ناونیشانی بابەت: سەربەخۆیی کوردستان؛ هێزی لۆژێک و لۆژیکی هێز
ئامادەکردن: #ئاراس مەسیفی#
پرسی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان سەرەڕای ئەوەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیی پێویستی بە پاساوی شەرعیی و یاسایی بەهێز هەیە، لە هەمانکاتیشدا پێویستی هەلومەرج و زەمینەی بابەتیی هەیە. تیشکخستنەسەر ئاڵۆزییەکان و کێشەکانی پاساوی مێژویی، جوگرافیی و یاسایی نێودەڵەتی پەیوەست بە پرسی سەربەخۆیی پێویستە ڕونتر بکرێنەوە. لە لایەکی تریشەوە، تاوتوێی زەمینە و دۆخی ئێستای هێز و بەرژەوندییەکانی سیاسەتی نێودەڵەتیی و ناوچەیی و ناوخۆیی بکرێت کە ئایا تا چەند یارمەتیدەر و لە بەرژەوندیی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان دان.
هێزی =KTML_Bold=لۆژێکی پاساوەکانی سەربەخۆیی کوردستان:=KTML_End=
گەیشتن بە ئامانجی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان دەکرێت یان لە ڕێی دیالۆگ و گفتوگۆ لەگەڵ ئەو وڵاتانەی کوردی بەسەر دابەشکراوە بێت یان لە ڕێی سەپاندنی ئەمری واقیع بە هۆکاری هێز بێت. ڕێی سێیەم دەکرێت تێکەڵەیەک لە هەردو ڕێکەی تر بێت. سەپاندنی واقعێکی نوێ جگە لە هێز، پێویستیی بە پاساوی شەرعیی و یاسایی بەهێز هەیە. لە دونیای سیاسەتدا پاساو و واقیع دوانەیەکی لە یەکتر دانەبڕاون. چۆن هەموو واقیعێک پێویستی بە پاساوی شەرعیەتپێدانە، هەموو هەوڵێکی بەرەنگاربوونەوە و دەستکاریکردنی واقیعیش پێویستی بە پاساوی شەرعیەت لێ وەرگرتنە. گومان لەو ڕاستییەدا نییە کە هەموو هەوڵێک بۆ پاراستن یاخود گۆڕینی هەر واقیعێک، بە پلەی یەکەم پاڵنەر و هۆکاری بەرژەوەندیخوازییانەی لە پشتە، بەڵام پاراستن و وەدەستخستنی بەرژەوەندییش بێ پاساوی یاسایی و شەرعیی ناتوانێت بەردەوامیی هەبێت و هەمیىشە لەژێر مەترسی دایە.
مافی سەربەخۆیی گەلی کوردستان دەکرێت لەڕوی پاساوی زوڵملێکراوی تەواو ڕەوا بێت. بۆ هەر کەسێکی ئەم جیهانەی باس بکەیت، کە گەلێک، بێ ویستی خۆی، دابەشی سەر چوار وڵات کراوە، کە تیایاندا لەلایەن سیستەمی سیاسی نەتەوەی سەردەستەوە ڕوبەڕوی زولم، ستەم و چەوسانەوەی بەردەوامی نەتەوەیی دەبێتەوە، بێ دودڵی دان بە مافی جیابوونەوە و سەربەخۆیی کوردستاندا دەنێت. لەگەڵ ئەوەشدا، پرسی سەربەخۆیی کوردستان پێش ئەوەی پرسێکی ویژدانیی و ئەخڵاقیی بێت، پرسێکە لەلایەک پەیوەستە بە پاساوی مێژویی، جوگرافیی و یاسایی، لە لایەکی ترەوە مەحکومە بە دۆخی سیاسیی ناوخۆیی، ناوچەیی و نێودەوڵەتییەوە.
