نامونیشانو بابەتی: چێشما کەرد بەشێ جە ویرەوەری دوێ ڕچە ماڕ و پێشەنگا شیعرێ نەوەی هۆرامیێ 07
قەقنەس و کەیلاو
بەشو حەوتی و دما بەش
ئامادە کەردەی پەی کوردیپێدیای: #جەلیل عەباسی#
واتێوە جە ئامادەکاری:
تاریخو ئەدەبیاتو هەورامانی نەنویسیانۆ، تۆمار نەکریان. پی بۆنۆ بەشی فرەو سامانی ئەدەبیما وڵاویان. فرەو کەسایەتییەکاما مەژناسمێ و مەزانمێ چکۆ و چەنی ژیوێنێ و بەرهەمشا کامە بیەن و چ سەروەتێوەشا پێشکەشو وڵاتی و خەڵکو وەڵاتی کەردەن. بەڵام ئارۆ هامکێشەکە جیاوازا، ئارۆ ئامێر و هۆکارێ پەیوەندی و هەرپاسە تۆماری فەتوفراوان هەنێ وەرو دەسیمانە و ئێتر مەتاومێ بەهانێ نەبیەی ئا ئیمکانات و ئا دەرفەتا گێرمێ. ئیسە ئێتر پەنەوازا گردما هەوڵو تۆمارو بەشێ جە تاریخو ئەدەبیما بدەیمێ و پەی سەوای و ئایەندەی پارێزنمێش. بە تایبەتی ئەدەبو ئارۆیما و بەتایبەتیتەر ئەدەبی تازە و مۆدێڕن کە چرکە بەچرکەش ئەشۆ تۆمار کریۆ. ئی دەقە هەر پی بۆنۆ نویسیان تا بەشێ جە تاریخو ئەدەبیما پارێزیۆ.
ئی ویرەوەریێ بەشێنێ جە مێژوو ئەدەبیاتو هۆرامانی بەتایبەت جە ژانرو شیعرێ نەوەی هەورامیێ کە دوێ پێشەنگا ئی ڕەوتیە (جەلیل عەباسی/ قەقنەس و ڕەوف مەحمودپوور/ کەیلاو) پێوەرە نویستەن تا بۆ بە بنەمێوە پتەوە پەی وشکنای و کونجکۆڵی و نویستەی سەرو مێژوو ئەدەبو هەورامانی.
***
هەرچند ئا دوە پارچە شێعرێ هەوڵی مدا تا بنەماو بڕێو جیاوازیا چنی ڕەوتی ویەرینی بدارە، بەڵام ئی هەوڵی نەتاوانشا هەم جە بواری ناواخی و هەم جە بواری زوانی و هەم جە بواری جوانکاریی ئەدەبیەوە لاقۆرێ هێقمێ هورگێرا، بەڵام حاشاش چنە نمەکریۆ کە دەسپەنە کەردەیا جە یاگێ وێشانە شایانوو سەرنجێ و ئێژایەنێ.
دماتەر و جە دەهەو حەفتای کۆچی هەتاویەنە(جە دلێڕاسەو شەسەکاوە)، ئیجار جە هەورامانەوە، بڕێ دەقێ تازێ جە چاپەمەنیەکانە گنا وەردەسوو هۆگراو ئی ژانریە. ئی تەجرەبێ بە حەزی سەردەمیانە و مزانیدەرەوە، با بە هەنگامێ تازەتەرێ پەی ژیونایۆ شێعرەی سەردەمیانێ ئی ڕەوتیە.
بە لەیەکدایەوە ئا چند دەقا، کە چاپ و پەخشێ کریێنێوە، تاومێ واچمێ؛
یەکەم: بە چاپ و پەخش بیەیۆ بڕێ جە دەقە شێعریەکا، مزانی ترووسکەو سەرهوردای ڕەوتێوی تازە و سەردەمیانەی پەی شێعرەی هەورامیانێ بریکیۆوە. جە دەسپێکەوە چند دەقێ شێعریێ جە چاپەمەنیەکانە گنا وەروو دەسی. بەپاو ئا بەڵگا کە تا ئیسە کەوتێنێ دەسوو من، کریۆ واچوو؛دەرکی سەردەمیانە، ورکەی پەنەواز، هورڕووشکنایەوە جە ڕواڵەت و ناواخنەنە و بەرکەوتەی جیاوازی ماناداری پی دەقاوە بەرگنا.
