ڕوانینێکی ڕەخنەگرانە بۆ وێنەسازیی ژنانی کورد 03
نووسینی سۆیلا شاریاری
وەرگێڕان: سپێدە ساڵحی
لە ئەنجامەکانی لێکۆڵینەوەدا درێژە دەدەین بە گێڕانەوەی قسە و وتووێژ، لەگەڵ ئەو ژنانەی کە بەرمەبەستی لێکۆڵینەوەکە بوون و ژیان و هەوراز و نشێوی سەرکەوتن و ڕەنج و ئازارەکانی خۆیان دەگێڕنەوە:-
1- (مێردەکەم شیرینی فرۆشیی هەیە و خۆشم هاوشانی ئیش دەکەم. هیچ کات ناتوانم تەنیا بیر لە ماڵداری و لەماڵەوەبوون بکەمەوە بەڵکوو هەمیشە لەپاڵ کاروباری ماڵەوە و منداڵداریدا، چالاکیی ئابووریشم هەبووە. ئەو ڕۆژانەش کە شیرینی ¬فرۆشییەکەمان داخراوە و پشووە بۆمان. کاروباری دروومانی گەڕەکەکامن ئەنجام دەدەم) .
2- (لە بنەماڵەی خۆمان، واتە ماڵی باوکم و بنەماڵەی مێردەکەشم، بە چاوی زایفە و نەتوانکارێک ژن دەبینن، بەڵام من ئەم ڕوانگەیەم بە کردەوەکانی خۆم گۆڕی و توانیم پێیان بسەلمێنم کە ژنیش بەتوانایە و زایفە و نەتوانکار نییە، تەنانەت لە هەندێ حاڵەت و هەندێ کاردا؛ زۆر باشتر و سەرکەوتووترە لە پیاو. تەنانەت هەمیشە مێردەکەم پێمی دەگوت؛ خوا شاهیدە مێشک و زەینی تۆ زۆر باشتر لە هی من ئیش دەکات. تۆ زیاتر لە من پارە بەدەست دێنی، ئەگەرچی ئەو مامۆستای قوتابخانە بوو، لە زۆر حاڵەتدا وا هەڵدەکەوت کە ئەو پارەی لە من وەردەگرت. من سۆپەرمارکێتم هەبوو، کڵاشم دەچنی، لەسەر زەوییە کشتوکاڵییە کرێگرتەکان ئیشم دەکرد و هەموو جۆرە ئیش و کارێکی ئابووریم بە شێوەی هاوکات دەکرد و ئەمە لە حاڵێکیشدا بوو کە هەموو کارەکان و ئەرکەکانم لە ماڵەوە بە باشترین شێوە ڕادەپەڕاند و مێردەکەم هەمیشە ستایشی منی دەکرد، قەناعەتم بە یەک ئیش و یەک داهات نەدەکرد و هەمیشە بە شوێن کار و داهاتی زیاترەوە بووم) .
3- (لە ڕاستیدا من ڕوانینێکی ڕەخنەگرانەم بۆ ئەو شیعرە فۆلکلۆرییەکانەی کە لەبارەی قەدەمخێر هۆنراونەتەوه، هەیە. باسی من ئەمەیە کە بۆچی له و ئاوێنە باڵاونێنەی ئەدەبی زارەکیی کوردیدا سەرنجێکی ئەوتۆ نەدراوەتە کەسایەتیی حەماسی و قارەمانانەی قەدەمخێر و ئەم ڕۆحە حەماسی و پاڵەوانێتییە لە هەمبەر ژنبوونی ئەودا کاڵ دەبێتەوە و دەچێتە ژێر کاریگەرییەوە و ڕۆحی حەماسیی ئەو نابینرێت. ئەمە ڕوانینی ڕەخنەگرانە و ناڕەزامەندانەی منە بۆ ئەم بابەتە، بۆچی تەنانەت تاکوتەرا ژنە قارەمانەکانی ئێمە کە لەم مێژووە نێرینەیەدا کە هەمانە، ونە و نەدیو دەگیرێت. بۆچی شاعیرانی ئێمە، ئاوازدانەران و دەنگبێژەکانی ئێمە تەنیا و تەنیا سەرنج دەدەنە لایەنی ژنانەیی ئەو. من لایەن و ڕەهەندی ژنانەی ئەو ڕەت ناکەمەوە و لە گرینگییەکەی تێدەگەم، بەڵام سەرنجدان و فۆکۆسی زیاتر لە ڕادە و پێویست لەسەر ئەم مەسەلەیە بە شتێکی نادرووست دەزانم) .
