ناونیشانی بابەت: پێگەی هەرێمی کوردستان لە کاروانی بەجیهانیبوون
ئامادەکردن: #ئاراس مەسیفی#

لە سەردەمی بەجیهانیبوون تەنیا پێکهاتە گەورەکان دەتوانن ببنە کارەکتەری جیهانی و بەرگری لە مانەوە و پاراستنی شوناس و بەرژەوەندیی خۆیان بکەن. کاروانی بەجیهانیبوون دەمێکە کەوتۆتە سەر ڕێگەی خۆیی و پێناچێت لەسەر کەس بوەستێت. پڕۆسەی بەجیهانیبوون سنوورە سیاسی و کولتووریەکانی تەواو کاڵکردۆتەوە. ئامرازەکانی پەیوەندی و گواستنەوە جیهانیان کردۆتە گوندێکی بچوک کە تیایدا نەک تەنیا هەواڵەکانی ڕۆژانە، بەڵکوو تازەترین بەرهەمەکانی پێشەسازی، کشتوکاڵی، هونەری، تەکنەلۆژی و زانستی و تەنانەت نەخۆشییەکانیش بێ جیاوازی شوێن و کات لە کەمترین ماوەدا بۆ هەموو شوێنێکی جیهان دەگوازرێنەوە. ئەوەی نەتوانێت خۆی لەگەڵ مەرجەکانی ئەم پڕۆسەیە بگونجێنێت، ئەوا لە ساڵانی داهاتو بەتەواوی دەبێتە بەشێکی پەرواێزخراوی جیهان، ئەگەر هێشتا بەجێنەمابێت. لە سەردەمی بەجیهانیبوون جگە لە شوناس و کلتوورێکی بەهێز، ئابوورییەکی بەهێز و بەرجەستەبوونی ماف و خزمەتگوزارییە گشتییەکان مەرجی سەرەکی مانەوە و گەشەکردن و بەرەوپێشچونن.
دەوڵەتی ئێراق، کە لانکەی شارستانییەتە کۆنەکانە، لە ڕوی شوناسی مێژویی، ئایینی و نەتەوەیییەوە دەوڵەمەند و پێشەنگە. بەهۆی پێکهاتەی نەتەوەیی و ئایینی ڕەسەن و ڕەنگاوڕەنگی ناوچەکە یەکێکە لە دەوڵەمەندترین وڵاتانی جیهان لە ڕوی فرەییی ئایینی و کولتوورییەوە. سەرچاوە سرووشتییەکان و ژینگەی بەپیتی کشتوکاڵی و سرووشتی جوانی گەشتیاری دەوڵەمەندییەکی سرووشتییان پێ بەخشیوە. تەنیا دەرد و نەخۆشی ئێراق، حوکمڕانییە شکستخوارد و گەندەڵە یەک-لە-دوا یەکەکانی دەستەبژێری سیاسییە، کە حوکمڕانانی هەڕێم بەشێکی دانەبڕاون لێی. جگە لە کێشەی هەنوکەیی مووچە و بژێوی ژیانی هاووڵاتییانی هەرێم، پرسگەلێک هەن، کە لە داهاتودا مەرجی بنەڕەتی مانەوە و گەشەکردن و بەرەوپێشچونی هەرێمی کوردستانن لە سەردەمی بەجیهانیبوون. ئەوانیش بوارەکانی کلتوور و شوناس و ئابووری و ئاساییش مافە گشتییەکانی هاووڵاتییانی هەرێمن، کە گەشەی هەموویان بە یەکترەوە بەندە، هی هەموشیان بە چوارچێوەی دەوڵەتی ئێراق بەستراوەتەوە.
