەبوو. بۆیە ئێمە کە باسی بازاڕی ئازاد دەکەین، دەبێت ئەوەمان لەبەرچاو بێت، ئەو گەشەکردنەی لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا درووست بوو، بەرهەمی ئەو بازاڕە ئازادە نەبووە کە ئێستا باسی لێوە دەکەن، بەڵکوو لە قۆناخی گەشەی ئابووریدا بازاڕ لەژێر دەستی دەوڵەت بووەو دەوڵەت بازاڕی بەڕێوە بردووە.
لێرەوە چەمکی بازاڕی ئازادو بەڕێوەبردنی بازاڕ دوو شتی لێک جیاوازن، بۆیە بۆ وڵاتێکی گەشەنەکردووی وەک ئێمە پێویست بوو لە دەستوورەکەدا بە شێوەیەکی پوخت و جوان ئەمە دیاری بکرایە، بۆ ئەوەی دەستی حکومەتی خۆمان نەبەستینەوە لەوەی ئەگەر سبەی حکومەت هەنگاوێک بۆ بەرژەوەندی خەڵک هەڵبگرێت بەڵام لە قازانجی کۆمپانیا بیانییە.ان نەبێت، دەستوورەکەی خۆمان ڕێگەی لێبگرێت و نەهێڵێت ئەو هەنگاوە هەڵبگرێت. من پێم وایە ئەزموونی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا ئەزموون گەلێکی زۆر باشن بۆ ئێمە. بێگومان من ناڵێم دەتوانین ئەزموونی ئەوان کۆپی بکەینەوە، بەڵام دەتوانین وەک وانەیەک سوودی لێوەربگرین، بۆیە بەڕای من ماددەی 15ی دەستووری هەرێمی کوردستان پێویستی بە پێداچوونەوەیەکی ورد هەیە، شایانی ئەوەیە بەشێوەیەکی دیکە دابڕێژرێتەوە.
هەروەها لایەنێکی دیکەی ئەو ماددەیە ئەوەیە کە ئاماژەی بە (بنەمای نوێ) کردووە، گرنگە ئەو بنەما نوێیە دیاری بکرێت، لەمەش زیاتر بەڕای من گرنگە لەم دەستوورە جێگەی ئەوە بکرێتەوە کە حکومەت نەخشی لە پەرەپێدانی ئابووریدا هەبێت. ئەمەش دەرگایەک بۆ حکومەت دەکاتەوە بۆ ئەوەی هەندێ سیاسەتی ئابووری پەیڕەو بکات کە لە بەرژەوەندیی گەشەکردنی ئابووری و هاووڵاتیاندا بێت. بۆ نموونە، بازاڕی ئازاد ڕێگە بە وڵاتی وەک کوردستان نادات لە هەندێ بواردا گەشە بکات و لەوانەشە ئەگەر ئێمە پەیڕەوی بازاڕی ئازاد بکەین، نەک نەتوانین کێبڕکێ لەگەڵ وڵاتانی گەشەکردوودا بکەین، تەنانەت نەتوانین کێبڕکێ لەگەڵ وڵاتانی دەرودراوسێی خۆشمان بکەین و ئەو کاتە بەهیچ شێوەیەک ناتوانین پیشەسازیەکی خۆماڵیمان هەبێت. ئا لێرەدا دەردەکەوێت دەوڵەت چ ڕۆڵێکی دەبێت؟ هەربۆیە ئەگەر وەک وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا دەستوورەکە بوار بدات، ئەوا هەندێک پیشەسازی هەیە دەوڵەت دەتوانێت پشتگیری بکات و بیپارێزێت، لەلایەکی دیکە ئەگەر بۆ بازاڕی ئازاد نەگونجێت ئەو پیشەسازییە درووست بکات ئەوا دەوڵەت خۆی دەتوانێت درووستی بکات. بۆیە هەموو ئەو وڵاتانەی گەشەیان کردووە، دەوڵەت لە زۆر بواری ئابووریدا خۆی دەستپێشخەری کردووە، ئەمەش لەبەرئەوەیە بازاڕی ئازاد یان سەرمایەدارەکان ئامادە نین پیشەسازییەک درووست بکەن لەبەر ئەوەی قازانجەکەی کەم و درێژخایەنە، بەڵام لەبەر ئەوەی حکومەت دەزانێت ئەم پیشەسازییە لە ڕووی سیاسی و کۆمەڵایەتییەوە پێویستە بۆ وڵاتەکەی هەیبێت، ئەوا خۆی دەستپێشخەری دامەزراندنی دەکات. ئەم پرسە لە ڕووی فەلسەفەی ئابووریەوە ڕەهەندێکی جێگری هەیە، ئەویش ئەوەیە بازاڕی ئازاد چەمکێکی هەیە کە پێی دەوترێت شکستی بازاڕ (Market Failure) ، لەسەر ئەم بنەمایەش بازاڕ لە بەرژەوەندی نییە هەندێک کاڵا بەرهەم بهێنێت هەتا ئەگەر لە بەرژەوەندی خەڵکیشدا بێت. هەر ئەم هۆکارەشە وایکردووە سەرمایەدارانی ناوخۆو بیانی لە کوردستاندا سەرمایەکانیان لە پڕۆژەی نیشتەجێکردندا بخەنەگەڕ، بەڵام لە درووستکردنی کارگەیەک نایخەنە گەڕ، ئەمەش لەبەر ئەوەیە قازانجی پڕۆژەی نیشتەجێکردن لەماوەیەکی کەمداو بە ڕێژەیەکی بەرز دەستەبەر دەکرێن، بەڵام قازانجی کارگەیەک لەوانەیە زۆر کەمتر بێت و چەند ساڵێکیشی بوێت هەتا سەرمایەکەی جێگیر دەبێت.
