$چیمان لە ئەوانی دیکە جیاوازە؟$
#عومەر نورەدینی#
#25-04-2021#
هەرێمی کوردستان وەکوو قەوارەیەکی دەستووری و سیاسی لەناو دەوڵەتی ئێراقی فیدراڵ، خاوەن پێگەیەکی نێودەوڵەتیی تایبەتە، لە ماوەی 30 ساڵی ڕابردوودا بەشێوازی جۆراوجۆر و لە وێستگەی گرنگ و چارەنووسسازدا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هاوکاری و پشتیووانیی کردووە و لە بوون و مانەوەیدا هەڵوێستیان هەبووە، لەدوای ڕاپەڕین و کۆڕەوی خەڵکی کوردستان لە ئازار و نیسانی 1991دا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، بە دیاریکراوی ئەنجوومەنی ئاساییشی نێودەوڵەتی، بڕیاری 688یان دەرکرد و پاشان ناوچەی ئارام و دژەفڕینیان درووستکرد، هەم خەڵکی کوردستانیان پاراست، هەم زەمینەی پێویستیان بۆ دەستپێکی قۆناغێکی سیاسیی نوێ ڕەخساند، ئەوکاتەی سەرکردایەتیی بەرەی کوردستانی بڕیاری ئەنجامدانی هەڵبژاردنیان دا، ڕژێمی بەعس لە ئێراق هەوڵی زۆری دا تاوەکوو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتیووانیی هەڵبژاردنەکانی کوردستان نەکات و پەیامیان بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا نارد کە ئامادەی سازش و قبووڵکردنی هەندێک داواکاری و مەرجەکانی واشنتنن ئەگەر بێتو دەستهەڵگرن لە پشتیووانیکردن لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانی ئایاری 1992ی کوردستان، ئیدارەی ئەمریکا وا وەڵامی سەرانی بەعسیان دایەوە کە نەک هەر لە #هەولێر#، بەڵکوو دەیانەوێت لە ئاییندەدا لە بەغداش هەڵبژاردنی دیموکراسیانە بکرێت، بۆیە بەبێ دوودڵی پشتیووانی لە پڕۆسەی هەڵبژاردنەکانی کوردستان دەکەن.
کاتێک تووشی شەڕی نەخوازراوی ناوخۆ بووین، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا سەرپەرشتیی گفتوگۆ و دانووستاندنی نێوان پارتی و یەکێتیی کرد و سەرەنجام ڕێککەوتنی واشنتن (1998) هاتەکایەوە و کۆتایی بەو شەڕە ماڵوێرانکەرە هێنا، ئەمە یەکەمجار بوو لە مێژووی دیپلۆماسییەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا دەوڵەتێکی زلهێزی وەکوو ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ناوبژی لەنێوان دوو پارتی سیاسی پێک ناکۆکی گەل و نەتەوەیەکی بێ دەوڵەت بکات و خۆشیان وەکوو چاودێر و شاهید ڕێککەوتنەکە واژۆ بکەن.
لەدوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە ئێراق کە دیسان بەهۆی بەکارهێنانی هێزی سەربازی لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە سەرکردایەتیی ئەمریکا بوو، لەکاتی ئامادەکردن و پەسندکردنی دەستووری ئێراق (2005) ئەگەر پشتیووانی و ڕەزامەندیی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، بەتایبەتی ئەمریکا و ئەوروپا نەبوایە، زۆر زەحمەت بوو ئێراق بووبا بە دەوڵەتێکی فیدراڵیی پەڕڵەمانی و دیموکراسی و دان بە هەرێمی کوردستان نرابا و شەرعیەتی دەستووریی پێدرابا.
ئەوکاتەش #داعش# گەیشتبووە دەوروپشتی هەولێر، ڕۆژنامەنووسی بەنێوبانگی ئەمریکی (تۆماس فریدمان) لە دیدارێکی ڕۆژنامەنووسی لەگەڵ باراک ئۆباما، سەرۆکی ئەوکاتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا باسی ئەوەی بۆ کرد کە لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا دوو ئەزموونی دیموکراسی هەن، کە شایانی ئەوەن ئێوە پشتیووانییان لێبکەن، ئەوانیش تونس و هەرێمی کوردستانن کە ئێستا لەژێر هەڕەشەی داعشدایە. ئەوکاتەش کە ئیدارەی سەرۆک ئۆباما بڕیاریدا هێزی سەربازیی ئاسمانی بۆ پاراستنی هەولێر و هەرێمی کوردستان لە دژی داعش بەکاربهێنێت. ئۆبامای سەرۆک گوتبووی، بۆیە گرنگە هەرێمی کوردستان بپارێزین چونکە مەڵبەندی پێکەوەژیانی ئاشتییانەی ژمارەیەک گەل و نەتەوە و ئایینە.