لە ئێستادا چوارچێوەی دەوڵەتی ئێراق و حوکمڕانییەکی باش لە ناوەند تەنیا گەرەنتی پێشکەوتن و گەشەی ئەو بوارانەن. لە ڕوی شوناسەوە نەتەوەی کورد ئەگەر بیەوێت پاراستن و مانەوەی شوناس و کولتووری خۆی مسۆگەر بکات، هیچ ڕێگەیەکی تری لە بەردەمدا نییە جگە لە دەوڵەمەندکردن و موتوربەکردنەوەی کولتووری خۆی لەگەڵ کولتووری گەlانی ناوچەکە. کورد وەکوو گەلێکی ڕەسەنی ناوچەکە بەهۆی هاوبەشی ئایینی لەگەڵ گەلانی موسڵمان و ئایینەکانی تر و هەرەوها بەهۆی زمان و مێژوی هاوبەشی لەگەڵ گەلانی ئێرانی، مەرجی گرنگ و باشی هەیە، کە دەتوانێت سوودیان لێوەرگرێت. گەلی کورد دەتوانێت بەهۆی موتوربەکردنی و ئاوێتەکردنی کولتووریی نەک تەنیا شوناسی مێژویی و کولتووریی خۆی دەوڵەمەندتر بکات، بەڵکوو کولتووری گەlانی ئێراقیش دەوڵەمەندتر و فرەڕەنگتر و بەهێزتر بکات. بۆ نموونە چۆن هەرێمی کوردستان پابەند دەکرێت بە گوتنەوەی وانەکانی مێژو و زمانی عەرەبی و تورکمانی و گەلانی تری ئێراق لە قوتابخانەکانی هەرێم، لەبەرانبەردا دەبێت حکومەتی ناوەند پابەند بکرێت بە گوتنەوەی وانەکانی مێژو و زمان، فەرهەنگ و ئەدەبی کوردی لە سەرتاسەری خوێندنگاکانی ئێراقدا، ئەمە دەرفەتێکیشە بۆ دەرچووانی هەرێمی کوردستان تا بچن لە بەشەکانی دیکەی ئێراق لە قوتابخانە و پەیمانگا و زانکۆکاندا وانەی کوردیی بڵێنەوە. لە ڕوی فەرهەنگی و هونەرییەوە بە هەمان شێوە، فیستیڤالەکانی فیلم و موزیک و ئەدەبی کوردیی لە بەغدا ساز بکات، فیلم و مۆسیقا و ئەدەبی ئێراقی لە سلێمانی و دهۆک و هەولێر ڕێکبخات. پێی نەنگی نەبێت لەژێر ناوی ئێراق بەشداری فیستیڤاڵە نێودەوڵەتییەکان بکات و بەرهەمە کولتووریەکانی خۆی پێشکەشبکات.
لەوانەیە بۆ هەندێک کەس، بەتایبەتی نەوەی تازە، ئەمە تەنیا وەکوو داخوازییەکی تیۆریی دەربکەوێت، بەڵام ڕاستییەک هەیە، کە لەوانەیە گەدەی کوردایەتی بەئاسانی بۆی هەرس نەکرێت، ئەویش ئەوەیە کە سەڕەرای هەموو دڕندەیی و تاوانکارییەکانی سەردەمی بەعس، کەرکووک و بەغدا بەر لە نەوەدەکان ناوەندی پێشخستن و بۆژانەوەی فەرهەنگ و کولتووری کوردی بوون. تەنانەت کوردانی وڵاتانی دراوسێش بە مەبەستی تۆمارکردنی بەرهەمەکانیان ڕویان لە بەغدا و کەرکووک بو، لە کاتێکدا لە ئێستادا بەرهەمهێنەرانی کولتووری کوردی لە سایەی حوکمڕانی کوردییەوە ساڵانە بە ملیۆنان دۆلار دەبەنە وڵاتانی دراوسێ بۆ تۆمارکردنی بەرهەمەکانیان. ئەو نموونەیە بۆ کەمکردنەوەی دڕندەیی تاوانەکانی سەددام نییە، بەڵکوو بۆ دەرخستی گرنگی چوارچێوەی دەوڵەتی ئێراقە بۆ گەشەی کلتوور و فەرهەنگ و هونەری گەلی کوردە، ئەگەر بزانرێت و بتوانرێت بەباشی سوودی لێوەربگیرێت. ئەمە جگە لەوەی هونەر و کلتوور و مۆسیقا و فیلم پێویستی بە بازاڕە لە سەردەمی جیهانگیرییدا، بازاڕی گەورەی ئێراق یارمەتیدەرێکی گەورە دەبێت بۆ ئەوەی بچوکیی بازاڕی هەرێمی کوردستان قەرەبوبکاتەوە.