پاساوی دەوڵەتی کوردیی لە ڕوانگەی مافی جوگرافییەوە وەکوو پاساوێکی بەهێز و کەم کێشەیە دەردەکەوێت. ئەو جوگرافیایەی کە دانیشتووانی کورد تێیدا زۆرینە بوون، یان زۆرینەن، لە بیر و هۆشی بەکۆمەڵی کورد بە خاکی کوردستان چەسپاوە. سەرەڕای بەهێزیی پاساوی جوگرافیی، لە ڕوانگەی پاساوی مافی مێژویییەوە، پاساوێکی بێهێز و ئاڵۆز و پڕ کێشەیە. لە مێژوی سەلمێنراو و دانپێدانراوی ناوچەکە، هیچ حوکمڕانییەک بە ناوی حکومڕانیی کوردی یان کوردستان لە ناوچەکە نەبوە کە دەستەڵاتی هەبوبێت بەسەر هەموو ئەو ناوچانەی کورد بە خاکی خۆی دەزانێت. بە لایەنی کەمەوە لە کاتی نووسینی شەڕەفنامەی شەڕەفخانی بەدلیسییەوە تا ئێستا، ئەو خاکەی بە کوردستان نووسراوە هەمیشە بەشێک بووە لە قەڵەمڕەویی ئیمپراتۆریەتەکانی میللەتانی درواسێ. ئەو میللەتانە تا ئێستاش خۆیان بە میراتگری ئیمپراتۆرییەتەکانی باو و باپیرانیان دەزانن و بە پاساوی مێژویی بەڵگەدار بەشەکانی جوگرافیای کوردستانی ژێر دەستیان بە خاکی خۆیان دەزانن. لەڕوی یاسایی مێژویییەوە، پاساوەکانی ئەوان زۆر بە هێزترن لە پاساوی کورد، چونکە فاکتە میژویییەکانی ئەوان سەلمێنراوتر و دانپێدانراوترن و چوارچێوەی یاسایییان هەیە، لە کاتێکدا سەرباری ئەوەی کورد گەلێکی ڕەسەنی ناوچەکەیە، هیچ بەڵگەنامەی مێژویی بۆ سەلماندنی حوکمڕانی سەرتاسەری سەربەخۆی کوردیی لەسەر جوگرافیای کوردستان نییە.
سیاسەت و لۆژیکی تاک نەتەوەپەرستییانەی ئەو وڵاتانەنی خۆیان بە میراتگری ئیمپراتۆرە فرەنەتەوەکانی عەرەبی، فارسی و عوسمانی دەزانن، کە ئێستا ئێراق و سووریا و تورکیا و ئێرانن، وایکردووە پاساوی زوڵملێکراوی کورد بەرانبەر بە پاساوە مێژویی و جوگرافییەکانی ئەوان بە هێزتر بێت، چونکە میراتگرەکان تا ئێستاش ئامادە نین بە نیوەی ئەندازەی باوباپیرانیان دان بە مافە کولتووری و سیاسییەکانی کورد بنێن. تا سیاسەتی نکۆلیکرن و چەوساندنەوە و زولمکردن بەرانبەر کورد زیاتر بێت، پاساوی زوڵملێکراوی کورد ڕەوایەتی زیاتر وەردەگرێت دەبێت، بەڵام پاساوی زوڵملێکراوییش ئەگەر لەگەڵ یاسا و ڕێسا نێودەوڵەتییەکان ناکۆک بێت، دەبێتە هۆکاری کێشەی ئاڵۆز و ترسناک بۆ تەواوی سیستەمی یاسایی نێودەوڵتی و ناوچەکە.
لە ڕوی پاساوی یاسای نێودەوڵەتییەوە، کە بنەماکەی پەیماننامەی نەتەوە یەکگرتووەکانە، هیچ بڕگەیەک گەرەنتی مافی سەربەخۆیی گەلانی تێدا نییە، بە پێچەوانەی ئیدیعاکانی وتاری کوردایەتی کە دەڵێت: مافی چارەی خۆنووسین، مافێکی یاسای نێودەوڵەتییە. هەرچەندە بڕگەی یەک ڕێزگرتن لە یەکسانی و مافی چارەی خۆنووسینی گەڵانی بە بنەمای کاری نەتەوەیەکگرتەوەکان چەسپاندوە، بەڵام ڕێزگرتن لەروانەگەی یاسایی بە مانای پابەندبوونی یاسایی نایەت. لەبەرانبەردا بڕگەی دوی هەمان پەیماننامە بە ڕوونی دانی بە یەکسانیی و سەرەوەریی وڵاتاندا ناوە، بەوەی کە لەسەر هەموو ئەندامانی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان پێویستە، خۆیان لە هەر هەڕەشەیەک یان بەکارهێنانی هێزی سەربازیی دژی سەربەخۆیی و یەکێتیی خاکی وڵاتێکی تر بەدور بگرن.