لەدوای ڕووداوەکانی #16-10-2017#، کاتێک هەرێمی کوردستان کەوتبووە بەر شاڵاوی سەربازی و سزای ئابووری و گەمارۆدانی دیپلۆماسی، فەرەنسا لەمیانی پێشوازی لە #نێچیرڤان بارزانی# کە ئەوکات سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بوو، جەختی لەوە کردەوە کە پێویستە هەرێمی کوردستان بمێنێت و یەکگرتوو و بەهێز بێت، چونکە نموونەیەکی جیاوازە لە یەکە و قەوارە سیاسییەکانی دیکەی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست، ئەوەی وای لە بەڕێز پاپای ڤاتیکان و ڕابەری ڕوحیی کاسۆلیکەکانی دنیا کرد بێتە کوردستان و بایەخی تایبەتی پێبدات و لە بەغدا جیایکاتەوە، ئەو پێکەوەژیان و فرەیی و کەشوهەوا کۆمەڵایەتی و مەدەنیە و سیاسەتی حەواندنەوەی ئاوارەکان بوو، هەر ئەوکاتەی پاپا لە کوردستان بوو، شاهیدیی ئەوەی دابوو کە ئێرە لە بەغدا جیاوازە، دوای گەڕانەوەشی لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ سەرۆکی فەرەنسا، باسی ئەوەی کردبوو کە هەرێمی کوردستان خاوەن خەسڵەت و تایبەتمەندیی خۆیەتی و شایەنی ڕێزگرتن و پشتیووانییە، لەو نامەشدا کە بۆ سەرۆکی هەرێم نێچیرڤان بارزانیی نارد، پاپای ڤاتیکان زۆر بە ڕوونی باسی ئەوە دەکات کە پێکەوەژیانی ئاشتییانە، ئازادیی ئایینی و سیاسی، فرەیی و تەبایی، سیاسەتی پەیڕەوکراو بۆ مامەڵە لەگەڵ فرە پێکهاتەیی و ئایینی ڕووی گەشی هەرێمی کوردستانن، بۆیە جێگەی ڕێز و سوپاس و پشتیووانییە.
لێرەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە پشتیووانیی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە مانەوە و بەردەوامیی هەرێمی کوردستان تاڕاددەیەکی زۆر پەیوەندیی هەبووە بەو مۆدێلە لە سیاسەت و حوکمڕانیە کە وێڕای بوونی کەموکووڕی، بەڵام بەراورد بە دەوڵەت و نەتەوەکانی ناوچەکە و لە سەروویانەوە بەغدا، هەرێمی کوردستان بایەخی تایبەتی داوە بە فرەئایینی و نەتەوەیی و پێکهاتەیی، پێکەوەژیانی ئاشتییانە، بیروڕای ئازاد و فرەیی سیاسی، پابەندبوون بە بنەماکانی دیموکراسی، ڕێزگرتن لە کۆمەڵگەی مەدەنی، کارکردن بۆ باشکردنی ڕەوشی مافی مرۆڤ و مافەکانی ئافرەتان، ئەوەی ئێمەش لە بەغدا جیادەکاتەوە زیاتر ئەم سیاسەتە مەدەنییە و پشتبەستن بووە بە هێزی نەرم.
ئەگینا لەڕووی دەوڵەتەوە ئێراق خاوەن سەروەرییە، هێزی سەربازی و ئابووری لە هەرێم زیاترە، بەرژەوەندیی وڵاتان زیاتر لە بەغدا فەراهەم دەبێت نەک لە هەولێر، ئەوەی وایکردووە دەوڵەتان پشتیووانی لە بوون و مانەوەی هەرێمی کوردستان بکەن، بوونیادنانی کیانی سیاسی بووە لەسەر پایەکانی مەدەنی و نوێخوازی و دیموکراسی و مافی مرۆڤ و ئازادیی بیروڕا و پێکەوەژیانی ئاشتییانە و ئازادیی ئایینی و مەزهەبی، بۆیە دەبێت بایەخی تایبەتیان پێبدەین و بیانپارێزین، بە کوردی و پووختی، ئەوەی وادەکات ئێمە بەبەهێزی بمێنینەوە، سیاسەتی هێزی نەرم و تەبایی سیاسیی نێوخۆیە، بۆیە دەبێت تووند دەستیان پێوەبگرین و بیانکەینە توخمێکی سەرەکی لە سیاسەت و ستراتیژی نیشتمانی، هیچ شکی تێدانییە کە ئەمە بۆ هەرێمی کوردستان باشە، شتێکیش بۆ کوردستان باشبێت، ئەوا بۆ هەموومان باشە. [1]