#Efrîn# di bin dagîrkeriyê de (93): Riswakirin, ziyanên pir ên kargehên bêrîn û sabûnê, destserkirin, vêrgî û dizîn, şewtandina daristanan, gihîştina terman ji Lîbiyayê
Hemî bûyerên mixabiniyê û riswabûnên ku, li herêma #Efrîn# ê çêdibin, hestên berpirsiyariyê -di astên wê yê nizim de jî- li ba Anqerê, Itîlafa Sûrî – Ixwanî û hikometa wê ya demkî, yan li ba “Pêşengên şoreşgerî yên milîseyên çekdar”, hin Kurd û kesayetên rikber nelivandin, da ku, bi helwestekê derkevin, pê bi kêmanî dilê xwediyên ku, binpêkirin û tewan di dermafê wan û xelkê wan de hatine kirin şa û rihet bikin, an pêngavên – ne weke tê xwestin bin jî – li hember wan kiryarên kirêt – çîroka wan jinên tazî yên bi zorê hatine revandin wek nimûne – bavêjin. Lê mixabin, kêmbûn û nizimbûn hîn weke xwe ye, û gendelî û tewan di siya bêdengiyeke navdewletî ye şermok ên di dermafê xelkê Efrînê de, hîn berdewamkirî ne. Û piştî cersandina hebûna jinên tazî û bi dehan ji yên bi zorê wendayî, di navenda milîseya “Firqit Elhemze” li Efrînê – avahiya asayişê ya berê; Doseya lawên Efrînê (yên ji dema ku, êriş ser Efrînê kirine û dagîrkirine de, li sala2018an, û bi zorê û bi awakî rêbazkirî hatine revandin û girtin, û bi destên Turkiyê û milîseyên Sûrî – yên terorîst û pêve girêdayî, û piraniya herêmê destlat dikin – de ne )derket sîngeberiyê. Û rûpelên hevgîhanên civakî li dû hev wêne û agahiyên kesayetî yên kesên bi zorê wendayî – di nav de jî keç û jin – belav dikin. Lê, tiştê herî kêm, ew e ku, piştî “Ehrar Elşam” Dest danî ser navenda “Firqit Elhemzat” û ew kesên revandî jê bi derxistin; Rabûn ew radestî asayiş leşkerî kirin, lê, li şûna ku, ew wan pêşkêşî dadgeha xwe bike, rabû ji nû ve ew radestî”Firqit Elhemzat” û serkêşê wê ” Ebdela Helawê” kirin, da ku, careke din – di bin serpereştiya Turkiyê de – bi carenûseke ne xuya re, werin rûbirûkirin.
Fewdalîzim û serberdayetî :
Teqîna makînak bombekirî li kolana rojavayê nanpêjgeha “Medê” – Cindirês
-Li 1.6.2020an piştî nîvro, makînak bombekirî, di kolaneke rojavayê nanpêjgeha “Medê” de – bajarê Cindirêsê teqiya, ziyanek gihand mal û firoşgehan, û du zarok û pênc kes birîndar kirin.
-Li 4.6.2020an, perwerdekarê pêz û du xortên din – ji yên li gundê “Kêla” hatine niştecîkirin -, bi çoyan li hemwelatî “Cemîl Hesen Îbiş” û herdu zarokên wî yên biçûk xistin, Seriyê bavê şikandin û piştên zarokan birîndar kirin û derizandin, ji ber ku, ew razî nebû ku, xwediyê pêz, pezê xwe li nav pirêza wî biçêrîne. Vêca, yê dijayetî li ser hatiye kirin, li ba milîseya li gund gilîkir, wê jî xwediyê pêz û herdu xort girtin, heya ku, pêngavine din davêjin, an jî di bin fişarê de wan li hev wînin.
Kargehên bêrîn û sabûnê:
Kargeheke bêrînê tê dizîn- Ajansa Hawar
Naskiriye ku, çawa dagîrkeriya Turkiyê binavahiyên aborî, pêşesazî, civakî û çandiniyê yên herêma Efrînê armanc kir, fewdalîzim û serberdayetî domand, û destên milîseyên nandoz serbest kir ku, binpêkirin, tewan, dizîn û talanan bike. Ji ber wê, kargehên derçûna zêtê pelûş û pêşesazkirina sabûnê tûşî dizîn û talanê bûn. Ji wexta ku, artêşa Turkiyê û nandozên wê axa Efrînê dagîrkirine ve, tevahiya kargeha”Heso û Qedeh” û nîvê kargeha”Ilwên” yên zêta pelûş, tûşî vekirin, guhestin û dizînê hatin. Bi ser de jî, giropên zandina êliktirîkê ( mecmû’at eltewlîd elkehroba’iyê), tireks, matorê êliktirîkê û amûrên /14/ kargehên din hatin dizîn, û komir û sûtemeniya ( mazot, kîrosîn) yên /17/ kargehan diziyan, û niha tenê /8/ jê kar dikin.