لە بواری ئابوورییەوە، حوکمڕانییەکی باشی ناوەند تاکە گەرەنتییە بۆ سنووردانان لە بەتاڵانبردن و قۆرخکاری سەرچاوەکانی دارایی هاووڵاتییانی ئێراق و هەرێم. جگە لەمەش ئێراق نەک تەنیا بازاڕێکی هیچگار گرنگ و بەسوودە بۆ خاوەنکار و پیشەساز و جوتیارانی هەرێمی کوردستان، بەڵکوو گەورەترین سەرچاوەی گەشتیارانیشە بۆ ناوچە گەشتیارییەکانی هەرێم. لە ڕوی ئەمن و ئاساییشەوە، تەنیا کاتێک مافی هاووڵاتییان هەرێم لە ناوخۆی هەرێم پارێزراو دەبێت، کە دەزگاکانی تەشریعی و دادەوەری ناوەند ئەوەندە بەهێز بن، بتوانن بەرگری لە مافە گشتییەکانی هاووڵاتییان هەرێم بەرانبەر بە هێزە ئەمنییە حزبی و بنەماڵەیییەکانی هەرێم بکەن. لە بواری پاراستنی سنوورەکانیش هێزێکی پێشەیی ڕاهێنراو و پڕچەکی نیشتمانی تەنیا گەرەنتییە بۆ پاراستنی سنوورەکانی هەرێم لە دەستدرێژییەکانی وڵاتانی دراوسێ، بە تایبەتی ئیران و تورکیا، کە ئێستا لە سایەی حوکمڕانی کوردییەوە، ناوچە سنوورییەکانی هەڕێمیان کردۆتە حەوشەی دواوەی بەرژەوەندییەکانی خۆیان. سپاردنی پاراستنی سنوورەکانی هەرێم بە سوپای نیشتمانی، نەک تەنیا سنوورێک بۆ پێشێلکارییەکانی وڵاتانی دراوسێ بۆ سەر خاکی هەرێم دادەنێت، بەڵکوو وادەکات کە کارتی پرسی کوردی بەشەکانی تری کورستانیش لە دەست حوکمڕانانی هەرێم دەربێت، کە لە تەهران و ئەنکەرە بە هەرزانترین نرخ خستویانەتە موزایەدە و مامەڵەی سیاسیی و حزبیی و بنەماڵەیییەوە. ئەوەی پەیوەندی بە مافە گشتییەکانەوە هەیە، ئەوە هیچ گومانێکی تێدا نییە کە بێ بوونی چوارچێوەی دەوڵەتی ئێراق، سنوورەکانی زەرد و سەوز، چەندین ڕەنگی تریشیان بۆ زیاد دەبو. هەڵبژاردن و پارلەمان و دەزگاکانی تری حوکمڕانی لە ئێستا بێ نرختر دەکران. ئەو ئازادی و فرەحزبییە ڕێژەیییەی ئێستای هەرێم تەنیا بە هۆکاری چوارچێوەی دەوڵەتی ئێراقەوە فەراهەم بوە. تەنیا ڕێکخستنەوە و بەهێزبوونی دەزگاکانی تەشریعی و جێبەجێکار و دادوەری ناوەند، دەتوانن چاودێری و لێپرسینەوەی جددی لە دەزگاکانی هەرێم فەراهەم بکەن. بۆیە، هێزە سیاسییەکانی هەرێم، ئەوانەی دەیانەویت گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی لە ئێراق و هەرێمی کوردستان درووستبێت، دەبێت چالاکانە لە بەغدا ببنە داڕێژەری سیاسەت و لە حوکمڕانیی بەشدار بن و خۆیان بە بەرپرسیار بزانن لەبەرانبەر شکەستەکانی حوکمڕانیی و سەرکەوتنەکانی ئێراق بە هی خۆیان بزانن. هەرێمی کوردستانێکی بەهێز و بەجیهانیبو درووستنابێت ئەگەر ئێراقێکی وێران و شکستخواردو هەبێت.
هەرێمی کوردستان تەنیا لە ڕێگەی ئێراقێکی سەقامگیر و ئارام و پێشکەوتو دەتوانێت بە ڕوی دونیا بکرێتەوە و جێگەی شایستەی خۆی بگرێت. بە پێچەوانەوە و هەڕێمی کوردستان لە هەموو پێشکەوتنەکانی جیهان دادەبڕێت، هەمیشە وەکوو دیل و بارمتەی حوکمڕانی حزبی و بنەماڵەیی دەمێنێتەوە و هاووڵاتییانیش پەراوێزخراوتر، کلتوور و شوناسیش لە ئێستا هەژارتر و لەرزۆک تر دەبێت. [1]