Kobaniyê ewrên kêfxweşiyê raxistin
Leyla Ebdo
#Zanîngeh# , di rewşa koçberî û dorpêça êrişan de wê çawa bala xwendekaran bikişanda? Lê bixwebawerî û kedê hişt ku ev pirs zelal bibin û ev meş nesekine. Êdî têgeh, teorî û rêbaz ferqa xwe nîşan da. Nasnameya xwe îsal bi vekirina kampûsa nû ya ku nêzî gundê Mezra Sofî ye, bi van gotinên felsefî li ser deriyê zanîngehê neqişand: “Zanîn Xwebûn e, Xwebûn Hebûn e”.
Xwendekarên Zanîngeha Kobaniyê, desmalên kesk û sor û zer ber bi jor ve hilperandin û kêfxweşiyeke mezin li ser Kobanî belav kirin. Roja şahiya derçûnê, girî ji bo bextewariyê bû. Lê, di hinavan de janên berê jî lerizîn. Êşa beriya bi deh salan… Êşa di nava deh salan de hate ber çav, hate ber dil. Lê ev derçûn bû kenek, li bin çavên li ber girî, tijî rondik. Bû dermanek ji bo dilên bi kul. Civakê bi vê kombûnê birînên xwe careke din kewandin. Jixwe, dizane ti carî rojên giran, dîroka nêz ji bîr nabin.
Lê civakê di heman demê de dît ku wê bi dilrehetî zanîn û dîtina xwe bide zarokên xwe. Ew ê êdî karibe serpêhatiyên xwe bide vî nifşê nû. Ji bo ku dîroka xwe bi destê xwe binivîsin, berhev bikin û dahurînin. Sibe yan jî dusibe, gelek ji wanan wê weke mamoste, bijîşk, endezyar, civaknas, wêjevan derkevin pêşberî wan. Rabihurî û siberoj di heman kêliyê de hatin ber çavê civakê.
Diyalektîka jiyan û mirinê di jiyana kurdan de bi rewşa dagirkerî û mêtingeriyê ve girêdayî xwe di hemû rojên jiyanê de dide der. Dê û bav vê rastiyê hê ji biçûkahiyê ve ji zarokên xwe re dibêjin. Şîn û şahî, xemgînî û kêfxweşî ji hev ne dûr in, carinan dikeve nava hev de. Li vir ked, têkoşîn, berxwedan û hêvî, rê û cewherê berdewamkirina jiyanê ye. Tê zanîn ku kêfxweşî û azadî bi meşa vê rêkê ve pêkan e. Ev rastî bûye felsefeya jiyanê.
Diyarî cangoriyan kirin
Civaka Kobanî, di roja şahiya derçûna xwendekarên Zanîngeha Kobaniyê de bi hêstên têr û germ zarokên xwe, pêşengên siberojê hembêz kirin. Kal û pîr, jin, zarok û ciwan bi xemla xwe ya resen berê xwe dan vê şahiyê.
250 xwendekar berî ku bawernameyên xwe bigirin, çûne goristana şehîdan. Desmalên xwe yên kesk û sor û zer li ser gorên şehîdan pêçan. Di nava bêdengiyeke aram de destên xwe li ser kevirên ku bi navê şehîdan neqişkirî gerandin. Da ku ew pê bihesin û ti carî ji bîr nekin ka xwegihandina vê rojê di kîjan kêliyên lehengî û cangoriyê re derbas bûye. Xewn û xeyalên bi hezaran dilên veşartî ber bi ezmanên şîn ve herikîn. Li vê jiyanê û ji mirinê wêdetir her çi hebe giha hevûdin, bi hev şa bûn.
Ji 30 bû 250
Derçûna yekem, 28’ê Cotmeha 2021’ê de bi 30 xwendekaran ve pêk hatibû. Wêneyekî xwendekara keç ku li ber kevirê bibîranîna şehîdan, bi nîşana serketinê destê xwe hildaye, bû remza derçûna ewilî ya ku li cîhanê jî deng veda. Her ku çû sal bi sal hejmara xwendekaran zêde bû, beş û fakulteyên nû hatin avakirin. Ji xwendekarên derçûyî hin ji wana di dibistanan de bûn mamoste, di saziyan de bûne hilberîner.
Ji derçûyiyên duyem û vir ve li ber çavê civakê gaveke din a şênber bû hunera zanîngehê. Di 20’ê Cotmeha 2022’yan de 32 xwendekarên din derçûn.