دوو کەس لەوانەی وا وتووێژیان لەگەڵ کرا و خۆیان بە خاوەنی تواناییگەلێکی پیاوانە و ژنانە لە یەک کاتدا دەزانی، ئاوەها دەڵێن:-
1- (دووگیان بووم کە شووەکەم کوژرا. بێپووڵ و نەدار و بێپشتیوان بووم و هیچ مافێکم نەبوو و دەبوو خۆم 5 منداڵ بە تەنیا گەورە بکەم. بە مانای ڕاستەقینە هەم دایکیان بووم هەم باوکیان. زۆر ڕەنج و مەینەتم کێشاوە. هەر کات سەربوردەی ژیانی خۆم بۆ کەسێک دەگێڕمەوە دەگرێت بۆم. 4 ساڵی ڕەبەق بۆ سووپا نانم دەکرد. بۆ مامۆستاکانی قوتابخانەی ئێرە نانم دەکرد و دەمبردە بەر دەرگای ماڵەکانیان. ڕۆژێک کە نانم دەبرد بۆ بەر دەرگای ماڵێک، لە تاو سەرما نێزیک بوو ڕەق هەڵێم و بمرم، بێپارە بووم و جلوبەرگی زستانەم نەبوو، ئەو پاڵتۆیەکی داپێم. هیچ کات لەبیرم ناچێت. پاش ئەو 4 ساڵەی کە نانم بۆ سووپا دەکرد دۆخەکە باشتر بوو، مانگانە 300تمەنیان وەکوو مووچە دەدامێ. پاش ئەوە سنوور کرایەوە و من دەستم کرد بە کۆڵبەری، بارودۆخمان زۆر باشتر بوو. لەگەڵ حاجی خەرامان ڕۆژانە دوو ئاڵقە تایەی سەیارەمان دەبرد بۆ ئێراق، هەر کاممان ئاڵقەیەک و بە فرۆشتنی ڕۆژێ 50 هەزار قازانجمان دەکرد. سەرباری ئەمانەش گا و مریشکیشم بەخێو دەکرد. ئاڵفی گایشم هەر خۆم لە کوێستان و کەژەکان دەهێنا و بۆ زستان هەڵمدەگرت. بەم هەمووەشەوە خۆم لە کاتی گونجاودا و زوو دەگەیاندە ماڵەوە و چێشت و چڵام بۆ منداڵەکانم دەکرد) .
2- (من 35 ساڵە کە مێردم نییە و 6 منداڵم، خۆم بە تەنیا گەورە کردووە و بەخێویانم کردووە و هەموو تێچووی ژیانیش لە ئەستۆی خۆم بووە. هەم پیاو بووم هەمیش ژن. کڵاشم چنیوە، پارچەی جلی پیاوانەم ڕێساوە. لە شاخ و کەژەکانەوە چیڵک و هەژگم بەکۆڵ هێناوە و لە شاردا فرۆشتوومە و نەمهێشتووە منداڵەکانم پێویستییان بە کەس هەبێت. هەر بەم حاڵەشەوە سێ بار ڕۆشتوومەتە حەج. کۆڵبەریم کردووە. مێردەکەم ڕۆشت و ئێمەی بەجێ هێشت و ژنی دیکەی هێنا. دواتر له و ماڵەی کە خۆم کڕیبووم، دەری کردین. زۆر دەستەنگ و هەژار بووین، تەنانەت فەرشێکیشمان نەبوو لەسەری دانیشین) .
