تاریخو ئەدەبېیاتو یارسانی
بەشۍ نۊهەمە
کتېبو (سەرەنجام)ی:
شېعرەو ئایینو یارسانی پېسە گرد ئەدەبێ ئایینی بە درېژایی ڕوژگاری درووسە بیېنەن، دمایی جەمکریێنۍ، فرەو جاری خاوەنو شېعرەکا نەشناسیان، بەڵام وېشا شېعرەکا مڎانە پاڵو کەردگاری و فریشتا و پیر و پیاخاساشا، پی تەرزە هەر ناوچێنە کومەڵە شېعرێ پېڎێ بیېنۍ، یان کومەڵە شېعرێ شاعیرێ جەمۍ کریێنۍ، ئیتر بە نامۍ ناوچەی، یا ڕوژگار، یا نامۍ خاوەنەکەیشۆ ئامێنۍ دلۍ.بە دەسنوېس و کومەڵە شېعرەکا ماچان دەفتەر، شېعرەکېچ وېش (کەلام) ش پەنە ماچان، بەعزە جارێچ بە نامۍ قوناغ (دەورە) کەردگاری، یا فریشتەی منریۊ، پېسە دەورەو (شا خوشێن) ی، یانی ئا شېعرۍ جە ڕوژگارو ژیوای شا خوشێنینە واچیێنۍ، وېش یان یارەکاش واتېنۍ.
ئەچېگۆ بەرمەگنۊ کە یارسانەکۍ تەنیا یەک کتېبی پیروزشان نەبېیەن، بەڵکم هەر تیرە و تایفێ و بنەیانێوە کتېبو وېشا بېیەن، بەعزەجارێ جیاوازی و تەنگوچەڵەمەیچ مەپېویۊن دلۍ ناواخنو کتېبەکاشانە، کتېبو (سەرەنجام) ی یۊن جە کتېبە گرنگەکا ئایینو یارسانی، مینورسکی جە ساڵەو (1902ز) دەسنویسێ ڕاسی ئی کتېبەیشە ئېستۆ، جە سەردەمو گەشتەکاشەنە مېیانو ئېرانی و کوردەسانینە، دەسنویسەکە ساڵەو (1259ک/ 1843ز) نویسیابۍ، ئی کتېبە باس جە مېژوو ئایینو یارسانی کەرۊن، دمایی مینورسکی دەسنویسەکەش وەڵاکەردۆ، فرەش بە زوانی فارسی بۍ، بڕێ پەخشان و شېعرېچش چەنەبېنۍ بە زوانی هۆرامی، گردش فاڕێ پەی سەرو زوانی ڕووسی، ساڵەو (1911ز) چاپشکەرد.
ماشەڵڵا سووری، کتېبو سەرەنجامیش نامۍ نیان (سروودەکۍ ئایینو یارسانی) ، کتېبەکە پېکئامان جە کومەڵی سروودۍ و گورانیۍ ئاینیۍ، (سەرەنجام) نامۍ دەفتەرێ بە نامبانگینە جە دەفتەرەکا یارسانیی.
ئی کتېبە، بە پەخشان دەسپەنەکەرۊن و بە شېعرە کۊتاش مێ، بە زوانی هۆرامی نویسیان، یارسانەکۍ کتېبو (سەرەنجام) ی بە بەرهەموو سوڵتان سەهاکی مەزانان، ئینێ چا بڕوانە کە خەڵکی ساکار ئا تەواناشا نېیەنە جە ماناکېش بېیاوانە، وەڵاکەرو کتېبەکەی جە کوتایینە ماچۊ: چا وەختەنە گەرەکم بۍ سوپاسگوزاری سەی (فەروخ ئاتەش زەرکە) ی کەروون پەی یارمەتییەکاش جە نیارەی کتېبەکەیمەنە، ماچۊ:
هیچ کەسێ نمەتاوۊ چی کەلاما بېیاوۊنە، ئینۍ پەڕجوۋۍ (موعجیزۍ) سوڵتان سەهاکینۍ.
کتېبو (سەرەنجام) ی یا سروودۍ ئایینو یارسانی، جە دۋۍ بەشا پېکئامان، بەشۍ یەکەمە پەخشانەو بەشۍ دوەمە شېعرە، پەخشانەکۍ جە پارچا پېکئامێنۍ، سەرەتاو پەخشانی بە درووسبیەو (بوون=گەردوون) ی دەسپەنەکەرۊن، خوۋەو ڕەفتارو ڕەسم و باوەکا یارسانەکا نیشانە مڎۊ، هەرچی سروودە شېعریەکېچەنۍ (10) پارچېنۍ، پی تەرزە:
((سروودەی یەکەمە: خان ئەڵماس، باس جە دروستکەردەو (بېیەی) کەرۊن)) .
((سروودەی دوەمە: عالی قەلەندەر وەسفو فاڕیای دەروونو وېش کەرۊن)) .
((سروودەی یەرەمە: واتەو گوشگېرتەو سوڵتان سەهاکی چەنی ڕابەر (میکاییلی)) .
((سروودەی چوارەمە: دەربارەو کردگار ئەشناسای و چەنە وردبېیەیۆیش )).
((سروودەی پەنجەمە: دەربارەو ڕەسم و شەعاییری قوربانیی کەردەی)).
((سروودەی ششەمە: مەدح و سەناو داوودی )).
((سروودەی حەوتەمە: مەدح و سەناو مەعشووق عەلین )) .
((سروودەی هەشتەمە: مەدحەو یادگاری)) .
((سروودەی نۊهەمە: مەدحەو جەمشیدی)) .
((سروودەی دەهەمە: باس جە تەڵقینەو مەردەی)).
[1]