جگە لە پاساوی ویژدانیی و زوڵملێکراوی، هەموو پاساوەکانی تری کورد بۆ سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان تەواو بێهێز و سنووردارن. هەرێمی کوردستان دوای درووستکردنی ناوچەی ئارام لە ساڵی 1991 و چەسپاندنی فیدراڵی لە دەستووری ئێراق پاساوی زوڵملێکراوییشی بەدەستەوە نەماوە. باسکردن لە مافی چارەی خۆنووسین دەکرێت لەسەر ئاستی مافی تاک ئاسایی و ڕەوا بێت، بەڵام لەسەر داواکردنی سەربەخۆی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیی ئەگەر پاساوی بەهێزی شەرعیی مێژویی، جوگرافیی، یاساییی و زوڵملێکراوی نەبێت، بە دەستدرێژیکردن بۆ سەر ماف و بەرژەوندیی وڵاتانی تر، لە ڕێی لۆژیکی بەکارهێنانی هێز هەژمار دەکرێت.
=KTML_Bold=لۆژێکی هێز:=KTML_End=
پاساوی لۆژێکی هێز دەگەڕێتەوە بۆ کرداری وڵاتە زلێهێزەکان و وڵاتانی ناوچەکە کە بێ گویدانە هیچ یاسا و ڕێسایەکی نێودەوڵەتیی لە هەر ناوچەیەکی جیهان کە خۆیان بیانەوێت، دەستتێوەردانی سەربازی و سیاسی دەکەن. لەو سونگەیەوە دەکرێت بۆ کوردیش ڕەوا بێت، بیر لە بەکارهێنانی هێز بکاتەوە بۆ گەییشتن بە سەربەخۆیی، بەڵام کام هێزە؟
لایەنگرانی سەربەخۆیی گرەو لەسەر هەڵوەشانەوەی دەوڵەتی ئێراق دەکەن، کە بە بۆچونی ئەوان دەرفەت بۆ درووستبوون و ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی کوردستان درووستدەکات، بەڵام هەڵوەشانەوەی دەوڵەتی ئێراق بە مانای ونبوونی بەشەکەی تری ئێراق لەسەر نەخشە نایەت، بەڵکوو بەمانای سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی و پەیدابوونی چەندان گرووپی نەتەوەیی و مەزهەبیی و دینیی توندڕەو و دەستتێوەردانی دەرەکیی دێت کە نەک تەنیا ڕوبەروی یەکتر دەبنەوە، بەڵکوو بە ئەگەرێکی زۆریش مەترسیی بۆ سەر هەرێمی کوردستانیش درووستدەکەن. لەم حاڵەتەدا، هەرێمی کوردستان بە لایەنی کەم پێویستیی بە هێزێکی چەکدار هەیە بۆ پاراستنی سنوورەکان و ئاساییشی ناوخۆیی. پێویستیی بە ئابوورییەکی تا ئاستێک جێگیر هەیە کە بتوانێ باری ژیان و دارایی خەڵک ڕابگرێت، دەبێت کارگێڕییەکی تا ئاستێک باشی هەبێت کە بتوانی خزمەتگوزارییەکانی ئاو، کارەبا، تەندرووستیی و خزمەتگوزارییە گشتییەکانی تر پێشکەشی وڵاتییان بکات. ئەگەر دەوڵەتی کوردیی نەتوانێ بەلای کەمەوە ئەم مەرجە بنەڕەتییانەی تێدا بێت، نەبوونی زۆر لە بوونی باشترە. بەئاگاییەوە باسی بوونی مەرجی بنەما دیموکراتییەکان نەکراوە، نەک لەبەر ئەوەی گرنگ نین، بەڵکوو لەبەر ئەو ڕاستییەی کە بنەماکانی دیموکراتیی مەرجی بنەڕەتی درووستبوونی دوڵەت نین، بەڵکوو مەرجی سەقامگیری و بەردەوامیی و خۆشگوزەرانین.