$چالاکیی کەلتووری-کۆمەڵایەتی$
له و تواناییانەی کە ژنانی کورد ئاماژەیان پێدا و جێگەی سەرنجە، دەکرێ لەژێر ناوی دوو بابەتی چالاکییە کەلتووری و کۆمەڵایەتییەکان باسیان لێوە بکەین، کە زۆرترینی ئەم چالاکییانە بە ئاڕاستەی بردنەسەرەوەی تواناییەکانی خۆیان بە دیاریکراوی و کۆمەڵەی ژنان بە شێوەی گشتی و یان خزمەت و ڕاژە بە کەلتوور و هونەری نەتەوەی کورد بووە. خاڵێک کە زۆر جێگەی سەرنج بوو ئەمە بوو کە بە ڕوونی و ڕاشکاوی، خواست و ئارەزوو لە ناو ئەو کەسانەی کە پەرژانە سەر ئەم بابەتانه، بۆ چالاکیی گشتی و کۆیی زیاتر له خواست و ئارەزوو بۆ چالاکی و هەوڵە تاکەکەسییەکان بوو، دوو کەس لەوانەی وا وتووێژیان لەگەڵ کراوە لەم بارەیەوە دەڵێن:-
1- (تاکوو ئێستا لە نێزیکەی 500 کۆڕی گرینگدا بەشداریم کردووە و لێدوانم هەبووە و یان وتارم پێشکەش کردووە. پەڕتووکی یەکەمم واتە”زیندوویەک لە ناو تابووت”دا سێجار چاپ کراوەتەوە. ئێستاش سەرقاڵی نووسینی پەڕتووکی چوارەمم) .
2- (25 ساڵە کە خزمەت بە ئەدەبی کوردی دەکەم. هاوکات بۆ ماوەی 10 ساڵ کاری نووسین و بێژەریی بەرنامەی ڕادیۆم کردووە. پەڕتووکێکم لەژێر ناوی”جوانیناسیی شیعرەکانی مەولەویی کورد” بە زمانی فارسی نووسیوە. لە بواری ئەدەبی منداڵانیشدا کارم کردووە و ئێستاکە پەڕتووکی سێیەمم لەم بوارەدا لەژێر چاپ دایە. لە فیستیڤاڵی شیعری منداڵان لە ئاستی وڵاتی ئێراندا، شیعرەکەی من وەکوو شیعری بژاردە هەڵبژێردرا) .
$چوونەسەرەوەی وشیاری$
ئەوانەی وتووێژیان لەگەڵ کرا باسی ئەمەیان کرد کە لە بەرەو جیلی پێشوودا سنووردانان و تەنگپێهەڵچنین هەبوو، زیاتر ڕووبەڕووی ژنان بوونەتەوە، بەڵام بە هاتنەئارای ڕۆشنگەری و ڕۆڵی پشتیوانیکەرانەی بنەماڵە بە تایبەت پشتیوانی لە کچانی بنەماڵە و…و لە ئەنجامدا چوونەسەرەوەی وشیاری و زانیاری خوودی ژنان، دۆخەکە بۆ بەرەی ئێستا تا ڕادەیەکی زۆر هەموار و لەبار بووە. لەنێو ئەمانەدا ژنانێک هەبوون؛ کە ئەم وشیارییەیان لە ئاستێکی تاکەکەسیدا دەخستە ڕوو و باسیان دەکرد و ژمارەیەکی دیکەش تا ڕادەیەک خۆیان بە قوربانیی سنووردانان و لەمپەرەکان و نەبوونی وشیاری بەرەکانی پێشوو دەزانی، خواست و هیوای درووستکردنی گۆڕان لە ئاستگەلێکی گەورەتر و سەرووتر لە تاکەکەس و لە ناو پانتایەکی گشتی و هەمەکییان هەبوو. یەکێک لەمانە کە وتووێژی لەگەڵ کرا دەڵێت:-
(هەر کارێک لە ناو هەر کەلتوور و هەر جوگرافیایەکدا بووبێت، ئەگەر هۆگری و حەزم بۆی هەبێت لە ئەنجامدانی پێشوازی دەکەم و خۆم سنووردانانێم بۆ خۆم، بەهۆی کوردبوونمەوە لە کارێک بە زەمینە یان تێکستێکی کەلتووری جیاواز مەودا بگرم و دوور کەومەوە) .