Kargeheke sabûnê li Efrînê ji berî dagîrkeriyê
Lê, her bîst kargehên sabûnê, yên ku, her yekî ji wan /400-500/ton sabûn, û tibabine mezin ji kostîk û zêtê salane embar dikirin, û tevî amûrên wan hatin dizîn, yan jî ji bo vegerandina beşekî jê, vêrgiyên mezin hatin dandin. Niha jî, tenê /11/ kargeh bi taqeta berhemdarî ji /100-150/ ton zêt kar dikin. Ev kargeh di tibaba berhemdayînê û cûre û başbûnê de, li ser asta Sûriyê pêşeng bûn, tibabin mezin ji berhemên xwe derdixistin derve, û fêde li welêt û hemwelatiyan dikirin. Lê niha, lawaz in, û piraniya xwediyên wan kargehan, da ku, ji aliyê nandozên çekdar ên bi ser Itîlafa Sûrî Elixwanî û Turkiyê ve, neyên dizîn – bi ser ziyanên mezin ên bi deh milyon dolar ên ku, gihîştine wan de – vêrgiyên mezin yên mehane didin.
Werza çiloyê mêwa û qutkirina darên zeytûnê:
Milîseya”Lîwa’i Siqor Elşemal” vêrgiyên nû, li ser malbatên Kurd li gundên ” Bêlê û Qizilbaşa” – Bilbil û gundin din ên di bin destên wê de, ferz kir. Weha jî, serkêşê wê yê bi “Kosofî” tê navdan û berpirsiyarê gundê ” Qizilbaşa” hin darên zeytûnê yên temenmezin ên hemwelatî “Mihemed Ebid Elcewad Umer” û nêzîk cîgeha “Bazarê”, berî niha bi deh û pênc rojan hilkirin, da ku, êzingan werbigire û şikeft û berqefan ji bo lêgerîna li entîke û kevneşopan bikole. Me berê jî di raporekê de çêra vê cîgeha kevneşopî kiribû. Herweha “Kosofî” zeviyên wî gundî bi kirê dide xwediyên pêz, û ew jî dora/2000/ serî berdidin nav wan zeviyan û ziyanên mezin digihînin dar û beran, bê ku, tu kes wêribe li pêşiyê bisekine yan gilî bike.
Dizîna keblan û guherînokên “muhewîlat” êliktirîkê:
Xuyaye li gor hevpeymana ku, ji bo gihandina toreyên êliktirîkê ji bo navendên navçan û bajarê Efrînê, di nav encûmenên xwecehî û fabrîkak Turkiyê îmzebûye de; Beşek ji wê bi riya vekirin û dizîna keblan û guherînokên (muhewîlat) serekîn ji hin gundan, û guhestin û bi hevxistina hinan ji wan li bajaroka Efrînê, cîbicîdibe. Gundên ” Tilif, Keferdelê û Keferzît ” û hin din nimûne ne. Û ev kiryar di bin çavdêriya navend û istîxbaratên Turkiyê, û bi hevkariya di navêna fabrîkê û milîsan de, têne kirin.
Xelkê bajaroka Celemê pirotêsto dikin:
Şahiyek Newrozê li meydana “Golê”, bajarokê Celemê
Xelkê bajaroka Celemê bi hemî pêkhateyên xwe yên resen ve (Kurd, Ereb û Turkman), erêkirina herdu encûmenên Cindirêsê û Celemê yên xwecehî, ya ku, rê daye Komela Şahyane ( Else’adê) ku, kongehekê (kampekê)li ser meydana gola Celemê avabike pirotêsto kirin, û jêdereke xwecehî da xuyan ku, hin endamên herdu encûmenan, beramberî wê erêkirinê reşwet ( pere) birine. Li 29.5.2020an, dora /100/ kesî ji wan li pêş navenda encûmena Celemê û navenda milîseya “Feyleq Elşam” û navenda Turkî kombûn , û daxwaz kirin ku, karên çêkirina kongehê(kampê) werin rawestandin. Yên ku, bi gihîştina rakêşoyekê(cerafê) û qutkirina avên kaniyên têne ser hatiye destpêkirin.Hêjaye bi bîr were ku, meydana gola Celemê ya nêzîk Gir/14/ hiktar e û milkeke giştiyane ye, cîgeheke seyran, ahengên Newrozê, lîstgeheke gokê, û li Buharê jî çêrgeh e. Û armanc ji avakirina wê li nêzîk baxçan û zeviyên fêkiyan ziyangihîştin û talankirin e. Ji ber ku, li dor Celemê rûberin vala û ne yên çandiniyê hene û kanin lê avabikin, û bê ku, tu ziyan bigihê mal û milkan û kevneşopa bajarokê. Li aliyekî din, her pênc endamên encûmena Celemê, di nav de jî serokê wê “Mehmûd Elî” pênc dîkan – hîn banên wan lênekirine – li ser riya giştî û li ser hewşa dibistanê, li aliyê rojavayê dibistanê û li orta bajarokê avakirin, da ku, – li gor gotina wan – sûkeke keskahiyê (sûq elhal) çêkin. Lê, xelkê bi wê re jî gotin na. Niha kar di herdu pirojeyan de sekinî ye, û xelk jî bi nevehesî çavdêriyê dikin.
