ڕەخنەکەی مامۆستا #عەزیز شارۆخی# لە مامۆستا #حەسەن زیرەک# .
نووسینی: #ئیسماعیل حەمەئەمین#

چاوەڕوانیەکانی کۆمەڵگە ڕۆژهەڵاتییەکان بەتایبەت، کۆمەڵگەکانی ژێر قەیرانی گەورە بەگشتی، بۆ نووسەر و هونەرمەندانیان، هەمان چاوەڕوانییە لە سیاسییەکانیان. ئەوان چۆن داوا دەکەن لە سیاسییەکان بە ئەرکی خۆیان هەڵبستن و خیانەت نەکەن لە ئامانجە باڵاکانی کۆمەڵگە، ئاوەهاش لە زەمەنی قەیران و جەنگ و ماڵوێرانیدا هەمان چاوەڕوانیان هەیە لە نووسەر و هونەرمەند و زانا و مەلا و قەشە و حاخامەکانیان. لە سەرێکەوە، ئەرکی ئەم توێژە گرانتر دەکات و لەسەرێکیشەوە ناهەقی لێدەکات. سیاسییەکان چ لە شاخ بن یان شار، خاوەنی دەسەڵاتن، خاوەنی خەڵکان و جەماوەرن، خاوەنی چەقۆ و خەنجەرن، خاوەنی پیاوکوژ و سەرمایەداری سەربەخۆیانن. نووسەران و هونەرمەندان تاکەکەسێکن، وەک هەموو یەکێک نە پشتیان هەیە و نە پەنا، تەنیا خۆیان هونەرەکەیان، خۆیان و نووسینەکانیان و خۆیان و هەڵبەستەکانیان، خۆیان و ئایدیاکانیان.
کۆمەڵگە لەم بارەدا جیاوازی ناکات لەنێوان ئەم دوو توێژەدا `سیاسی و هونەرمەند` چاوەڕوانیەکانی خۆی بە تۆپزی دەخاتە سەر شانی ئەم توێژە هونەرمەند و نووسەرە و زۆرجاریش بە نەعلەتی دەکات. بۆ نموونە؛ نووسەران و هونەرمەندانی سەدەی هەژدە و نۆزدەدە و تاوەکوو کۆتایی جەنگی جیهانی دووەم و بابڵێن تاوەکوو سەدەی بیست و یەک لە ئەوروپادا، لەژێر ئەم فشاردا دەیانناڵاند. لەسەدەی هەژدەدا وەک نموونەیەک، فەیلەسوفێک و بیرمەندێکی وەک `ژان ژاک ڕۆسۆ` دوای ئەم هەموو خزمەتەی کردی بە کۆمەڵگەی فەڕەنسی و سویسری و کۆی فەلسەفەی ڕۆشنگەری، کاتێک لە سویسرا لە هۆتێلێک دەبێت، قەشەیەکی نەخوێندەوار خەڵکی لە ڕووسۆ هاندەدات بە ناوی `کافربوون`ەوە و بەزەحمەت ڕزگاری دەبێت لە دەستیان. ڕووسۆ دوای ئەو ڕووداوە بەدڵشکاوی دەمرێت، پێش مردنی و لەژێر کاریگەریی ئەو دڵشکانەدا دوا پەرتووکی ` خەون و خەیاڵەکانی پیاسەکەرێکی تەنیا` دەنووسێت لەوێدا دەگاتە ئەو قەناعەتەی؛ هیچ نەکەیت باشە و تەنیا ژیان لەگەڵ ڕووەک و گوڵ و باخچەدا بەسەربەریت باشترە وەک کارکردن بۆ کۆمەڵگە. لە ڕووداوێکی تردا `ڕۆپسپێر`ی گەنج، کە دوایی دەبێتە سەرکردەیەکی دیاری شۆڕشی فەڕەنسی و ڕۆژانە سێ سەد سەری دژ بە شۆڕشی فەڕەنسی بە مەڵاغان ` گیلۆتین` دەپەڕێنێت، ئەو زەمەنە وەک پارێزەرێکی گەنج سەری پڕ بوو لە ئایدیاکانی ڕووسۆ و پەرتووکە ڕۆشنگەرەکانی. ڕۆپسپێر سەردانی ڕووسۆی پیر و دڵشکاو دەکات، دەیەوێت باسی شۆڕشی داهاتووی فەڕەنسی لەگەڵدا بکات، بەڵام ڕووسۆ تەنیا باسی گوڵ و گژوگیای بۆدەکات و فەرامۆشی دەکات… ئاوەها ڕووسۆ بەدڵشکاوی مرد، چونکە پێیاندەوت؛ سێ منداڵی خۆی داوەتە هەتیوخانە و باسی پەروردەشمان بۆ دەکات! ئەوەشی ئەوەی دەوت هاوڕێ نزیکەکەی بوو کە لە وەسێتییەکەیدا نووسیبووی“ گەر مردم با قەبرەکەم لە تەنیشت `ڤۆلتێر` وە بێت“ بەڵام تامردنی نەیزانی هەر ڤۆلتێری فەیلەسوفی هاوڕێی بوو کە ئەو پڕوپانگەندانەی لەژێرەوە بۆ دەکرد! بەدیوێکی تردا، ئەوانەی بڕوایان بەم قسانەی ڤۆلتێر و ناحەزانی ڕووسۆ دەکرد، گوێیان بەهەژاریی و نەداری و فشاری ژیانی ڕووسۆ نەدەکرد، تەنانەت کەس دەستی یارمەتیی بۆ درێژ نەکرد، بەڵام چاوەڕوانی ئەوەشیان لە ڕووسۆ دەکرد کە بەو شێوەیە بێت کە لە پەرتووکەکاندا بانگەشەی بۆدەکات. ئەوانە ئەوەیان لە بیردەچووەوە مەرج نییە دکتۆرەکان بەو شێوە تەندرووستە بژین کە ئامۆژگاری نەخۆشەکانیان دەکەن.