یەکێکی دیکە لەوانەی وتووێژی لەگەڵ کرا لەبارەی وشیاری و تێگەیشتن و قبووڵنەکردنی سنووردانانەکان ئاوەها دەڵێت:-
(من هیچ سنوورێک لە زەینمدا نییە، بەڵام لە کردەوەدا هیچ ئیمکانیات و پێویستییەک بۆ بووژانەوەی تواناییەکانم نەبووە. من کەسێک نیم تینووی پۆست و پلە و پایە بم، بەڵام حەزم دەکرد ئەگەر پۆستێکی گرینگم هەبوایە خەمێک لە نەتەوەکەم، له و ژنە بێدەرەتان و دەستەنگانەی کە لەلایەن مێردە پیاوسالارەکەیانەوە ستەمیان لێ کراوە، بخۆم. بەڵام چ بکەم نەیانهێشت من درێژە بە خوێندن بدەم و خۆم یەکێک له و ژنانە بووم کە بەردەوام ژێر چەپۆک بووم. ئەم خەیاڵ و هزرانە هەر لە سەردەمی گەنجێتیدا لەگەڵم بوون. پێشتر تاڕادەیەک سنووردانان و بەرتەسککردنەوەکانمان قبووڵ دەکرد، بەڵام ئێستە ئیتر ڕووبەڕوویان دەبینەوە، بەرەبەرە خەریکین بەرگری لە خۆمان دەکەین، بەرگری له بیر و هزرمان دەکەین و بەرەبەرە خەریکین دەڵێین؛ کە ئێمەش مرۆڤین و لەگەڵ ئێوەی پیاو یەکسانین) .
$گەشبینی$
ئەو بابەتەی سەرەوە دەربڕی قەناعەت و سەبر و بەگشتی گەشبینی ژنانی کورد بوو، سەرەڕای هەبوونی ئەو هەموو تەنگ و چەڵەمەیە کە ئەوان لەگەڵیدا بەرەوڕوون. دوو کەسی دیکە لەوانەی وتووێژیان لەگەڵ کرا دەڵێن:-
(دوونیا بە ڕەش و سپی نابینم. ڕەنگە لە دەستی کەسێک زوویر بم، بەڵام هیچ کات ڕق هەڵناگرم لە کەسێک و بیر لە تۆڵە ناکەمەوه، پێم وایە خودا جارێک مافی ژیان و ژین دەدات بە ئێمە و دەبێ لە چرکە بە چرکەی کەڵک وەربگرین. وام پێ باشە کە لە باتی تۆڵەئەستاندنەوە و ڕقهەڵگرتن بە میهرەبانی سەرنجی کەسەکان بۆ لای خۆم ڕاکێشم) .
$سالاربوونی پیاوەکان$
یەکێکی دیکە له و بابەتانەی کە ژنانی کورد لە نەخشاندن و نیشاندانی دۆخی خۆیان ئاماژەیان پێدا بوو، پیاوسالاری بوو. کە وەکوو لەمپەرێک لە بەردەم پێشکەوتن، یەکسانی و ئازادی ژنان و هەروەها سەرکووتکردنی توانایی و هەڵکەوتووییەکانی ئەواندا دەجووڵێتەوە، هەڵبەت باوەڕیان وابوو؛ سنووردانانەکانی هەڵخێزراو لە پیاوسالاری بۆ کچانی بەرەی نوێ بە بەراورد لەگەڵ ڕابردوو تا ڕادەیەکی سەرنجڕاکێش کەمی کردووە و کاڵ بووەتەوە. هەر پەیوەست بەم بارودۆخەوە یەکێک لە ژنان دەڵێت:-
(من هەمیشە لە خەمی ژنانی داماو و بێچارەی ناوچەی هەورامان دام. ناوچەیەکی پەرتخراو، بە بێ ئیمکانیات، لە ڕووی هەلومەرجە ئابوورییەکانەوە لاواز و هەژار و هەروەها پیاوسالاریش زاڵە. هەڵبەت سنوور و لەمپەرەکانی بەردەم کچانی بەرەی نوێ زۆر کەمترە، لە سەردەمی ئێمەدا تەنانەت بواریشت نەبوو بڕۆی تا بازاڕ. ئەگەر مەجبوور نەبایان ئێمەیان لەگەڵ ڕانەمەڕەکانیشدا نەدەناردە دەرەوە. ئیتر بەرەی ئێمە لە کوێ توانایی پەیدا بکات و تواناییەکانی ببووژێتەوە و چەکەرە بکات. بەڵێ ڕاستییەکە ئەمە بوو ئەگینا منیش دەمتوانی لە سووچی ماڵەوە دانیشم و بڵێم حەز دەکەم ببم بە بریکاری یەکەمی سەرۆککۆمار. مەبەستم ئەوەیە کە من هیچ سنوورێکی زەینیم نییە، بەڵام لە کردەوەدا هیچ دۆخ و هەل و ئیمکانیاتێک بۆ بووژانەوە و چەکەرەکردنی تواناییەکانمان لەئارادا نەبووە.) )
$پشتگیریی بنەماڵە$
لە زۆربەی حاڵەتەکاندا ئەو ژنانەی کە توانیبوویان لە بوارێکدا تواناییەکانی خۆیان ببووژێننەوە و گەشەی پێ بدەن و خۆیان بە خاوەنی توانییگەلێک دەزانی، یەکێک لە هۆکارەکانی ئەم توانایی دەرکەوتنەیان دەگەڕاندەوە بۆ پشتیوانی و پشتگیریی یەکێک لە ئەندامانی بنەماڵە. بە هەمان شێوە کە یەکێک لەمانە دەڵێت:-
(پشتیوان و پاڵپشتی من بۆ خوێندن باوکم بوو. له و سەردەمەدا کچان زۆر بەکەمی دەنێردرانە بەر خوێندن، بەڵام توانیم بە پاڵپشتی و پشتیوانی باوکم بچمە زانکۆ) .