Sal bihurîn, zanîngeh pê re pê re kûrbûna xwendinê li ser bingehê felsefe û metodeke nû bi pêş ve bir. Pir eşkere ye ku Zanîngeha Kobaniyê bi hêza xwe, hêdî hêdî li ser lingê xwe meşiya. Li gorî hin nêrînan ev wêrekiya zanîngehê wê neçûba serî..! Gelo bi zimanê kurdî pergala xwendina bilind, çavkanî û mufredat wê di çi astê de bin, gelo zanist bi zimanê kurdî çêdibe?! Zanîngeh, di rewşa koçberî û dorpêça êrişan de wê çawa bala xwendekaran bikişanda? Lê bixwebawerî û kedê hişt ku ev pirs zelal bibin û ev meş nesekine. Êdî têgeh, teorî û rêbaz ferqa xwe nîşan da. Nasnameya xwe îsal bi vekirina kampûsa nû ya ku nêzî gundê Mezra Sofî ye, bi van gotinên felsefî li ser deriyê zanîngehê neqişand: “Zanîn Xwebûn e, Xwebûn Hebûn e”.
Her wiha di pêşkêşiyan de bixwebaweriya xwendekarên jin pir bal kişand ser xwe. Hewildaneke girîng li ser lêgerîn û lêkolîneriya jinê, şirove û analîzên jinê hebûn. Gelo di kesayeta van tecrûbeyan de nihêrîna jinê wê bandoreke çawa li ser lêkolînên zanistî bike û hîn zêdetir roleke çawa li hember çanda baviksalarî û zayendperestiyê bilîze?
Vegera welêt nêzîktir kirin
Di derçûna sêyem de civaka Kobaniyê li ser lingan, bi tilîlî û çepikan xwendekarên xwe silav kirin. Ji Qamişlo, Amûdê, Dêrik, Hesekê, Şehba, Heleb, Reqa û gundewarên Kobaniyê malbat, cîran, dost û hevalên xwendekaran li qada şahiyê kom bûn. Mêvanên ku ji derveyê welat ji bo serdana malbatên xwe hatibûn, ew jî bi kêfxweşî û matmayî ev atmosfer dîtin. Vegera “welêt” nêzîktir kirin..!
Bi zimanê kurdî xwendin xeyala dayîk û bavan bû. Di nava vê kêfxweşiyê de hevoka ku herî zêde hate ziman ev bû: “Me bi zimanê xwe xwend… zarokên me bi zimanê kurdî zanîngehê dixwînin”. Ev bû gotina dengê bi hezaran kesan. Di heman demê de ev kêfxweşî ji gelek kesan re weke xewn hat, wan ji xwe pirsî ka gelo rast bû yan xewn?! Ji ber ku di nava Şoreşa Rojava de her avakirin, her berhem ji bo tevahiya civaka Kurdistanê dibe yekem tecrûbe. Bi destê xwe avakirin û di berhema ewilî de coş û xemginî di nava hev de didin der, diqewimin. Tenê kesên ku di roja derçûnê de li Kobaniyê kom bûbûn na, di nava Kurdên li çar parçeyên Kurdistanê û deverên din ên cîhanê de jî vê derçûnê dil xweş kirin û gelek kêfxweşî çêkir. Kesên ku rastiya civaknasî û dîroka Kurd nas neke wê nikaribe ji van hestan fêm bike. Dibe ku bi çavekî di nav sînor û qalibên ji pergalên netewe dewlet û mêjiyên oryantalîst bimeyzîne. Wî çaxî ev çavê dûr, dilê sar, ne wê karibe wate bide tişta çûyî serî, ne jî wê nasnameya resen ya avabûyî fêm bike.
Roja derçûnê, ji bo dayik û bavan kêfxweşî û serbilindiyeke mezin anî. Li ser civakê hemûyî bandoreke erênî çêkir. Derûniya ku bendê bindestiyê qetandiye, nêzî xwe bûye, bûye ya xwe di nava civatê de geriya. Hilma vê derûniya bi hêz, kete nava hinavên her kesa/ê amade. Keçeke 7 salî ku keça mamosteyeke Zanîngeha Kobaniyê ye, dema ku xwendekaran sirûda Ey Reqîb dixwend, çavên wê tije hêsir bûn û got, “dilê min digirî”. Civakê êş û serketinên xwe yên şoreşê bi hestên welatparêzî derbasî nifşên nû kiriye. Tevî astengî, êriş û koçberiya derveyê welêt hemûyî jî…
Guhê we li ser axaftinan be
Li Zanîngeha Kobaniyê, piştî şahiya derçûnê jî hin karan dewam kir. Xwendekarên sala çaremîn ên Ziman û Wêjeya kurdî lêkolînên xwe yên derçûnê bi sempozyumeke çandî pêşkêş kirin. Bi şêweyekî balkêş sempozyum hatibû amadekirin. Li aliyekî pêşkêşiyên akademîk, pêşkêşiyên komên dengbêjiyê; li aliyê din jî bîranîna çand û jiyana kevnare ku tê de ji cil û bergan bigre heta amûrên hilberînên çandiniyê, aşpêjiyê, ferşên bi destên jinan çêkirî, neqişkirî heta xemla malan di pêşangeha ‘çand û jiyana Kobaniyê’ de cihê xwe girtibû. Teorî, lêkolîn û şiroveyên xwendekaran bi dengê dengbêj û bi pêşengeha çandî hate zindîkirin. Di bernameya sê rojî de koma dengbêjan bi dengê xwe, bi gotinên xwe, bi çîrokên xwe guhdar hemû sermest kirin.
