شېخ محەمەد کوڕو شېخ عەبدولموئمن جە وەچەو پیر محەمەڎ (بابا مەردۊخی هۆرامییەن). ساڵەو (1880ز.) دەگاو (نەوەڕەی) سەربە شارو سنەی، وەرکۆتو کورڎەسانی ئامان پېڎا. مەڵڵێوە ئاینی و واچیاروانو مزگیێ جە شارو سنەی بییەن، بېجگە ئانەیچە نویسەر، شاعېر، تارېخ ئەشناس، فەیلەسوف، کەسایەتی ئاینی و زانێوە پایەبەرز و داراو یاوانێوە جیاوازی پەی تەمامو ئایینیش بییەن. شېخ محەمەڎ مەردۊخ جە وەچەو بنەیانە مەردۊخیەکانو هۆرامانییەن. تەمەنش تەنیا (12) ساڵې بییەن کە تاتەش وەفاتش کەرڎەن، کە مەڵڵاو مزگیێ شارو سنەی بییەن، هەر چا تەمەنەنە نریان یاگې تاتەیش و مۊچیاری موسڵماناش کەرڎەن. شېخ محەمەڎ مەردۊخ زیاتەر جە (38) کتېباش نویستېنې، پېسە (فەرهەنگو مەردۊخی، تەئریخ مەردۊخ، نەدای ئیتیحاد، تاریخو کوردو کورڎەسانی)، کە ئینەو دمایینیشان بە پېزتەرین و نامبانگتەرین کتېبشەن کە باس جە تاریخو کورڎی و دەسەڵاتیش و زوان و فەرهەنگیش مەکەرۊن. ئایەتوڵڵا مەردۊخ یاوانەیش پەی دینو ئیسلامی جیاواز بییەن، ئاڎ ڕەخنەش جە تارېخوو ئیسلامی گېرتەن و هەم جە چوار ئیمامەکەو ئەهلو سوڼەی ڕەخنې توڼې مەگېرۊن و نویستەنش: گرڎشان هەڵەرە لوێنې و چن بابەتێ دینیېنە نەپېکانشان، ئاڎ پەشتەی تەمامەش بە قورئانی بەستېنە. دماجار جە تەمەنو (98) ساڵینە ساڵەو (1975ز.) کۊچی دمایینش کەرڎەن و جە ماواو وېشەنە دەگاو (نەوەڕە)ی ئەسپەردە کریان. بەرهەمە شېعریەکېش بە زوانی هۆرامی و فارسی وەڵاکەردېنێ.
نموونێ جە شېعرەکاش:
دوسێ نزیکو ئایەتوڵڵا مەردۊخی کتېبێ بە نام و نیشانو (نزانی__ مژدە) مەکیانۊ پەیش، ئاڎیچ پی شېعرې پەیتواچش مڎۊوە:
ئارامی دڵەی پەڕ جە خارەکەم
دەرمانی دەروون پەڕ ئازارەکەم
نامەی نزانیت وەلای من یاوا
بوسام و نە ڕووی دوو دیڎەم ساوا
یاوا وە سەردەم کوشتەکەی تیرت
مەڵهەم دا نەزام خەستەی زنجیرت
یاسای دڵداریت بەجا ئاوەردەن
بۊچک نەو ئەزیەت پاوەجې کەرڎەن
ویرە گوڵ شیرین شەکەر ڕېزەکەت
واژەی گوڵ قەشەنگ عەبیر بېژەکەت
نە دڵێ، سەد دڵ فریشتەش مەبۊ
هەزارێ چوون من شیفتەش مەبۊ
گلەی دڵەکەت جۊش ئاوەردەبې
کزەی دوریەکەت قسە کەدەر بې
من وېم کەم زوخاو چەپ گەردم وەردەن
ئەم جار ئەم کزە سامان ساش کەرڎەن
دېوناتۆ دووری کوورەی دەروونم
کولناتۆ زامان دڵەی پەڕ هوونم
من جە دووری تۊ دڵم پەڕ دەوەن
وېرەو، وژارەم جە هەردوو هەر دەن
هەرسا دیم وەچەم نەوهاڵ باڵات
کارەبام یاوا وەلاڵ ئاڵات
دیسان دیمەوە گونا زەردەکەت
بۊسام دەردانە قەتران وەردەکەت
ئانە ڕۊ جەژن شادمانېیەن
ئانە نەو وەهار زیندەگانېیەن
وەرنە ئیسە من هوونی دڵ وەردە
گیانم سەنگین بار، تەن خەزان کەرڎە
جەرگم وە مەودای زانا بییەن ڕېش
پی دەرۆ ئازیز نزانیم پەی چېش[1].