هەروەها یەکێکی دیکە لەوانەی کە وتووێژیان لەگەڵ کرا سەبارەت بە سەرکەوتنی لە بواری نووسیندا ئاوەها دەڵێت:-
(کاتێک کە خوێندکار بوم دەقێکی ئەدەبیم لەبارەی دارتێلێک نووسی. مێردەکەم چاوی بەم دەقە کەوت و سەری سووڕما. بڕوای نەدەکرد ئەم دەقە من نووسیبێتم و زۆر هانی دام و وتی بنووسە تۆ دەتوانی، هەر له و کاتەوە یانی 10 ساڵ پێش ئێستا دەستم کرد بە نووسین و له و کاتەوە تا ئێستا هەر بابەتێکم کە دەنووسی ڕۆژنامەی کرماشان چاپی دەکرد. پاڵپشتیکردنی مێردەکەم بەڕاستی کاریگەر بوو) .
$بێدەسەڵات$
ژمارەیەک لە ژنانی کورد، لە هەمبەر بارودۆخێک کە باسمان لێوە کرد؛ لەوانە هەبوون مێردگەلێکی دەسەڵاتخواز و بە گشتی زاڵبوونی پیاوسالاریی و نەبوونی توانایی لە بوارێکی تایبەت و دیاریکراو، وێنەیەکی لێڵ و پێڵ و بێدەسەڵاتانەیان لەخۆیان خستە ڕوو. یەکێک لەوان دەڵێت:-
(هیچ دەسەڵات و کاریگەرییەکم لە ژیاندا نەبوو. ژیانم بە بەدبەختی و داماوی بردووەتە سەر. کاتێک شووەکەم لە زینداندا بەند بوو خۆم بۆ دابینکردنی بژێوی ژیانی خۆم و منداڵەکانم ئاژەڵداریم کردووە، نانم کردووە و هاوکات منداڵەکانم پەروەردە کردووە و ژیانم بەڕێوە بردووە) .
$هاتنەئارای ڕۆشنگەریی گشتی$
ئەوانەی وتووێژیان لەگەڵ کرا باوەڕیان بە جۆرێک لە ڕۆشنگەری بوو، کە لەم ساڵانەی دواییدا لە شێوەی تێڕوانین و هزری خۆیان و کۆمەڵگادا درکیان پێ کردبوو. هاتنەئارا و زەقبوونەوەی چەمکگەلێکی وەکوو ناسینی مافەکانی خۆت، یەکسانیی مافی ژن و پیاو، پارێزگاری لە مافەکانی منداڵەکان و ڕێگەنەدان بە کەسانی دیکە کە لە ژیانی تاکەکەسیدا خۆیان هەڵقورتێنن و …پیشاندەری هاتنەئارای ڕۆشنگەرین. یەکێک لەوانەی کە وتووێژی لەگەڵ کراوە لەبارەی یەکسانیی خۆی لەگەڵ پیاواندا ئاوەها دەڵێت:-
(سەرەڕای ئەوەی کە خوێنەواریم نییە، بەڵام لە ڕووی فیکرییەوە ژنێکی توانام و لەسەر مافەکانی خۆم ئاگادارم. کاتێک کە تازە هاوسەرگیریم کردبوو بنەماڵەی مێردەکەم زۆر سنووریان بۆم دادەنا. ڕەنگە ئەو کاتە بەم هۆیەوە بووبێت کە هیچ دەسەڵاتێکم نەبوو بۆیە قسەکانیانم قبووڵ دەکرد. بەڵام ئێستە ڕووبەڕوویان دەبینەوە و بەرەبەرە خەریکین بەرگری لە خۆمان و بیروڕاکانمان دەکەین و بەرەبەرە بەم قەناعەتەیان دەگەیەنێن و پێیان دەڵێین؛ ئێمەش مرۆڤین و لەگەڵ ئێوەی پیاودا یەکسانین) .