نموونەیەکی تر؛ چەند ساڵێک لەمەوبەر بۆ درێژکردنەوەی ماوەی سەرۆکایەتی بۆ سەرۆک `مەسعود بارزانی`، ئەوسا کۆمەڵێک ئەدیب و نووسەر و هونەرمەند لیستێکی درێژیان ئیمزا کرد، لیستەکە زیاتر نووسەران و هونەرمەندانی شاری هەولێری لەخۆگرتبوو. نووسەرێک کە لە ئەوروپا دادەنیشت خێرا ئەوانەی کە ئەم ئیمزایەیان کردووە بە `مەسینە هەڵگر` پێناسەکرد. هەروەها نووسەرێکی دیکەش کە لەدەڤەری سلێمانی دەژیا هەمان ڕای بڵاوکردەوە. ئەمانە بیریان چوو کە لەسەدا هەشتای ئەو نووسەر و هونەرمەندانە کە ئیمزایان کردووە یان بیروڕای خۆیانە، یان لەژێر فشارێکدا کردویانە ، ئەوانی تر نووسەری حزبەکەی خۆیان بوون، دەنا، نووسەری تێدایە هەرگیز نە چەپ بووە نە ڕاست و نە یەکێتی و نەپارتی و بە تەبیەت هەر خەریکی هونەرەکەی خۆی بووە، و بانگەشەی زلیشی نەبووە و خوا دەزانێت لەژێر چ فشارێکی ماڵی و جەستەیی و وەزیفیدا بووە. لێرەوە دەکرا ڕەخنە لەم ئیمیزایە بگیرێت لە ڕووی سیاسی و دیموکراسیەوە، بەڵام تەخوینکردنیان و ناولێنیان وەک `مەسینەهەڵگر` غەدر و فاشیەتێکی کوێر بوو.
نووسەرێکی وەک من بە نموونە، کە بیست و پێنج ساڵە لە ئەوروپا دادەنیشم و کە دێمەوە بۆ کوردستان وەک هەموو هاووڵاتییەکی ئەوروپی خاوەنی قەوارەیەکی یاسایی پارێزراوم، چونکە سەفارەتم هەیە بمپارێزێت و ئاگای لێم بێت، لە هەر دەستدرێژییەکی دەسەڵاتی لۆکاڵی بۆ سەرم دێتە سەر خەت. هەر بۆیە هونەر نییە کە من دەنگم دلێرتر بێت وەک لە نووسەرێکی ناو وڵات، کە لەژێر ڕەحمەتی لێپسراواندا دەژین و هەموو کاتێک ئاساییش یان پاراستن دەتوانن زیندانی بکەن و کەسیش لێی نەپرسێتەوە. لێرەوە من مافی ئەوەم نییە بە نووسەرانی ناو وڵات بڵێم (مەسینە هەڵگر) تەنیا لە بارێکدا دەتوانم، کە ئەو نووسەرە خۆی بەدەستی خۆی بەرەو پیری گەندەڵی بچێت، خۆی ببێتە تەپڵەکی بەڵغەمی لێپسراوان و ببێتە ڕاپۆڕتلێدەر و گەندەڵ. دەنا کەسێک لە ترسی ئەوەی گەر ئیمزایەک نەکات لەسەر بەیاننامەیەک نانبڕوای دەکەن بۆ ئەبەد، و منداڵی برسی دەکەن، ئەوە گلەیی لەسەر نییە.
