ناونیشانی بابەت: کەرکووک و پێکەوەژیان
ئامادەکردن: #دانا بەهادین#

لە سەردەمی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانیدا ناوەندی بەڕێوەبەرایەتی ویلایەتی شارەزور بوو، سالی 1879 خرایە سەر ویلایەتی موسڵ و کرابە شارۆچکەیەکی شاری موسڵ، ساڵی 1918 کاتێک موسڵ داگیرکرا ئیدی کەرکووک سەرلەنوێ وەک شار دامەزرایەوە، پشتبەستوو بە بەڵگەنامەکانی دەوڵەتی بەریتانی لە ساڵی 1921 بەگشتی لە کۆی دانیشتووانی ئەم شارە 75000 کەس کورد بوون، 35000 کەس بە ڕەگەز تورکمان و 10000 کەس عەرەب، 1400 کەس جوولەکە و 600 کەسیش لە کلدانی نیشتە جێی کەرکووک بوون.
ساڵی 1925 لیژنەیەکی نەتەوەی گەلان بۆ چارەسەری کێشەی موسڵ دەچنە هەرێمەکە و لێکۆڵینەوەی دیمۆگرافی ناوچەکە دەکەن، بە پێی زانیارییەکانی ئەم لیژنەیەش لە سەدا 63 ی دانیشتووانی کەرکووک کوردن، لە سەدا 19ی دانیشتووانەکەی تورکمانن و سەدی 18 شی بە ڕەگەز عەرەبن.
لە ساڵی 1963دا، بەشێوەیەکی بەرنامە بۆ داڕێژراو پڕۆسەی تەرحیلکردنی کورد لە شاری کەرکووکدا دەستیپێکرد، هەر لە مانگی ئابی هەمان ساڵدا تاوانبار عەلی ساڵح ئەلسەعدی بەناوی ڕژێمی بەعسی ڕەفتار فاشیستەوە 13 گوندی کوردنشینی کەرکووک لەگەڵ زەویدا یەکسان دەکاتەوە، لە هەمانکاتدا 34 گوندی دوبز چۆڵدەکات و کەسانی عەرەب لە شوێنیان نیشتەجێ دەکات، هێدی هێدی بەعسییەکان پێگەی سیاسی خۆیان لە ئێراقدا تۆکمە کرد و بەردەوام بە دەرکردنی کورد لە شاری کەرکووکدا سەرقاڵ بوون، لەنێوان ساڵانی 1963 بۆ 1968 بەگشتی 779 گوندی کورد لە دەوروبەری شارەکەدا خاپور کران ئەمەش تەنیا لەبەرئەوەی ڕێگە لە گەڕانەوەی کورد بگرن بۆ ناو زێدی خۆیان، کردەوەی دیکتاتۆرییانەی ڕژێمی بەعس بووە هۆی ئەوەی 37726 خێزانی کورد وەدەرنێن کە خۆی دەدات لە 200000 کەس.
حکومەتی ئێراق لە ساڵی 1997دا، قەڵای کەرکووکی ڕووخاند کە کەوتبووە ناوەڕاستی شارەکەوە و بە بۆچونی چاودێری مافی مرۆڤیش لە ساڵی 1991 تا ساڵی 2003، بەگشتی 120 تا 200 هەزار کەسی کورد لە شاری کەرکووک دەرکراون.
دوابەدوای مانگی حوزەیرانی ساڵی 2014 و داگیرکردنی شاری موسڵ لەلایەن داعشەوە، کەرکووک کەوتە دەست کورد و دۆخێکی نوێ بۆ شارەکە هاتە ئاراوە، لەم دۆخەشدا بەهۆی ناکۆکی سیاسی نێوان لایەنە کوردییەکان و گەندەڵی و نەبوونی پڕۆژەی فەرهەنگی و کلتووری و دیموکراسی نەتوانرا کورد بکرێتە پێگەیەکی بەهێزی ناو شارەکە.
ئەو فشارە سیاسی و ئابوورییەی بە درێژایی سەد ساڵی ڕابردوو کەوتۆتە سەر ئەم شارە دەمارگیریی نەتەوەیی و تایفیی تیایدا تۆخکردۆتەوە، خۆشبەختانە، خەڵکەکەی کەم تا زۆر خۆیان لەم ململانێیانەوە بەتوندی نائاڵێنن، ئەگەرچی بەشێک لە دەسەڵاتدارانی ناوخۆ و ناوچەکە بارگاوییان دەکەن.
لە دونیای هاوچەرخدا، ئەوەی زۆر گرنگە بۆ خەڵکی ئەم شارە بکرێت ئەوەیە شوناسێکی شارستانی مۆدێرن وەربگرێت. بێگومان نکولیی ناکرێت کە ئەم شارە خاکی کوردستانەو مێژوو ئەو مافەی بەخشیوە کە لە کاتی جیابوونەوە لە ئێراق بەر کوردستان بکەوێت، بەڵام هیچ ڕۆشن نییە پڕۆژەیەکی سیاسی لە و چەشنە لە ئێستادا بێتە بوون.
$کەواتە بۆ ماوەی کوورت خایەن پێویستە چی بکرێت؟$
کەرکووک بە بارودۆخێکی سەختدا دەگوزەرێت، بۆ ئەوەی چیتر لەمە زیاتر کورد و نەتەوەکانی تری ئەم شارە نەکەونە ناو ژینگەی سڕینەوەی نەتەوەیی لەنێوان یەکتردا، پێویستە وەک کورد هەوڵە نەتەوەییەکان لە چوارچێوەی چالاکی ڕۆشنبیریی و کلتوورییدا چڕبکەینەوە.
ڕەچاوکردنی بنەما دیموکراسییەکان مەرجی سەرەکی سەقامگیری و گەشەسەندنە لەم شارەدا، چونکە لە پێشێلکردنی دیموکراسیدا ئەگەری ئەوە هەیە ڕاستەوخۆ دەمارگیری نەتەوەیی ببێتە وتاری زاڵ، ئەمەش ناکۆکی و ململانێیەکان بۆ کورد و دانیشتووانی تری شارەکە چڕتر دەکاتەوە، لە ئەگەری سەرهەڵدانی هەر دۆخێکی ئاڵۆزی دەمارگیری نەتەوەیشدا بێگومان کورد پشکی شێری بەردەکەوێت لە زەرەر و زیانەکاندا.
بە لەبەرچاوگرتنی ئەو قوربانییە زۆرەی بەر خەڵکی ئەم شارە و بەتایبەت کوردەکانی کەوتووە، ئەرکی سەرشانی لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانە هیچ نەبێت لەبەرانبەر ئەم شارەدا پڕۆژەی هاوبەشیان هەبێت و مەبەستی سەرەکی پڕۆژەکانیشیان خزمەتکردن و خستنەڕووی نیەتی دیموکراسیانەی گەلی کورد بێت، نەک پچڕینی بەشە نەوت بۆ خۆیان.
ئەگەر حزبەکانی هەرێم پڕۆژەیەکی لەم چەشنەیان نەبێت، ئەوا ئیدی پێویست ناکات ناڕەزایی لەبەرانبەر دەستەڵاتدارانی عەرەب لە ئێستای بەغدا پیشانبدەین.
گەشەی کلتووری و دیموکراسی شوناسێکی نوێ بەم شارە دەبەخشێت، لە دۆخی دەمارگیرییەەوی دەیگوازێتەوە بۆ چالاکی کلتووری و پێکەوەژیان بە ئاسوودەیی و پشتیوانیکردنی هەرێم و ئێراقیش لە دابینکردنی داهات و بەرزکردنەوەی خۆشگوزەرانی. [1]