هێزی چەکداری هەرێمی کوردستان لە ساتی درووستبوونیەوە تا ئێستا هیچ شەڕێکی بەرەیی درێژخایەنی بێ پشتیووانی هێزی دەرەکیی نەبردۆتەوە. دوای 29ساڵ حوکمڕانیی کوردیی، هێزی پێشمەرگەی کوردستان تا ئێستاش میلیشیایەکی حزبیی ناڕێکخراو و بێسەروبەر و بێ چەکە. ئەمە بۆ هێزەکانی ئاساییش و تەنانەت پۆلیسیش هەمان شتە. شەڕی داعش و ڕووداوەکانی شەنگال دەریانخست کە توانای خۆراگریی و پاراستنی هێزی پێشمەرگە چەندە، ئەگەر هاوکاریی دەرەکیی نەبێت. ڕووداوەکانی کەرکووکیش بەڵگەی ئەوەن کە هێزی پێشمەرگە نەک یەکگرتو نییە، بەڵکوو یەکتریش بە دوژمی یەکتر دەبینن و هێشتاش هەرێمی کوردستان هیچ لە برینەکانی شەڕی ناوخۆی ساڕێژ نەکردون. بێ ناردنی پارەی بەغدا دۆخی ئابووریی کوردستان توانای بەردەوامیی نەک چەند ساڵ، بەڵکوو چەند مانگێکیشی نییە. باسکردنی ئاستی خزمەتگوزاریی بۆ بڕیاری وڵاتییان بەجێدەهێڵم. کەواتە لەو حاڵەتەدا هەرێمی کوردستان پێویستی بە هاوکاریی لایەنی دەرەکیی هەیە بۆ ئەوەی پارێزگاری لێ بکا و پارەی پێبدا، بەڵام کام هێزی دەرەکیی؟ لێرەدا هەمومان بیرمان بۆ ئەمریکا و هێزە ئەوروپییەکان و ڕووسیا دەچێت کە لە ناوچەکدا خاوەن کاریگەریی و بەرژەوندین و بوونی بەهێزیان هەیە.
ڕاستییەکی حاشاهەڵنەگرە کە وڵاتە زلهێزەکان لە ناوچەکە لە پێشبرکێیەکی بێوێنەدان بۆ فراوانکردنی هەژمون و بەرژەوندیی خۆیان و پێویستیان بە هاوپەیمانیی لۆکاڵە بۆ پاراستن و فراوانکردنی بەرژەوەندییەکانیان، بەڵام جگە لە ڕووسیا، ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپی بەهۆی سیستەمی دیموکراتی و بوونی ئۆپۆزیسیۆنی کاریگەر لە وڵاتەکانیان، بۆ هەموو کردەوەیەک دەبێت پاساوی یاسایی و شەرعیی بەهێزیان بۆ دەنگدەرانی خۆیان هەبێت. لەو ڕوانگەیەوە بەرژەوەندیی ئەوان هەرچییەک بێت، ئەوان ناتوانن پشتگیریی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان بکەن، ئەگەر پاساوێکی بڕواپێکەریان بۆ دەنگدەرانیان نەبێت.
وەکو لەسەرەوە باس کرا لە ئێستادا هیچ پاساوێکی بڕواپێکراو نییە بۆ سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان. جگە لەوەش پشتگیریی سەربەخۆیی تەنیا بە پاساوی ئێسنیکیی (قەومی) کەس ناتوانێ و نایەوێت خۆی لێ بکات بە خاوەن. ئەم وڵاتانە زۆربەیان خۆیان کیشەی کەمایەتی نەتەوەی و ئایینی و جیاوازی ناوچەییان هەیە، کە بەو هۆیەو داوای جیابوونەوە دەکەن. داننان بە پاساوی کورد، واتە کردنەوە دەرگای جهنەم بەسەر خۆیان، ئینجا بەسەر جیهان و ناوچەکە.