لێرەدا دەمەوێت ئەوە بڵێم هەندێک پیشەسازی هەن لە خزمەتی پێشکەوتنی ئابووری کۆمەڵگەدان، بەڵام بۆ سەرمایەدارانی ناوخۆیی و بیانی لە ئێستا لە بەرژەوەندیاندا نییە بیکەن، بۆیە دەبێت حکومەت لەم بوارەدا دەستپێشخەری بکات.
لایەنێکی دیکە کە ئەرکی حکومەتە بایەخی پێبدات، ئەوەیە کە ئاساییشی نەتەوەیی ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە ئاساییشی ئابووریەوە هەیە. ئاساییشی ئابووریش ئەگەر حکومەت درووستی نەکات و سەرکردایەتی نەکات درووست نابێت. هەر بۆ نموونە ئەگەر خوانەخواستە سبەی بازاڕی کوردستان دووچاری شکست بوو، ئەوا لەبەر ئەوەی سەرمایە وڵاتی نییەو لەسەر بنەمای نەتەوەیی و کۆمەڵایەتی سەیری پرسەکە ناکات، ئەوا لەوانەیە زۆربەی سەرمایە گەورەکان کوردستان بەجێبهێڵن و ڕوو لەشوێنی دیکە بکەن. لەبەر ئەمەیە نابێت دەستوور دەستی حکومەتی وڵاتەکەی لە دەستێوەردان لە ئابووریدا ببەستێتەوە.
لێرەدا دەمەوێت بگەڕێمەوە بۆ سەر وەزارەتی پلاندانان و حەزدەکەم زیاتر هەڵوەستەی لەسەر بکەم و ئەو پرسیارە بکەم بوونی وەزارەتی پلاندانان بۆچی؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارەش ئاماژە بەسێ جۆر ئابووری جیاواز دەکەم.
1. ئابووری پلان بۆ داڕێژراو یان ئابووری دەوڵەتیی. نموونەی ئەم جۆرە ئەو ئابوورییە کە لە وڵاتانی یەکێتی سۆڤیەتی پێشان و لە ئێستاشدا لە کۆریای باکوور و کوبا پیادە دەکرێت، لەم شێوازەدا هەموو ئابووری لەژێر دەستی دەوڵەتدایە، حکومەت پلان بۆ هەموو لایەنەکانی ئابووری دادەنێت، پلانەکەش زیاتر هاوکێشەی ماتماتیکیە. بۆ نموونە گەر بڕی هێندە لە سەدا پارە تەرخان بکەین بۆ کەرتی کشتوکاڵ، ئێمە ئەوەندە داهاتمان بەرزدەبێتەوەو ئەوەندە هەلی کار درووستدەکەین.
2. ئابووریی تێکەڵاو. وڵاتانی دیکە هەن نە تەواو پلانداڕێژاون نە 100% یش بازاڕی ئازادن، حکومەت بە ڕێژەی کەم و زۆر نەخشی هەیە لە پەرەپێدانی ئابووری و بەڕێوەبردنی بازاڕدا، بۆیە ئەگەر حکومەت نەتوانێت پلان بۆ هەموو ئابووریی وڵات دابنێت، دەتوانێت پلان بۆ بەشێکی دابنێت، بۆ نموونە حکومەت دەتوانێت لە بەرهەمهێنانی هەندێ کاڵادا نەخشی هەبێت کە لە بەرژەوەندی درێژخایەنی وڵاتدا هەبێت. بەڵام هەندێ لایەنی دیکەی ئابووری بەجێ بهێڵێت بۆ بازاڕی ئازاد.