Mevanekî ezîz, Mamoste Celîlê Celîl jî hatibû vexwendin û di destpêka sempozyumê de online bi axaftineke pir bi wate Zanîngeha Kobaniyê û civaka Kobaniyê silav kir. Bi hestên xwe yên kûr got, “Min nanê we xwariye, mal bi mal geriyame û min nivîsiye. Ez bi Baqî Xido re mam, lê ez jê têr nebûm.” Şîretê xwe li xwendekaran kirin û metodên lêkolînê bi hêsanî, jiyanî nîşan da: “Binivîsin, guhdarî bikin, tomar bikin. Her roj ji bîr diçe, jibîrkirin serî radike… Hûn li ser xezîneyê ne. Guhê we li ser axaftina be… Çem, gelî, zinar dîrok pê re ne. Werin em dîroka xwe biparêzin.” Mamoste Celîlê Celîl jî û guhdar jî bi vê hevdîtinê kêfxweşbûn. Deriyê zanîngehê di van sê rojan de li civakê hemûyî vekirî bû.
Tişteke din a balkêş ew bû ku xwendekarên jin nihêrîn û dahûrandinên jinan kiribûn mijarên lêkolînê.
Zanîngeha Kobaniyê û zanîngehên din ên Bakûr û Rojhilatê Suriyê hîn di salên avakirinê de ne. Bi xwe jî dizanin ku pêwistiya civakê di her warê jiyanê de bi derçûyiyên jîr û jêhatî heye. Di meşa xwebûnê de xwendekar û civak hîn zêdetir li benda zanîneke azad, lêkolînên kûr û berhemên resen in. Zanîngehên Bakur û Rojhilatê Sûriyê di vî milî de bi îradeyeke bi hêz û bi xwestek, li ser rêya rast dimeşin.
Xwendekarên jin mohra xwe li zanîngehê xistin
Her wiha di pêşkêşiyan de bixwebaweriya xwendekarên jin pir bal kişand ser xwe. Hewildaneke girîng li ser lêgerîn û lêkolîneriya jinê, şirove û analîzên jinê hebûn. Gelo di kesayeta van tecrûbeyan de nihêrîna jinê wê bandoreke çawa li ser lêkolînên zanistî bike û hîn zêdetir roleke çawa li hember çanda baviksalarî û zayendperestiyê bilîze? Ev jî cihê lêkolîn û nîqaşê ne.
Yek ji taybetmendiyên Zanîngeha Kobaniyê ew e ku ji nîvî zêdetir xwendekarên jin in. Ne tenê weke hejmar, di naverokê de jî nêrîna jinê, ked û têkoşîna jinê li ser pêşketinên zanîngehê bandoreke berbiçav dike.
Zanîngeha Kobaniyê, bi derçûna sêyem, di hundirê mehekê de zanist, civak, jin, çand, ziman, kêfxweşî û şahî bi şêweyekî civakî û akademîk anî gel hev. Hunera xwe nîşan da. Gelek komxebat û lêkolînên xwe bi civakê re parvekir. Ji xelekeke bingehîn nêz bû. Bi vî awayî nêzîkatî û nihêrînên ji hêla zanist û civak, zanist û etîk, zanist û jinê ve ferqa xwe ya ji zanîngehên netewe dewletê derdixe holê.
Bêgûman Zanîngeha Kobaniyê û zanîngehên din ên Bakûr û Rojhilatê Suriyê hîn di salên avakirinê de ne. Di destpêka rêka xwe de bixwebawer dimeşin û cihê şanaziyê ye ku berhemên xweş û baş bi civaka xwe re parve dikin. Lê bi xwe jî dizanin ku pêwistiya civakê di her warê jiyanê de bi derçûyiyên jîr û jêhatî heye. Di meşa xwebûnê de xwendekar û civak hîn zêdetir li benda zanîneke azad, lêkolînên kûr û berhemên resen in. Zanîngehên Bakur û Rojhilatê Sûriyê di vî milî de bi îradeyeke bi hêz û bi xwestek, li ser rêya rast dimeşin.
* Mamoste ye li Fakulteya Zanistên Civakî.
[1]