Meydana rojavayê dibîstanê li bajaroka Celemê
Şewtandina daristanên ihracê:
Şewatên çiyayê Hawarê
Li 6.6.2020an, agirekî mezin bi aliyê bakur ji daristana xwezayî ya nêzîk çateriya gundê “Çê” – Reco ket, ta niha berdewam e, û bi aliyê daristana li derdora gundên “Çiyê û Dîkê” û aliyê başûr ji çiyayê Hawarê yê li rex geliyê”Qî” ve dere. Û bi ser ku, bargeha leşkerî ya artêşa Turkiyê li gundê “Çê” ye, û ji ber wê yekê gund jî ji Avdara 2018an ve, ji xelkê wê hatî valakirin; Dîsa jî xelkê tu tîmên vemirandinê nedîtin.
Şewatên girekî li nêzî gundên Meydana- Reco
Û berevaniya sivîl (Eldîfah Elmedenî) li Efrînê anî zimên ku, li 3.6.2020an, hin agir bi gireke ihracê ye nêzîk gundê”Meydana” ketin, û li 31.5.2020an jî agir bi daristana li nêzîk gundê”Tetera” – Cindirês ket û sê rojan dewam kir.
Şewatên daristana gundê Tetera
Xuya dibe ku, lawazbûnek di kanînên vemirandina agiran û kêmbûnek mebestkirî di amûrên wê de heye. Û bi ser de jî pirbûna şaxên hişk, ên bi sedema qutkirina hovane û bi rengekî fere ji daran re çêdibin û ji aliyê dizan û çekdaran ve, bi şêwakî lêhatî nayêne rakirin e.
Lêpirsîn û fişar:
Li 3.6.2020an, dora bîst hemwelatiyan û piraniya wan ciwan bûn, ji bajaroka”Kefirsefrê” – Cindirês, pênc katan -bi tuhmetin çêkirî – hatin lêpirsînkirin, da ku, lixwenadinan jê bikşînin û berve ķoçberkirinê têvedin.
Gihîştina termên nandozan:
Li 5.6.2020an, termê yê bi “Ebû Tariq /50/sal” dihate navdan, ji taxa “Hulik” – Heleb, û tevî /15/ endamên “Firqit Elhemzat” li Lîbiyayê hatine kuştin, li goristana bajaroka Behdîna hate veşartin, û yên din li Ezazê binax bûn. Û ew bû yê ku, dest daniye ser malekê li bajaroka Behdîna, û ew û malbata xwe tê de niştecî bûn. Û ew yek ji serkêşên milîseya”Lîwa’i Elmuntesêr bîlah” bi pileya”Ra’êd” û berpirsiyarê gundê “Umera” – Reco bû. Û paşê bi serkêşê wê “Fîras Başa” re, li ser tiştên ku, ji gund dizîne ket nakokiyan, û bi ser wê de hate qewtandin. Ji ber wê tevî refên”Elhemzat” bû.
Lê, keç û lawên Efrînê bi ax û berevaniya di ber doza xwe ya dadmend de girêdayî û pêgir in. Û xebata xwe ya rewa, bê dudilî û mekin ji bo rizgarkirina herêma xwe ji gemara dagîrkeriyê û nandozan berdewam dikin. Bi ser ku, bi piştêyaldana pirekan – çi xwecehî û Kurdistanî, û çi jî herêmî û navdewletî – hestiyar û bi êş in.
Nivîsgeha ragihandinê- Efrîn
Partiya Yekîtî ya Demokrat a Kurd li Sûriyê
[1]