3. بازاڕی ئازادی نموونەی حکومەتەکانی ئەوروپا و ئەمریکا. لە ڕاستیدا ئەو وڵاتانەش بە ڕێژەی 100% فەلسەفەی بازاڕی ئازاد پیادە ناکەن کە ئێمە تێیگەیشتووین. بۆ نموونە بەڕیتانیا کە فەلسەفەی بازاڕی ئازادی لێوە هەڵقوڵاوە 100% ئازاد نییە. باشترین نموونە بۆ پەیڕەونەکردنی فەلسەفەی بازاڕی ئازاد لە وڵاتە گەشەکردووەکاندا دەستێوەردان و پاڵپشتیکردنی کەرتی دارایی و بانکیە لە کاتی ئەو قەیرانەی کە ئێستا پێیدا تێدەپەڕن. ئەمەش ئەوەمان پێ دەڵێت کە بازاڕی ئازاد سنووری خۆی هەیە و تەنانەت بیرمەند و ئابووریناسی ئینگلیزی ئادەم سمیس دەڵێت: بازاڕی ئازاد ناتوانێت پۆلیس دابین بکات، ناتوانێت بەندیخانەکان بەڕێوەبەرێت، ناتوانێت بەرگری لەوڵات بکات. بۆیە هەندێ بواری ئابووری هەیە کە بازاڕی ئازاد بەپێی بەرژەوەندی وڵات ناتوانێت بەڕێوەیان ببات و ئەرکی سەرشانی حکومەتە سەرەوکاریان بکات و بیانخاتە ئەستۆی خۆی.
بۆ ئێمەش وەک هەرێمی کوردستان زۆر گرنگە هەموو شت 100% نەخەینە دەستی بازاڕی ئازادو پێویستە هەندێک بواری ئابووری هەن ڕاستەوخۆ لەدەستی حکومەتدا بێت، ئەوروپیەکان بەهەموو پێشکەوتن و تەکنەلۆژیایەی لەبەردەستیاندایە، پرسی بەرهەمهێنانی خۆراکیان نەخستۆتە بەردەستی بازاڕی ئازادەوە، خۆیان تا ڕادەیەکی زۆر کۆنترۆڵیان کردووە، یەکێتی ئەوروپا تاکو ئێستا گەورەترین بودجەی بۆ کەرتی کشتوکاڵە. بۆیە بۆ ئێمەش هەر کاڵایەک کە لە بەرژەوەندی هاووڵاتیانی خۆماندا بێت، دەبێت حکومەتەکەمان بەرهەمی بهێنێت، تەنانەت ئەگەر دژی فەلسەفەی بازاڕی ئازادیش بێت. بۆ نموونە، ئاساییشی خۆراک و دەرمان و چەک و وزە لایەنێکی زۆر گرنگی ئاساییشی نەتەوەیین و بە هیچ جۆرێک نابێت بخرێتە ژێر دەستی بازاڕی ئازادەوە.
لە کۆتاییدا دەمەوێت ئەوە بخەمە ڕوو کە پرسی ئابووری لە دەستووری (2009) کوردستاندا زۆر کاڵ و کرچ و ناشارەزایانە نووسراوەتەوەو ڕەچاوی قۆناغی مێژووی گەشەکردنی ئابووری کوردستانی تێدا نەکراوە. بۆیە ئەم جارە کە دەنووسرێتەوە دەبێت ئەو ماددەیە سەرپێیانە نەنووسرێتەوەو پرس بە پسپۆڕ و شارەزای بواری ئابووری بکرێت.
تێبینی: ماددەی (15) دەستوورەکە کە تەنیا چوار دێڕە کۆمەڵێک هەڵەی ڕێنووس و داڕشتنی زۆر ئاشکرای تێدا بەدی دەکرێت. بۆ نموونە بەکارهێنانی وشەی «سیستم» لە بری سیستەم کە سەرچاوەکەی وشەی (system) ی لاتینییە. هەروەها کە دەڵێت «هەرێمی کوردستان پشت بە سیستمی ئابووری و بازاڕی کێبڕکێی ڕەوا دەبەستێ» وەک ئەوەی بازاڕی کێبڕکێ سیستەمی ئابووری نەبێت. هەروەها کە دەڵێت «گرتنەبەری پەرەپێدانی ئابووری لەسەر بنەمای نوێ و وەبەرهێنان» جارێکی دی وەک ئەوەی پەرەپێدانی ئابووری و وەبەرهێنان دوو شتی لەیەک جودا بن و دەشێ پەرەپێدانی ئابووری بکرێت بەبێ وەبەرهێنان. هەروەها کە لە کۆتایی ماددەکەدا دەڵێت «قۆرخکردنیش (احتکار) بە یاسا نەبێت ڕێگەی پێ نادرێ» واتە ئەشێ قۆرخکردن هەبێت. ئەمەش دژی بڕگەی یەکەمە کە دەڵێت «کوردستان پشت بە سیستمی ئابووری و کێبرکێی ڕەوا دەبەستێ». چونکە لە سیستەمی بازاڕی کێبڕکێدا، قۆرخکردن بە هەموو شێوەیەک ڕێگە پێنەدراوە. ئەمەش کۆکردنەوەی دوو چەمکی دژبەیەکە لە یەک ماددەدا کە نەدەبوایە هەڵەی ئاوها لە دەستووردا بکرێت.[1]