یەکێکی دیکە لەوانەی کە وتووێژی لەگەڵ کرا ئاماژەی بە نیگا و ڕوانینی پێشکەوتنخوازانەی مامۆستا “قانع” کرد و پێی وایە کە ئەو یەکێک له و شاعیرە کوردانەیە کە نیگا و ڕوانگەی بۆ ژن بەرز و ستایشئامێزە:-
(ڕوانینی قانعی شاعیر بۆ ژن، ڕوانینێکی پێشکەوتوو و پێشکەوتنخوازانەیە و من لەم بارەیەشەوە وتارێکم هەیە. قانع لە شیعرەکانیدا کچی ماڵەوە بە چرا دەشوبهێنێت یانی دەقیقەن بەپێچەوانەی ئەو قسە نەستەقە کوردییە کە دەڵێ ماڵی بێکوڕ ئۆچاخکوێرە و ئۆچاخی خامۆشە) .
$تواناسازیی$
(دەستەواژەیەکە بۆ ئاماژەدان بە ئامادەکردن و تەیارکردنی خوود یان ئەوانی دیکە، بۆ چالاکی لەپێناوی ئامانجگەلێکی تایبەتی یان گەیشتن به و ئامانجە. لە مانا و دەلالەتە فیمینیستییەکەیدا ئەم دەستەواژەیە لەباتی ئەوەی بە مانای جێبەجێکردنی زۆرەملی و سەپاندنی شتێک بەسەر ئەوانی دیکە بێت، ئاماژەدان و باسکردنی هێز و تواناییەکە کە توانستی ئەنجامدانی کارێک دەدات بە ئێمە) . ژنانی کورد بەهۆی شێوەژیان و جیهان-ژینی هاوبەشیان مەبەستیانە یارمەتیی بگەیەننە کۆمەڵەی ژنان و هەتا دەتوانن لە تواناسازییاندا هاوکار بن. ئەم تواناسازییە لە ئاستە ڕێکخراوەییەکەیدا لە شێوەی NGOکان، واتە ڕێکخراوە ناحکوومییەکان و لە شێوەی کەمتر ڕێکخراوەیی و پەرتەوازەشدا هەر ئەنجام دەدرێت. دوو کەس لە وتووێژلەگەڵ کراوەکان بەم شێوەیە لەم بارەیەوە دەڵێن:-
(من تاکوو ئێستا نێزیکەی 50 ژنم لە مەرگ ڕزگار کردووە. لەبارەی ئەو تواناییانەی کە ناتوانن بیخەنەڕوو و لەبارەی خەمۆکییان و…لەگەڵم قسەیان کردووە. دڵخۆشیم داون. پشتیوانیم لێ کردوون. لە کاتی قەیراندا هاوڕێیان بووم. ئەوەندە لەم پێناو تێدەکۆشم تاکوو نەک فیکر و بیری ژنان، بەڵکوو هی پیاوانیش کراوەتر بکەم و له و ڕووەوە زیاتر زەین و تێگەیشتنیان ڕوون بکەمەوە) .
ئێستاکەش لە چەندین NGO لەوانە ئەنجوومەنی کەمئەندامانی ڕەعد و کۆمەڵەی کوردانی دانیشتووی ناوەند و…چالاکم. بە هاوکاری هاوڕێیان باڵێک لە ئەنجوومەنی ڕەعدمان لە شاری سنە کردەوە. لە ئەنجوومەنی ژنانی مەهابادیشدا ئەندامێکی چالاکم کە پشتگیر و پشتیوانی ئەو ژنانەیە کە سەرپرشت و بەڕێوەبەری ماڵ و خێزانن).[1]
$سەرچاوە$
1-شهریاری، سهیلا، زنان کرد (نظریهای مبنایی در باب زنان کرد) ، جامعەشناسان، چاپ اول، تهران 1394