وڵاتە زلهێزەکان بە شێوەیەکی گشتیی بە یەک پاکێج لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڕوانن. لەو پاکیجەشدا هەرێمی کوردستان بە قەد قەبارەی هێزی سەربازیی و ئابووریی خۆی شوێنی گرتووە. وڵاتانی ناوچەکە بە تایبەتی تورکیا و ئێران، کە دو وڵاتی نەیاری سەرسەختی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستانن، بە هەمان شێوە جێگەی خۆیان لە هاوکێشەکە گرتووە و لە هەموو ڕویەکەوە کاریگەرییان لەسەر بڕیاری وڵاتە زلهێزەکان لە کورد زیاتر هەیە. ئەوەی پەیوەندیی بە ئێراقەوە هەیە، ڕووسیا ڕۆڵێکی وای نییە هەرچەندە لەدوای شەڕی سووریاوە ستراتیژێکی نوێی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست داڕشتوە، بەڵام بۆ ئەمریکا و ئەوروپا گرنگی مانەوەی کورد لەناو ئێراق زۆر زیاترە، وەکوو لەدەرەوەی ئێراق. ئەوان ئێراق بە وڵاتێکی میحوەریی ناوچەکە دەبینن، بە هیچ شێوەیەک نایانەوێت ئێراق بەتەواوی بکەوێتە دەست هێز توندڕەوە شیعە وسوننەکان. بوونی کورد بۆ ئەوان بوونی هاوپەیمانێکی متمانەپێکراوە بۆ ڕاگرتنی باڵانسی هێز و بەردەوامیی هەژمون و بەرژەوەندییەکانیان لەو وڵاتە. هاتنەدەرەوی کورد لە ئێراق نەک تەنیا بە واتای لەدەستدانی ئێراق بۆ ئەوان دێت، بەڵکوو بە مانای لەدەستدان و تۆراندن و دژایەتکردنی تورکیا و وڵاتانی تری ناوچەکە دێت. گرنگی پێگەی تورکیا و ئێران و سعودیە، بۆ نموونە، بۆ ئەوروپا و ئەمریکا لە هەموو ڕویەکەوە چەندباری گرنگیی هەرێمی کوردستانە.
ئەمە بەو مانایە دێت کە ئەگەری سەرکەوتنی سەربەخۆیی کوردستان بە لایەنی کەمەوە چوار مەرجی سەرەکیی پێویستە: یەکەم، دەوڵەتی ئێراق لەبەریەکتر هەڵوەشێتەوە. دوەم، هەرێمی کوردستان لەڕوی ناوخۆیییەوە هێزێکی توندوتۆڵی مەشقپێکراو و ڕێکخراوی پڕ چەکی هەبێت، ئابوورییەکی بەهێزی هەبێت، دەزگایەکی کارگێڕ و تەشریعیی چوست و کارای هەبێت. سێیەم، یەکێک لە وڵاتە زلهێزەکان ئامادەبێت لەپێناو کورد دەست لە هەموو بەرژەوەندییەکانی تری لەگەڵ وڵاتانی ئێراق و تورکیا و ئێران و هەندێک وڵاتی عەرەبی سوننیی هەڵگرێت و بە هەموو شێوەیەک پشتگیریی هەرێمی کوردستان بکات. چوارەم، ئێران و تورکیا تا ئەو ڕادەیە بێهێز بن کە نەتوانن هیچ دوژمنکارییەک بەرانبەر هەرێمی کوردستان ئەنجام بدەن. بەردەستبوونی ئەو مەرجانە لە یەک کاتدا نەک چەندان ساڵ، بەڵکوو لەوانەیە دەیان ساڵی تریشی پێویست بێت.
وەکو گریمانەیەک، ئەگەر سەرەڕای هەموو هەوڵێک بۆ پاراستنی یەکێتیی خاکی ئێراق، دەوڵەتی ئێراق هەڵوەشایەوە، هەرێمی کوردستان توانی جیابێتەوە و ئەمریکا یان چەند وڵاتێکی ئەوروپی پارێزگاریان لێکرد، لەو بارەدا، دیسان ئەگەر باری قوڕسی گەندەڵیی و بێسەروبەری ناوخۆییش فەرامۆش بکەین، ئەوا هەرێمی کوردستان دەبێتە بنکەیەی سەربازیی و موخابەراتی ئەو وڵاتانەی بێگانە، وڵاتییانی هەرێمی کوردستان لە دەوروبەری سرووشتی خۆیان دادەبڕێن و بەهۆی مەترسیی وڵاتانی درواسێ هەمیشە لە دڵەڕاوکێ و ترس دەژین و دەبنە لاشەیەکی نامۆی ناوچەکە. جگە لەوانەش قەدەری مان و نەمان و داهاتوی خەڵکی کوردستان دەکەوێتە بەر ڕەحمەتی بڕیاری دەنگدەرانی ئەو وڵاتەی کە پشتگریی هەرێمی کوردستان دەکات، جا ئەمریکا یان هەر وڵاتێکی دیموکراتیی ئەوروپیی بێت. [1]