=KTML_Bold=Kronîk dîroka Yazîdiyan, oferê Şangal di 1613-an de=KTML_End=
Bi sedsalan, Şangal ji bo hindikahiya #yazîd# iyan penaber xizmet kir û di dawiyê de bû qada herî girîng a bicîhbûna yazîdiyan. Terora çiyayî ya vê herêmê yazîdiyan diparêzin û hişt ku ew bi serketî li hember êrişkerên ku hewl didan gelê Yazzîdiyan de bêtawan biparêzin bi serkeftî biparêzin.
Şangal ne tenê ji bo Yazîdiyan xwedî nirxek dîrokî ye, lê di heman demê de bûye qada berxwedana yazîdiyan jî di encama gelek şeran de. Tevî ku li dora çiyayan ji hêla dijminan ve hatine dorpêç kirin, idzîdiyan nekarin li ser Şangal, mîna her deverê din, serxwebûn û hêza leşkerî bipêş bixin. Wekî ku dîroknasê Brîtanî John Spencer-Churchill, xizmekî Winston Churchill, di derbarê êzîdiyan de wiha dibêje: Derketî ye ku ev civata piçûk a Laliş tevî bi dehan êrişan sax maye, bi wêrekî şer dike.
Di nav serwerên Osmanî û Kurd de, êzîdî ji bo serhildanên xwe, ku ew li dijî zihniyeta misilmanên radîkal ku dijminahî ji wan re kir, şer kir. Tenê di alangalê de Yazîdî guh nedan bacên serwerên Osmanî û ji wan re radest nedikirin, her çend ev herêm de deverek deverek deverek serweriya Osmanî bû. Li alangalê, êzîdîyan hîna jî karwanên bazirganiya Osmanî guhastin. Dûv re geştyarên Ewropî jî Şangal wekî dewletek di nav dewletekê de binav kirin. Lêbelê, berdêla vê azadiyê pir bilind bû: Êzîdî neçar bûn ku komkujî û qirkirinên bê hempa bidomînin. Serokên Mûsilê, Bexdayê û serokên Kurdan û vezîrên mezin ên Osmanî êrîşî Yazîdiyên li devera alangalê kirin, bi hezaran idzîdî kuştin. Jin û zarok bûn xulam û nifûsa mêr hate kuştin.
Li Şêxan, ji hêla rewşenbîrî ve ji ber ku rewşa dijber ji holê rakir ku ji ber êrişên qewimandinê neçar bi dîplomasî ve girêdayî bû - lê ev kêm kêm bû gengaz. Yazîdiyên li alaangala-yê, ji bo ku zûtirîn xetereya dijmin piçûktir bibû, ji bo şer amade bûn. Mountainsiyayên neçar ên Şangal, digel hindikbûn û çekan di nav wan de, êzîdiyan re berjewendiyek diyarker dan. Ji bo serwerên Osmanî, Şangal pirsa xwedêgiravî ya texmîn kir û çavkaniyek domdar a pevçûnê bû. Rêwîtiyê navdar ê osmanî Evliya Celebî (1611 - 1683), ku du caran serdana alangal kir, êzîdiyan wekî mirovên zehf wêrek û şer dijwar kir ku kurên xwe ji şerê ji zaroktiya xwe ve amade kirin.
Di 1613 de, vezîrê mezin-osmanî Nasuh Paşa, ku di wê demê de Osmanî-yê duyemîn kesê herî bi bandor bû, li dijî herêma Şangal kampanyayek li darxist. Bi dehhezaran eskerên osmanî û piştgiriya serokên kurdan re, vezîrê mezin berê xwe da qadên çiyayên alaangala-yê û berê xwe da yazîdiyan. Di wê şerê xwînxwar de, yazîdîyan artêşa nasuh Paşa (Gumulçineli Damat Nasuh Paşa) têk dan û zêdetirî 7,000 leşkerên wî kuştin. Ji bo Osmanîyan, ev şer yek ji têkçûyên wêran bû. Yazîdiyan serdema Nasuh Paşa ku salek şûnda li Stenbolê mir, bi dawî bû.
Dîsa 40 sal şûnda, têkbirina Nasuh Paşa hîn jî di bîra Osmaniyan de bû. Di 1655 de, waliyê Osmanî yê Diyarbekir, Firar Mustefa Paşa, bi artêşek hêzdar çû alangalê da ku êrişek din li ser devera êzîdiyan bide dest pê kirin. Leşkerên wî sozê didin ku ji vîzaya Grand û 7000 leşkerên kuştî bêne revandin. Lêbelê, êzîdîyan ji hêla hêzên çêtir ên dijmin ve ne bandor bûn û ne hatine tirsandin. Ji ber erdheja çiyayî, serhildayên Yazîdî nekarîn dijminek pêşeng têk bibin. Wekî Nash-Easter, Virar Mustafa Easter jî neçar ma ku dev ji Şangal-yê berde û rêve here. Carek din, êzîdî karibin xwepêşandana xwe bidin sekinandin û şer kirin, û her weha azadî û serxwebûna xwe ji serokên îslamî biparêzin.
ezidipress.com
Wergêr:David Babaev
[1]