چێگەنە لازما تەوزێحی بدەو. ساڵەو 1368 کۆچی ڕۆجیاری، چنی هامڕای ئازیزیم؛ قەقنەسی ، سەفەرێوەما کەرد. چا سەفەرەنە لوایمێ دەفتەروو مەجەلەو سروەی جە ورمێ.چاگە لوایمێ خزمەتوو ڕەوان شاد؛ ماموسا ئەحمەد قازی و بڕێ شێعرێ نەوێ هەورامێما دێ پەنە کە پێشوازی فرەشا چنە کەردێ و وەشەویسی وێشا پەی فەرهەنگوو هەورامانی و هەورامانی لاوە درکنایمێ . دماتەر چند دانێشا جە سروەنە چاپێ بیێ.
ئینەیچ ئا شێعرێ کە بەپاو ئا بەڵگا دەسوو من کەوتێنێ، چا وەختانە چاپێ بیێنێ:
شێعرەو: شینوو هەڵەبجەی/جەلیل قەقنەس/ مەجەلەو ئاوێنەی ژمارە 4 ساڵەو1369 لاپەڕە: 36
شێعرەو: لافاوو ونێ /جەلیل قەقنەس/ مەجەلەو ئاوێنەی/ ژمارە 4 /ساڵەو1369 لاپەڕە: 36
شێعرەو: خاڵێ سەدامی / ڕەئوف کەیلاو/ مەجەلەو سروەی / ژمارە55 ساڵەو1369 لاپەڕە: 57
شێعرەو: کۆرپەی / ڕەئوف کەیلاو/ حەوتنامەو ئاویەری / ژمارە 5 ساڵەو1376/ لاپەڕە: 7
شێعرەو: وەشەویسی / ڕەئوف کەیلاو/ مەجەلەو میراجی/ ژمارە 1 ساڵەو 1375/ لاپەڕە:19
شێعرەو هەسارەسوورەکێ چێروو خاکی/ عەلی دلێری/ حەتەنامەو ئاویەری/ژمارە 25/ 1376
شێعرەو: چەمێ ڕەژیێ / ڕەئوف کەیلاو/ مەجەلەو زرێبارێ/ ژمارە 2 ساڵەو1377/ لاپەڕە:33
شێعرەو: کارێز ڕەئوف کەیلاو/ مەجەلەو زرێبارێ / ژمارە 3 ساڵەو1377 لاپەڕە:29
شێعرەو: هێزی کولسووم عوسمانپوور/ مەجەلەو زرێبارێ / ژمارە 3 ساڵەو1377 لاپەڕە: 28
شێعرەو: ماچا .. کولسووم عوسمانپوور/ مەجەلەو زرێبارێ/ ژمارە 3 ساڵەو1377 لاپەڕە:28
شێعرەو: زمسان(تەرجمەو شێعرەو ئێخوانی) کورش ئەمینی/حەوتەنامە ئاسۆی، ژمارە2 ساڵەو1381
شێعرەو:تاموو شێعرێ / پەرویز بابایی/مەجەلەو سروەی/ ژمارە 207 ساڵەو1382 لاپەڕە:9
شێعرەو:شاعێری / پەرویز بابایی/مەجەلەو سروەی/ ژمارە 207 ساڵەو1382 لاپەڕە:9
قەقنەسیچ شۆنەو ئادیشارە نویستش:
ڕچەو شیعرێ تازێ هۆرامانی
(وردە سەرنجێ سەرو ڕەوتو شیعرێ نەوێ هۆرامیێ
[جە دەلاقەو دوێ کورتە باسا دۆس و هامڕایام کاک عادڵ محەمەدپوور و کاک ڕەئوف کەیلاو]یۆ)
چن ساڵێ چێوەڵتەر هامڕا و هامکاری ئازیزم کاک عادڵ محەمەدپوور پەیوەندیش پۆوە کەردا و باسو نویستەی کتێبێوەش کەرد سەرو تەمەنەو شیعرێ نەوێ جە هۆرامانەنە و داواش چەنە کەردا نموونەی شیعری و باسە سەرو دەسپەنە کەردەیم کیانوو پەیش، منیچ هەرپاسەم کەرد و باسێ کۆڵ و چن نموونێوە جە یەکەمین و دماییچ تازەتەرین شیعرەکا وێم پەی کیانا.