لێرەوە ڕەخنەکەی مامۆستا عەزیز شارۆخی ڕەخنەیەکی بەجێیە؛ نەدەبوایە مامۆستا حەسەن زیرەک گۆرانی بەسەر شای گۆڕبەگۆڕ دا هەڵدایە، بەڵام ئەو فشارانە چی بوون لەسەر مامۆستا زیرەک؟ ئەوانەی کاتی خۆی گۆرانیان بەسەر شاهەنشا هەڵندایە لە بەندیخانە خوێناویەکەی (ئیڤین) دایاندەڕزاند، `داریوش`ی هونەرمەندی فارس زیندانی کرا و ئەوەندە ئەشکەنجەدرا تا گەیشتە حوکمی ئیعدام، دوایی بۆی تێکەوتن و ناچار گۆرانییەکی بەسەر شاهەنشای گۆڕبەگۆڕدا هەڵدا. ئیدی دەبێت حەسەن زیرەکی هەژاری کورد بۆ کوێ بچێت، کە کوردە، کوردیش خوێنی لای فارس و تورک و عەرەب، حەڵاڵ کراوە؟
من ڕەخنەم لە هاوڕێ نووسەرەکانم هەیە، بەڵام سەیری بارۆدۆخیان دەکەم، ئەوسا حوکم دەدەم. لەگەڵ هەندێکیاندا ناتەبام چونکە سەرەڕای ئەوەی مووچەی زیاد لەتوانای خۆیان و وەزیفەکەیان وەردەگرن، کەیسی دەستبردن بۆ کچی منداڵ و گەندەڵیان هەیە لە داداگاکان و بە حوکمی مەکتەب سیاسییەکان وەستێنراوە. یاخود هەندێک نووسەر و هونەرمەند هاتوونەتەوە لە ئەوروپا یەکسەر دەچنە `لیژنەی موشتەریات` ی دەزگا و وەزارەتەکان و پۆستی ئیداری گەورەیان وەرگرتووە، بەڕاست و چەپ بودجەی ئەم میللەتە هەژارە بەناوی ئیفاد و ڤیستڤاڵ و دیدار و….هتد خەرجدەکەن، بەڵێ ئەوانە ناهەقی دەکەن لە میللەتی خۆیان. بێگومان ئەوانیش مافیان هەیە لە کوردستاندا وەک هەموو کوردێک، بەڵام خۆزگە بە قەد پێویستی خۆیان بێت، بەقەد قەبارە و بڕوانامە و بەرهەمی خۆیان بێت، بە قەد خەباتی خۆیان بێت. لەم کوردستانە بێ سەروبەرەدا بێژەر یان میدیاکاری نەخوێندەوار یان هونەرمەند هەیە خاوەنی سەدان هەزار دۆلارە، کە یەکێکی وەکوو من بەو هەموو کارە و بڕوانامە، تاسەری مانگ مووچەکەم بڕ بکات بۆ بژێوی مانگانەم سوپاسگوزارم. خۆ ئەگەر دوای سەری ساڵ فەرمانگەی باج داوای پارەی دیکەم لێ نەکات، ئەوا بەختەوەرم. بێگومان هەموو ئەوانەی لە ئەوروپا کاردەکەن بە ئەوروپی غەیرە ئەوروپییەوە ئەوە حاڵیانە، ئیدی بۆ من وەک ئەوان نەبم و بۆ وەک ئەوان نەژیم.
دەبێت ئاوەها سەیری مامۆستا زیرەک بکەین؛ کە هەڵەی کردووە، بەڵام لەژێر چ فشار و زۆرێک و تیرۆرێکدا بووە؟ لەژێر چ نەبوونی و نەدارییەکی سەختدا بووە؟ لەژێر چ بارودۆخێکی دەروونیدا بووە کە مرۆڤ زۆرجار لەژێر باودۆخی دەروونی یان هەڵخەڵەتاندا دەبێت و ناحەزان کاری هەڵەی پێدەکەن.
لەدواجاردا ئەم هەڵەیەی زیرەک ئەوەمان پێدەڵێت؛ کە زیرەک چەندە گەورە بووە. بەڵێ گەورە بووە، چونکە فشارەکانی سەری گەورە بوون. سەرەڕای تاڵایی ئەم هەڵەیەش، ئەو تا مردنی خەباتی کردووە بۆ موزیکی کوردی و بنەغایەکی وەهای داناوە کە نەوە لە دوای نەوە لەبەرەکەی دەخۆن و کاری لەسەر دەکەن. لێرەوە دەڵێم؛ مامۆستا شارۆخی گەورە ڕاستدەکات و بەڵام ناهەقیش دەکات کە باس لەو فشارانە ناکات لەو زەمەنەدا لەسەر زیرەک لە ئارادا بوون.
[1]