ماوێوە دماتەر هامفەرد و دۆسی وەشەسیام کاک ڕەوف کەیلاو پەیوەندیش گێرتا چەنی و باسو بابەتێوەش کەرد کە کاک عادڵی نویستەن و ئێد سەرنجێ تایبەتەش هەنە سەرش، ئی هەمیرە ئاوی فرێش بەردە و بی هۆکار دەمەقاڵەی ئەدەبی و منیچ کریانی گەنمەکێ بەینو سەرهاروچێرهارو ئی بابەتیە. تا چی ماوەنە بڕگێوە جە بەشێ جە نویستەکەو کاک عادڵیم کەناڵەکێ وێمەنە وەزنارە:(دەس پەنەکەرەکاو شێعرێ تازێ هورامیێ/ جەلیل عەباسی (2).) و دماتەریچ بڕگێ جە بەشێ جە نویستەکەو کەیلاویچم هەر چاگە وەزنارە:(ژیونایۆ شێعرەی هەورامیانێ ٫1 دەسپێکەکاو شێعرەی نەوەی هەورامیانێ جە ڕەوتێوی پاگێرتەنە).
ئی کارە دیسان هەمان دەمەقاڵەی وەرینش جارێتەر وستۆ دلێ و من پێشنیارم بە هەردوی دۆسە ئازیزەکام کەرد تا کۆنفرانسێوەنە باسەکەی یەکلایی کەرمێ و کۆتاییچ بارمێ بە جیاوازییەکا. ئیسەیچ پەی ئانەی گەنمەو بەینو سەرهاروچێرهارەکەی تاوۆ ڕۆڵ و نەخشێ میانجیگەرانەی یەکلاکەرەوەش بۆ، ئامانێ سەرو ئا ڕێ کە چند واژێوە بەینوو هەروی نویستەکانە وزوو وەرچەموو هەردوی دۆسەکام و تەمامو ئا ئازیزا ملا شۆنەو ئی باسیرە: من، هەرپاسە کە جە پێشەکی یەکەم بەرهەمی شیعریم (یەلدای شووم)ەنە ئاماژەم پەنەدان، جە (1357)ی ڕووجیاریۆ کۆتا گڕوگاڵو شیعرێ و جە (1360)یچۆ گاگۆڵکێ شیعرێ نەوێم دەسپەنەکەرد و بڕێ فارس واتەنی (سیامەشق)ێم نویستێ. چا وەختەنە نە مەجەلە و نە ڕۆزنامە و نە هیچ یاگێوە بێ پەی وەڵاو کەردەیۆ نویستەی کوردی و هەرچی بێ، مەجەلێوە بێ بەنامێ (ئەسحاب انقلاب)ی کە جەلاو دەسەڵاتیۆ چاپ کریێ و تایبەت دریابێ بە وێشاواتەنی (مەحاڵە کوردنشینەکا) و سەرنجەیچ وزێ سەرو ئەدەبیاتی کوردی، جەڕاو یۆ جە دۆسەکامۆ کە هەرمانەش چەنە کەرێ، دوێ یەرێ شیعرێ و بابەتێوەم کیانا و شیعرەو (سزاو ئەنەیاوای)یشا چاپە کەردە (کە داخەم مەشۆ نە مەجەلەکەم هەن و نە ژمارەکەش ویرم مەنەن، هەرپێسە باقی شیعروبابەتەکا دماتەریم جە کەیهان و سروەو ئاوێنە و تیشک و زرێبار و ئابان و ئاویەر و....ەنە کە گردم چەنە گمێ بیێنێ)، ئێتر هەر جاروباریچ بەرنامەو هەورامی شیعرێوەم وانێوە تا ساڵەو (1364)ی کە وێم لوانێ ڕادیۆ و بیا پێشکەشکارو بەرنامەو هەورامی. ئەگەر خاس ویرمەنە مەنەبۆ دماو (1365)ی بێ ئامانێ مەریوان و بنەڕەتو دۆسایەتیما چەنی کەیلاوی مەرزنارە کە ئاوەخت (فەرمانداری مەریوان)ینە هەرمانە کەرێ. جە درێژەو ئامۆشوڕۆتی بەردەوامیمانە، ڕوێ کۆتیمی باسو شیعرەو هۆرامانی و واتم پەنە: برا، م.عوسمان هۆرامی هەرمانێ عالەش کەردێنە و پێسەن وەرچەرخانێ جە شیعرەنە، منیچ بڕێ گڕوگاڵێ چامنێم دەسپەنە کەردێنێ و لازمیچا پێوەرە چی ڕێنە هەنگامێ بنیەیمێ. وەشبەختانە کەیلاویچ هەنگامەش نیا و ئینەیچ فرەتەر نزیکێ کەردیمێ. لازما واچوو کەیلاو دارەدارەش کەم بی و زووتەر پێش گرتێ و منش چند هەنگامێ جیا ئاستا و سەرەنجام بی بە شاعیرێ ساحیب سەبک و تەشک و ستایلو وێش، بە پێچەوانەو من کە پەی ماوێوە فرەی جە شیعرێ بڕیانێ و وێم خجڵنا کاروهەرمانیتەرەرە.
بەهەرحاڵ، کریۆ جە قۆناغبەندی ڕەوتو شیعرێ نەوەو هۆرامانینە ئەگەر نامێ وردەیمێ، واچمێ: (1- م.عوسمان محەمەد هۆرامی 2- جەلیل قەقنەس 3- ڕەوف کەیلاو 4- کەلسوم عوسمانپوور). ئەڵبەت ئینە پێسە جیلێ وەرینی و پێسە سەرەتاو دەسپەنەکەردەی، خۆ ئیسە وەشبەختانە شاعیرێ ناسکواچێ و تازەگەرێ فرە عالێما هەنێ کە وەشوەش درۆشیاوە و من بەشبەحاڵو وێم دڵم فرە پەنەشا وەشا.
ئی نویستەو منە پێشبڕکێ و وەرانوەرکیلێ نیا سەرو نامێ و دما یا وەروستەی کەسی، بەڵکو تەنیا وردە سەرجێ بێ بەینو هەردوی باسەکا کاک عادڵی و کاک ڕەوفی و سەرەوەرێسێچا پەی ڕۆشنکەردەیۆ سووچێ جە زەمەنو ڕەوتو شیعرێ تازێ هۆرامانی. ئومێدواریچەنا هەردوێ دۆسێ ئازیزێم، سەرەڕاو جیاوازی وینگەی و سەلێقەیشا، پێوەرە بلانە چێرو لۆسەکێ و هەرپێوەرە یاوناش کۆگاو ئەدەبی هەمیشە بەرزو و ورشەدارو هۆرامانی.
(چەنی ئی نویستەیە، هەردوێ بابەتە وەرباسەکایچ وەزنووراوە، با هەریەر باسەکە پێوەرە ونیاوە)
باسەکێ چیڵاوچۆلا دەنگۆدایشا بی و چێوێتەرێشا ورووژنێ، قەقنەس کۆڵە سەرنجێتەرەش نویستە سەرو ئا باسە لابەلایا کە ورووژیەبێنێ:
بەیاننامەو ژیونایۆ شیعرێ هۆرامیێ تا ئەننازێ گمەش شڵەقنا...
شۆنیشەرە کتێبو (گوژمانە)ی ڕەنگا ئامادەتەرەش کەردێبۆ پەی مەلە کەردەی..
ئیسە کتێبو (چراوکە)ی ئامان تا مەلەکێ گەرموگوڕتەرە کەرۆ. ساحیبو هەردوێ کتێبەکا لا منۆ ئازیزێنێ و بەشی فرەو ژیوایما پێوە ویاران بە تاڵ و شیرینشۆ.
ئانا من دوووووور کۆتەناوە و مەزانوویچ تۆزەو چ سیاووایە نەگبەتینە نمازۆ چی دوورۆ دڵم بە تەبایی و پێوەبیەی ئەو دوە ئازیزەکەیم وەش بۆ. گەرەکما هەر مینا ئەوساینەما بە نازۆ بلو گژێ هەردویرە و بە (تەحەکوم)ێ دۆسانەوە واچوو: ئەشۆ شمە هەردویتا ئێننە پێوەرە بیدێ تا دووریەکەو من شۆردێوە... تا ئا تۆزە چڵکنێ بە ئاوەو سۆزی ئینسانی بسەڕدێوە. هەرپۆکەی گەرەکما داوا کەروو جە کەیلاوی: با ئاد کتێبوو چراوکەی چاپ کەرۆ. کەیلاو بە دوێ جۆرێ ناچارا بە گۆشم کەرۆ: 1- پێسە ساحیبێوە ئەدیب و دڵسۆزو چاپخانەی کە هۆڵش پەی ژیونایۆ فەرهەنگ و ئەدەبو هۆرامانین. 2- پێسە ڕەفێق و هامڕا و هامفەردێوە دێرین و هەمیشەییم کە خاس مزانۆیچ تووڕەنا.
چاپکەردەی کتێبو چراوکەی، شۆنەو گۆژمانەیرە خزمەتە دڵسۆزانەکا فرەتەر چەسپنۆ و هەردوێ بەرهەمێ با بە دوانەو خزمەتکەردەی گەشەو ئەدەبو وەڵاتیما.
(فرە فرە وێمانە): کەیلاو، مشکوڵزمەم بی ئەر بەگۆشم نەکەری.[1]